Chína Tetarã Retã
| 中華人民共和國 中华人民共和国 Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó China Tekoha Tetã | ||||
|---|---|---|---|---|
| China Tekoha Tetã | ||||
| ||||
| Tetã Momorãhéi: Yìyǒngjūn Jìnxíngqú (La Marcha de los Voluntarios) | ||||
.svg) | ||||
| Tavusu | Pekĩ | |||
| Ñe'ẽnguéra | Chinañe'ẽ | |||
| Tetãygua réra | Chino, -na | |||
| Tekuái reko | República socialista | |||
| Presidente Primer Ministro |
Xi Jinping Li Keqiang | |||
| Tetã Amandaje |
Asamblea Popular Nacional de China Comité permanente de la Asamblea Popular Nacional | |||
| Independencia • Declarada |
Establecimiento de la República Popular 1 jasypa 1949gua | |||
| Yvy apekue | Ñemoĩha 4.º | |||
| • Opaite | 9.640.821/9.672.018(km^2) km² | |||
| • Y (%) | 2,82%[2] | |||
| Tembe'y | 22,117 km | |||
| Y rembe'y | 14.500 km | |||
| Yvyty yvatevéva | Éverest | |||
| Ava hetakue | Ñemoĩha 1.º | |||
| • Hetakue | 1.339.724.852 (2010 est.) hab. | |||
| • Typy'ũ | 140 hab./km²* | |||
| PIB (PPA) | Ñemoĩha 2.º | |||
| • Opaite (2006) | US$ 9.984.062 millones[2] | |||
| • Per cápita | US$ 7.598 (2006) (88º)2 | |||
| PIB (nominal) | Ñemoĩha 4.º | |||
| • Opaite (2008) | US$ 4.421.619 millones | |||
| • Per cápita | US$ 3.189 (2008) | |||
| IDH (2007) | 0,777 (81.º) – Medio | |||
| Viru |
Renminbi[2] (元, CNY) | |||
| Ára | UTC +8 | |||
| ISO Jehero | 156 / CHN / CN | |||
| Tetã renda tee Ñandutíme |
.cn, .中国, .中國, .公司 | |||
| Tetã pumbyry papapy |
++86[2] | |||
| Tetã puhoe papapy |
3HA-3UZ | |||
| COI Jehero | CHN | |||
| Opaite Tetã Yvýgui | ||||
| [editar datos en Wikidata] | ||||
Chína Tetarã Retã (chinañe'ẽme: 中华人民共和国 ha oje'eháicha: Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó), térã hérante Chína (chinañe'ẽme: 中国 ha oje'eháicha: Zhōngguó), ha'e niko tetã hekosãsóva ojejuhúva Ásia kuarahyresẽ pehẽnguéme. Ko tetã hína upe hetavéva tetãygua orekóva, oiko amo 1.400 sua tapicha ko tetã yvýpe.[1][2] Chína Tetarã Retã rekuái peteĩ atýre mante iñesãmbyhymbyre, ku aty héra Partido Comunista ha hetã rekuái oĩ itavusúpe, táva Pekĩ.
Ijyvy oñemohenda upéicha: mokõipa mokõi tetãvore, po tetãvore hekosãsóva, irundy táva tetã rekuái oisãmbyhýva —Pekĩ, Tianjin, Changái ha Chongqing— ha mokõi tetãvore iñesãmbyhy ikoéva —Hong Kong ha Macao—.[3] Upéicha avei, ojerure tetãvore Taiuã rehe, he'ígui oĩ va'erã ipoguýpe, oĩva katu Tavakuairetã Chína ipoguýpe.[4] Oiko aja upe Ñorairõ Ro'y, URSS ha Tetãvore Joapykuéra oñorairõvo, oñemboheroite ko tetã «China Tetarã» oje'e hag̃ua Chína Tetarã Retã ha «China Nacionalista» oje'e hag̃ua Tavakuairetã Chína. Ojeipuru avei herarã ambuéva Chína yvyrusugua, China comunista ha Chína pytã oje'e hag̃ua Chína Tetarã Retã.
Ijyvy apekue niko 9 596 960 km²,[5] upéicha Chína niko pe tetã tuichavéva mbohapyha, Rrúsia ha Kanatã ituichavénte. Ko tetã ijerére ojejuhu parundy tetã ambuéva, yvate gotyo Rrúsia ha Mongólia ojejuhu; yvate kuarahyreike niko Kasahitã ha Kirigitã; kuarahyreike gotyo oĩ Tajikitã ha Ahyganitã; tetã Pakistán, Índia ha Nepal ñemby kuarahyreike gotyo ojejuhu; ñemby gotyo oĩ Vutã, Miama, para Sa'yju, Yvate Koréa ha Laos; ñemby kuarahyresẽ ngotyo ojejuhu para Ñemby Chína; kuarahyresẽ niko para Kuarahyresẽ Chína ha yvate kuarahyresẽ ngotyo tetã Yvate Koréa ojejuhu. Chína yvy apekue ituicha ha ijysaja opaichagua, ijyvy niko oñemuasãigui tave'ỹ Góvi ha Taklamakán guive, yvate gotyo ojejuhúva, umi ka'aguy guasu peve, ñemby gotyo ojejuhúva. Yvytyrysýi Himaláia, Karakórum, Pamir ha Tian Shan oĩ ko tetã ha Ñemby-Mbyte Ásia mbytépe. Ysyry Yangtze ha ysyry Sa'yju, umi ipukuvéva mbohapyha ha poteĩha Yvýpe, Tívete guive oisyrýva. Chína y rembe'y pukukue niko 14 500 km omohembe'ýva paraguasu Py'aguapy rehe,[5] upépe ojejuhu para Sa'yju, para Bohai, ha umi mokõi yguasu Kuarahyresẽ Chína ha Ñemby Chína.
Chína rembiasakue, tavarandu ha avano'õ, umíva ymaguareve apytépe niko oĩva ha oñepyrũ ysyry Sa'yju rembe'ýpe. Su ary ha su ary aja, mburuvicha guasu ñemoñare oisãmbyhy Chína avano'õre, umi mburuvicha guasu ñemoñare hérava dinastía térã ñemoñanga ojokuáiva. Ñemoñanga peteĩha oisãmbyhy rae Chínare niko ñemoñanga Xia amo 2000 Kirito mboyve. Ary 221 Kirito mboyve guive, pe ñemoñanga Qin omoĩvo ipoguýpe heta tetã ambuéva ha ojapo Chína mburuvi, ko tetã apekue oñembotuicha, oñemopehẽ ha ojoaju jey jey. Tavakuairetã Chína omosẽ ñemoñanga Qing, mburuvicha guasu ñemoñare pahague, ary 1911-me ha oisãmbyhy Chínare 1949 peve. Hapõ mburuvi oñehundi Ñorairõ Guasu Mokõihápe ha omosẽ rire iñorairõhára aty Chínagui, upe aty ojokuaikuaáva ohekáva amoño'ỹtekuareko (partido comunista) oñemoĩ Chína retãygua ñorairõre ha ojapo ko Chína Tetarã Retã táva Pekĩme ára 1 jasypa 1949-pe. Aty ojokuaikuaáva Kuomintang, oisãmbyhy akue Tavakuairetã Chínare, ova akue arã Taipéi távape, ha upe guive oisãmbyhýnte Taiuãre ha ypa'ũnguéra ambuéva Taiuã jerére.
Oiko guive viru remimono'õ myatyrõ 1978-pe, Chína niko pe tetã ipirapire ñemono'õ oñemboheta pya'evéva, upéicha hína ko'ãga Chína niko tetã oñemuvéva ha ojoguavéva mba'ekuéra tetã ambuévagui.[6] Chína ipu'akaite orekógui ñorairõhára aty mbarete, oĩva umi mbaretevéva apytépe ha hetavéva ohepyme'ẽ omomba'apo hag̃ua iñorairõhára aty.[7] Ko tetã oike ONU atýpe ary 1971-me, oike avei heta aty mba'eguasúva, BRICS ha G20 techapyrãme. Ojehechakuaa Chína ipu'akaiteha ha oñemomba'eheta pya'iteha.[8][9][10]
Héra ypy[jehaijey | editar código]
Ko ñe'ẽngue «Chína» ou peysiañe'ẽgui Cin (چین), ha upe niko sánskrito ñe'ẽgui Cīna (चीन).[11] Ojehecha ko ñe'ẽngue ojeipuru rae ary 1516-pe, upe kuatiañe'ẽ ohai Duarte Barbosa, karai Poytuga retãygua.[12] Oñeimo'ã ko ñe'ẽngue Chína ou ñemoñanga Qin réragui (ojehaíva iñe'ẽme 秦 ha oje'éva "Chin").[13]
Ko tetã réra tee niko Chína Tetarã Retã (ojehaíva iñe'ẽme "中华人民共和国" ha oje'e "Zhōnghuá Rénmín Gònghéguó"), umi ñemoñaga ha tetã rekuái ambuéva katu heta omoambue ko tetã réra. Chinañe'ẽ oipuru hetã réra ko ñe'ẽngue "Zhongguó" (ojehaíva "中国"), ko ñe'ẽngue niko ou zhong —he'iséva "mbyte"—, ha guó —he'iséva "tetã"— ha oipuru avei hikuái ko ñe'ẽngue "Zhonghuá" (ojehaíva "中华"). Ko ñe'ẽngue zhongguó ymaite guive ojeipuru ha ojehecha heta kuatiañe'ẽ ymaguarépe,[14] oipuru hikuái ohechaukaségui hetã niko yvy mbytépe oĩhague ha ikoéva umi tetã ambuévagui. Ndaha'éi Chína retãyguakuéra mante ohecha hetã oĩ gua'u Yvy mbytépe ha oipurúva ko ñe'ẽ "mbyte" he'i hag̃ua hetã ikoeitéva, heta tetã ambuéva oipuru avei upéicha herarã.[15]
Yvy apekue ñemohenda[jehaijey | editar código]
Chína yvy apekue oñemohenda mokõipa mokõi tetãvore rupive, upéicha avei, he'i oĩ va'erã ipoguýpe upe Chína ombohéra tetãvore Taiuã ha ojerure hese, oĩva katu ko'ãga Tavakuairetã Chína ipoguýpe ha ndaipóri Chína rekuái upépe.
Ijyvy apekuépe oĩ avei po tetãvore hekosãsóva, umíva niko Sinkiang, Mongolia Interior, Tíbet, Ningxia ha Guangxi), tetãvore rekuái mbaretevéva ha ikatu oiporavo mba'e ambuéva iñesãmbyhyrã oikógui ijapekuépe tetã ypykuekuéra ambuéva, tavarandu ha avano'õ ambuéva ndaha'éi Chína tavarandu ha avano'õicha. Ojeikuaa avei oĩ irundy táva tetã rekuái oisãmbyhýva —Pekĩ, Tianjin, Changái ha Chongqing— ha mokõi tetãvore iñesãmbyhy ikoéva —Hong Kong ha Macao— umíva ikatu oiporavo porãve iñesãmbyhyrã.[3]
Mandu'apy[jehaijey | editar código]
- ↑ «China supera a EE.UU. y ya es primera economía mundial», El Economista, 8 de octubre de 2014. Ojehechákuri árape: 9 de octubre de 2014.
- ↑ Pardo, Pablo. «EL FMI declara a China la mayor economía del mundo», El Mundo, 8 de octubre de 2014. Ojehechákuri árape: 9 de octubre de 2014.
- ↑ 3,0 3,1 «Sino-British Joint Declaration» (en inglés). Wikisource (1984). Ojehechákuri árape: 14 de enero de 2014.
- ↑ «Chinese Civil War» (en inglés). Cultural-China.com. Archivado desde el original, el 12 de septiembre de 2013. Ojehechákuri árape: 14 de enero de 2014. «To this day, since no armistice or peace treaty has ever been signed, there is controversy as to whether the Civil War has legally ended.»
- ↑ 5,0 5,1 CIA. «China - Geografía - Libro Mundial de Hechos». Ojehechákuri árape: 28 de febrero de 2017.
- ↑ «China trade now bigger than US» (en inglés). Daily Telegraph (10 de febrero de 2013). Ojehechákuri árape: 14 de enero de 2014.
- ↑ «Military and Security Developments Involving the People’s Republic of China 2013» (PDF). US Secretary of Defense (2013). Archivado desde el original, el 7 de agosto de 2013. Ojehechákuri árape: 22 de agosto de 2013.
- ↑ «China: a military giant in the making?» (en inglés). BBC.co.uk (9 de marzo de 2012). Ojehechákuri árape: 14 de enero de 2014.
- ↑ Bergsten et al., 2006, p. 224.
- ↑ «A Point Of View: What kind of superpower could China be?» (en inglés). BBC.co.uk (19 de octubre de 2012). Ojehechákuri árape: 14 de enero de 2014.
- ↑ Houghton-Mifflin (ed.): «China» (en inglés). The American Heritage Dictionary of the English Language (2000). Ojehechákuri árape: 14 de enero de 2014.
- ↑ «China». Oxford English Dictionary (en inglés). 1989. ISBN 0-19-957315-8.
- ↑ «China» (en inglés). Online Etymology Dictionary (2001). Ojehechákuri árape: 14 de enero de 2014.
- ↑ «《尚書•梓材》» (en chino). Wikisource. Ojehechákuri árape: 14 de enero de 2014. «「皇天既付中國民越厥疆土于先王」»
- ↑ Wilkinson, 2000, p. 132.
Joajuha[jehaijey | editar código]
Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Chína Tetarã Retã reheguaCommons.
Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga
|
Ahyganitã | Arávia Saudíta | Ayméña | Aservaijã | Chína Tetarã Retã | Arávia Emiráto Joapykuéra | Filipína | Hapõ | Horytáña | Índia | Indonésia | Irã | Irake | Israel | Jemẽ | Kambója | Kasahitã | Katára | Kirigitã | Kuáite | Kuarahyresẽ Timor | Láo | Lívano | Malásia | Mayndíva | Miama | Mongólia | Mburunéi | Nepal | Ñemby Koréa | Omána | Pakitã | Paletína | Rrúsia | Singapúra | Síria | Siri Lãka | Tajikitã | Tailándia | Tuykía | Tuykomenitã | Uvekitã | Varéĩ | Vangyladẽ | Vienã | Vutã | Yvate Koréa |