Ñorairõ Guasu Peteĩha
| Ñorairõ Guasu Peteĩha | ||
|---|---|---|
 Asu guive akatúa gotyo ha yvate guive yvy gotyo: Autarália ñorairõhára upe Ypres ñorairõ mbohapyhápe. Tyvyty Douaumont pegua, oñemoĩrã umi omanóva Verdún ñorairõme. Alemáña aviõnguéra Hyãsia-pe, 1917. Rrúsia ñorairõhára kuéra Petrogrado-pe upe Jasykõi Ñepu'ã aja. Mokõi Vyretáña ñorairõhára ijurumo'ãha ha imboka Vickers upe Somme ñorairõ 1916 aja. Alemáña yvykua ñorairõrã umi tetã oñoirũva oñembojára. | ||
| Arange | 28 jasypokõi 1914-11 jasypateĩ 1918 (4 ary, 3 jasy ha 14 ára) | |
| Tenda | Európa, Áfrika, Kuarahyresẽ Aguĩgua ha sapy'ami Chínape, Amérika y rembe'ýpe ha Paraguasu Py'aguapýpe | |
| Causas | Gavrilo Princip ojukágui ruvicha Francisco Fernando Auteriagua, oñepyrũ Áuteria-Hungyria oñorairõ Sévia rehe, ha upéicha Rrúsia oñorairõ Áuteria-Hungyria rehe. | |
| Ipaha | Tetãnguéra oñoirũva ipu'aka | |
| Consecuencias |
| |
| Tetã renda ñemoambue |
| |
| Oñorairõva | ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
.svg){kind=small}
Ñorairõ Guasu Peteĩha, ojehero va'ekue Ñorairõ Guasu,[lower-alpha 1] ha'e akue ñorairõ oñeha'ã akue Európape, oñepyrũ va'ekue 28 jasypokõi ary 1914-pe ha opa 11 jasypateĩ ary 1918-pe, Alemáña retã oñeĩramo guare jekupytyha py'aguapyrã.
Ko ñorairõre oje'e ha'eha «yvoragua» upe aja oñeñombohovake haguére opaite tetã mbaretete ha ipokatu ñorairõrã va'ekue, mokõi atýre oñembyaty va'ekue.[3] Aty peteĩva, upe Joaty Mbohapýva oreko va'ekue ipype umi Mburuvi Mbytegua: Alemáña Mburuvi ha Áuteria-Hungyria. Itália, oĩ va'ekue Joaty Mbohapývape Alemáña ha Áuteria-Hungyria ndive, ndojuajúi Mbytegua Mburuvikuéra atýre, upe tetã omoñepyrũ haguére ñorairõ niko Áuteria, ha'e katu ndojapói jekupytyha ojapoukaháicha.[4] Aty ambuéva niko Ñoirũ Mbohapýva, oreko va'ekue ipype Tavetã Joaju, Hyãsia ha Rrúsia Mburuvi. Ã mokõi aty heta oñemoambue ha oĩ tetãnguéra ambuéva oike peteĩ térã ambuéva ipype, ñorairõ pukukuévo: Itália, Hapõ Mburuvi ha Tetãvore Joapykuéra ojuajúkuri Ñoirũ Mbohapývare, upe aja Mburuvi otománo ha Vugária ojojákuri Mbytegua Mburuvikuéra atýre. Amove 70 sua ñorairõhára, umíva apytépe 60 sua niko Europagua, oho ha oha'ã ñorairõ tuichavévape ndaijojáiva upe aja.[5][6]
Oñepyrũmi mboyve Ñorairõ Guasu Mokõiha, ko ñorarõ ojehero «Ñorairõ Guasu» térã «Yvoragua Ñorairõ»,[7][8][9] ko ñe'ẽngue paha ojeipuru Alemáñame ñorairõ ñepyrũ guive (Weltkrieg), hákatu oñepyrũ ojeipuruve Hyãsia (Guerre Mondiale) ha Tavetã Joajúpe (World War) amo 1930 arykuérape, ha Tetãvore Joapykuérape katu oñembohéra va'ekue upéicha ary 1917 guive, upe mboyve pe tetãme katu ojehero va'ekue «Európa Ñorairõ».[10]
Tentãnguéra oho ko ñorairõme ymaite guive oñemuasãi imburuvi kuéra tetã ambuévape, upe niko oipytyvõ omoñepyrũ ñembohovake Európape, hákatu upe omoñepyrũite ko ñorairõ ojehúkuri ára 28 jasypoteĩ ary 1914-pe Sarajévo távape, karia'y Gavrilo Princip Sévia retãygua ojukárõguare ruvicha Francisco Fernando Auteriagua.[11][12] Ko tembiasa ombyai tetãnguéra jekupyty Áuteria-Hungyria hatãme ojeruréramo Sévia retãme toñemyatyrõ ko apañuái ha ã mokõi tetã ohenói umi tetã ambuéva oñemoirũ va'ekue hesekuéra toipytyvõ hag̃ua ko ñembohováire. Upe rire, sapy'aite opa Európa retã mbaretete oñorairõ ojuehe ha oñemuasãi ñorairõ tetãnguéra ambuévape.
Ára 28 jasypokõi, Áuteria-Hungyria oñepyrũ ondyry Séviare.[13][14] Rrúsia oñembosako'i jave ñorairõrã, Alemáña ondyry Véyhika rehe, noĩri va'ekue avave ykére, ha Luxemburgo rehe ohóvo ondyry Hyãsiare. Oñembojára ramo guare Véyhika rehe Tavetã Joaju omomarandu hekópe oñorairõháta Alemáñare. Hyãsia ñorairõhára kuéra omombyta umi Alemañaygua táva Parĩ ypýpe, ha oñepyrũ oñombojovái ikane'õmba peve. Ko ñorairõ pehẽngue ojehero "kuarahyreikegua". Upe pehẽngue kuarahyresẽyguápe katu, Rrúsia ñorairõhára aty heta jey ipu'aka Áuteria-Hungyria rehe, hákatu umi Alemañaygua omombyta chupekuéra ondyrysévove Purúsia pehẽngue kuarahyresẽyguáre. Amo jasypateĩ 1914 aja, Mburuvi otománo oike ñorairõme, upe he'ise ojehecha ñorairõ oparupi Káukasope, Mesopotámiape ha Sinai yvyapýpe. Itália ha Vugária oike ñorairõme 1915-pe, Rrumáña 1916-me ha Tetãvore Joapykuéra 1917-pe.
Mbeguehápe ñorairõ oñepyrũ oguahẽ ipahápe amo jasyapy 1917-pe ho'ávove Rrúsia retã rekuái upe Jasykõi Ñepu'ã aja ha ojapóvove jekupytyha py'aguapyrã Rrúsia rekuái pyahu ha umi Mburuvi Mbytegua, jasyapy 1918 aja. Ára 3 jasypateĩ 1918, Áuteria-Hungyria Mburuvi oñeĩkuri py'aguapy. Alemáña oñeha'ãmbaite rire amo 1918 ñepyrũme opaite pehẽngue ojehero va'ekue "kuarahyreikegua" pukukuévo, oñoirũvakuéra ogueviuka Alemañayguakuéra heta ñorairõ ipu'akáva rire. Alemáña, ohasa hína upe aja ñepu'ã guasúre, ojerure py'aguapyrã 11 jasypateĩ 1918-pe, upéicha opa ñorairõ ha Oñoirũvakuéra ipu'aka.
Opávove ñorairõ, opa avei irundy mburuvi guasu: Alemáña, Rrúsia, Áuteria-Hungyria ha Mburuvi otománo. Tetãnguéra ou ombuekoviarã umi mokõi mburuvi (Alemáña ha Rrúsia) heta ijyvy pehẽnguégui ojeipe'a, ha umi mokõi ambuéva oñemboja'opa. Európa yvy ra'anga ha tetãnguéra rembe'y oñemoambuepaite, ojehecha heta tetã pyahu oñemosãso ramóva. Ñorairõ Guasu Peteĩha mbyteitépe oiko Rrúsia ñepu'ã, omoñepyrũ upe tetã peteĩha ojeheróva socialista: Joaty Soviétiko.
Poteĩ jasy rire heta oñemongeta ohupyty jekopyty Amandaje Py'aguapyrã Parĩ meguápe, amo 28 jasypoteĩ ary 1919-pe tetã oñoirũvakuéra ojapo upe Jekupytyha Versalles pegua tetã Alemáña ndive ha opa umi ambuéva ndaipu'akáiva. Amove porundy sua ñorairõhára ha pokõi sua tetãygua omano (1 % opaite yvóra rekovekuéragui),[15][16] hetakue ndaijojáiva, umi tetã oñorairõva imba'ehetaitévagui. Ko ñorairõ heta omosarambi tetãnguéra reko ha ombosako'i ñemoambue guasu jokuaikuaápe, avano'õme ha viru remimono'õme, oiko revolusiõ ha ñepu'ã opaichagua upe peve araka'eve ndojehecháiva.[17] Ojejapo upe Tetãnguéra Ñoirũ, ani hag̃ua oiko jey ñorairõ guasu; hákatu, mokõipa ary rire oñepyrũ Ñorairõ Guasu Mokõiha.
Kuatia'i
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- ↑ Hasta entonces en inglés el término «the Great War» se utilizaba para referirse a las guerras del periodo 1792-1815, desde la Revolución francesa hasta la derrota de Napoleón.[1] En Alemania «der grosse Krieg» era la guerra de los Treinta Años.[2]
Mandu'apy
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- ↑ Stevenson, 2013, p. 49.
- ↑ Stevenson, 2013, p. 767 n. 1.1.
- ↑ Willmott, 2003, pp. 10-11
- ↑ Willmott, 2003, p. 15
- ↑ Keegan, 1998, p. 8
- ↑ Bade & Brown, 2003, pp. 167-168
- ↑ Hargrove, Julia (2010). Tomb of the Unknowns. Lorenz Educational Press. p. 5. ISBN 978-0-7877-8592-5.
- ↑ Zeinert, Karen (2001). Those Extraordinary Women of World War 1. Twenty-First Century Books. p. 14. ISBN 978-0-7613-1913-9. https://archive.org/details/thoseextraordina00zein/page/14.
- ↑ Eugene L. (2000). Winston S. Churchill: 1874-1965; a Comprehensive Historiography and Annotated Bibliography. Greenwood Publishing Group. p. 64. ISBN 978-0-313-30546-7. https://archive.org/details/winstonschurchil00raso/page/64.
- ↑ «Were they always called World War I and World War II?» (en inglés). Canal Historia (6 de marzo de 2013). Ojehechákuri árape: 7 de marzo de 2014.
- ↑ Belfield, p. 237.
- ↑ Denegri, Gerardo (julio de 2014). «A 100 años de un hecho que cambiaría la historia de la humanidad». Relaciones internacionales (46). http://sedici.unlp.edu.ar/handle/10915/38171. Consultado el 4 de agosto de 2014.
- ↑ Evans, 2004, p. 12
- ↑ Martel, 2003, p. xii ff
- ↑ Keegan , 1998, p. 8.
- ↑ Bade y Brown , 2003, pp. 167-168.
- ↑ Willmott, 2003, p. 307
Joajuha
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Ñorairõ Guasu Peteĩha reheguaCommons.- Portal Interactivo "90 años Primera Guerra mundial" EMOL.
