Guana
| Guana | ||
|---|---|---|
| Ojehero avei | Kaskiha | |
| Henda |
 Paraguái | |
| Ava hetakue | 500 | |
| Jerovia | Te'ýi jerovia tee | |
| [editar datos en Wikidata] | ||
Ava Guana, ojekuaaukáva avei Kaskiha rérandi. Héra Guana, oñemopyenda Mbya ramoikuérandi, tembiguaikuéra oñehenói Guaná-Niyolola. Iñe'ẽ Maskoy ñe'ẽnguéra aty pegua.
Nomba'apovéima imba'apo ñepyrũháme, ko'ág̃a oĩma estancia ñangarekohára ojehepyme'ẽvaramo; avei nomymbajukavéi, pirakutu térã noñemitỹvéima, he'iháicha hikuái “naorepy'aroryetevéi roñemitỹ hag̃ua ojapoháicha ñane ramoikuéra, ymaguaréicha”. Ko'ag̃aite oĩ hína peteĩ aty omba'apóva omoingove jey hekoypytee.
Tendakuéra oikohápe[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Ko'ag̃aitéramo oñemboja'o mokõi atýpe; peteĩ hi'ag̃ui Vallemígui, ysyry Apa rembe'yetépe, ha ambue katu Riacho Mosquito, Alto Paraguay tetã pehẽme, Vallemi renondépe. Jepémo isarambipa hikuái oguereko gueteri iñe'ẽ ha arykuéra pahaitepegua ohechauka hikuái omotenondehaiti ivy'aguasu teete ojapóva.
Ary 2000-pe INDI avapapaha he'ívare, ojejuhu 500 tapichakuérante.
Ohaygua reko, mba'erepykuaa, tekombo'e, tembi'urã[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Guana aty peteĩ teĩ oñemohenda mbohapy tendota ndive.
Ko'ã mbohapy tendota ha ipohyikuére ijapytepekuéra ha'e:
- a) Apmombie, tendota Py 1);
- ã) Aptitincojo, tendota Py 2;
- ha Quiemjingoka, tendota Py 3.
Ko mbohapyha rembiapo ha'e: oipykúi aty jerére omombe'u hag̃ua tendota 2-me opa mba'e vai ha'e ohecháva, omobe'u jey hag̃ua péva tendota 1, omotenondéva opa mba'e upépe oikovaírõ sapy'apy'a ha omoneĩ térã ombotove tavaygua tembijerure, og̃uahẽva chupe oñemohendaháicha ko'ã mbohapy tendota.
Oiko heta oga'i opavavépe g̃uarãicha, ojejapóva ogahoja ipehẽ mokõiva ha peteĩ ykére opyta péichante, oñemboty vakapi térã ambue mba'éndi oky térã iro'y vove hikuéi.
Oĩ vove MIUAK arýpe (michĩ – mitã) oipytyvõva'erã itúvape peteĩ kokue oguerekóva ha oñemitỹháme avati, kurapepẽ, mandi'o, jety, sándia, mamõ ha ambue mba'e. Okakuaávo oipurukuaáma arco mymbajukarã ojapíva flecha. Oguereko vove 15 ha 18 ary rupi iñambuéma ijapytepekuéra, ndaha'evéima peteĩ miuak ohasáma peteĩ Jatshek-ramo (ava), ojechaukáva peteĩ jey pubertad rehegua oñehenóiva Buanambié, ha'éva Lalajtimai (peteĩ vy'aguasu); ko vy'aguasu oñembojojáva'erã jasy pyahúndi; noĩriramo jasy pyahu ndojejapói ko mba'e.
Concepción tetã pehẽme, Río Apa ag̃uíme, oĩ upe aty añóva. Upépe oñembyaty ogayguakuéra omba'apóva fábrica oĩva Vallemíme.
Ha'e aty imbovyvéva, oñeimo'ã mbohapy mba'ére: nomombe'úi aty moõguápa hikuéi, ova ambue aty gotyo ha térã oñemombyryetereígui ndaikatúi oñeg̃uahẽ hendapekuéra ojeipapa hag̃ua.
Moõguápa: Santa Elena, Santa Ana, Estancia Quebrachales, Bergfeld.