Kuatia Ñepyrũha
Tereg̃uahẽ porãite Vikipetãme, opaite tembikuaa hekosãsóva renda, opavave ikatúva ohai.
|
Hapõ ha'e niko peteĩ tetã hekosãsóva ojejuhúva ypa'ũnguérape Ásia pehẽngue kuarahyresẽyguápe. Hapõ ypa'ũnguéra oĩ paraguasu Py'aguapýpe; ijerére ojejuhu kuarahyreike gotyo para Hapõ, Chína Tetarã Retã, Yvate Koréa, Ñemby Koréa ha Rrúsia, yvate gotyo ojejuhu para Ojotsk, ñemby ha kuarahyresẽ ngotyo para Kuarahyresẽ Chína ha Taiuã. Umi tai ojapóva Hapõ réra ikatu he'ise «kuarahy ypy» térã «kuarahy rupa», upévare ko tetã ojehero avei "Kuarahy osẽva Retã", ojehechávogui Chína guive, kuarahy osẽ arapyre Hapõ retã guive. Ndaipóri ko tetã léi guasúpe peteĩ ñe'ẽ tee, ku Hapõñe'ẽ ojehecha chupe peteĩ "ñe'ẽ tetãygua".
Hapõ ha'e niko peteĩ ypa'ũ aty, ko atýpe oĩ 6852 ypa'ũ. Ko tetã pehẽngue ojeheróva Tókio Guasu Pehẽngue Honshū ypa'ũme, oĩhápe táva Tókio, Hapõ itavusu, ha'e niko yvy pehẽngue orekóva hetavéva tapichakuéra opaite tetã ambuéva apytépe, upépe oiko amo 30 sua tavaygua.
Saro'y XIX pahápe ha XX ñepyrũme, Hapõ mburuvi okakuaa ha omomombarete iñorairõha aty ipu'akaitégui oikóvo pe Chína-Hapõ ñorairõ peteĩha, Rrúsia-Hapõ ñorairõ ha Ñorairõ Guasu Peteĩha. Chína-Hapõ ñorairõ mokõiha oñepyrũ 1937-pe ha oike Ñorairõ Guasu Mokõihápe ary 1941 guive, Hapõ ndaipu'akái ha oñeme'ẽ oiko rire Hirochíma ha Nagasáki ojekapupárõguare ary 1945-pe. Upe guive Hapõ ojapo iléi guasu pyahurã ary 1947-pe ha oiko chugui tetã oporokuái peteĩme léi guasúre, imburuvicha niko upe mburuvicha guasu ha hetãyguakuéra ikatu oiporavo umíva omba'apóva Tetã Amandaje Guasúpe.
Ko'ãga Hapõ oĩ umi tetã ipokatuvéva ha mbaretevéva apytépe. Hapõ oĩ heta aty mba'eguasúvape, umíva apytépe oĩ Tetãnguéra Joaju, G7, G4 ha APEC. Hapõ niko pe tetã mokõiha ojehechahápe sa'ive yvypóra ojukáva ambuévape, Singapúra mante upe peteĩha, ha'e avei pe tetã mokõiha ojehechahápe kuña hekove pukukue hi'arevéva ha, he'iháicha ONU, ko tetã niko pe tetã mbohapyha ojehechahápe sa'ive mitã omanóva, opaite tetã ambuéva apytépe.
- 1226.— Omano marangatu Francisco de Asís, pe omboypy va'ekue Orden Franciscana.
- 1896.— Heñói Gerardo Diego, ñe'ẽpapára Epáña megua, Jopói Cervantes ary 1979 jave.
- 1942.— Pe koéte V2 (ta'angápe), ojejapóva Alemáña násipe, oveve jey mbohapyhápe, jeveve osẽ porã ypy.
… karai Isaac Newton (ta'angápe), herakuãite peteĩ tembikuaatyhára katupyryvéva ramo, oñemoarandu avei pe alkímia rehe ha oguereko hógape heta aranduka oñe'ẽva alkímia rehegua.
… ikatu jahecha ñande resa añónte rupive pe Thiomargarita magnifica, techa mbotuichaha jeporu'ỹre, upéva hína pe vakytéria ituichavéva.
… sa'ary XIX jave, karai Simón Bolívar-gui oiko irundy tetã mburuvicha ramo Ñemby Amérika-pe?
… ára 14 jasyapy jave, ojegueromandu'a Pi ára, ojoguaitégui mba'éichapa ojehai papapy π (3,14) ha ojehai pe arange amo Tetãvore Joapykuérape (3/14).
… Poyvi Paraguái ijojaha'ỹ ha'anga mokõivagui, tenondépe he'íva "República del Paraguay" (palma ha olivo ojejokuáva iguýpe, peteĩ mbyja sa'yju mimbíva apu'a hovy mbytépe), hapykuépe he'íva "Paz y Justicia" (peteĩ leõ ha peteĩ gorro frigio).
Vikipetã ha'e tembiapo ohekáva jajapo hag̃ua oñondivepa peteĩ ñe'ẽryrupavẽ iñe'ẽ hetáva, opavavéva ikatu ohai ha oñemoarandu hese, oñemopyendáva internet-pe wiki rembiporu rupive. Ko'ápe, roipota rejuhukuaaha opaite tembikuaa hekosãsóva, upéva he'ise marandu ndaijapúiva, ikatu jaikuaa moõguipa oúva, ha ikatúva oñemoambue térã ojehai jey. Ko tembiapo oguata umi tekorã ombohapéva rupive ha opa imarandu oñemyasãi Creative Commons BY-SA rupive ha upe rupi ikatu ojepuru ojepotaháicha imarandu, oĩramo tekorã jepururã guýpe. Nde avei ikatu ohai ha omoambue Vikipetã marandu, reike va'erãnte nde réra reheve ha remba'apo va'erã umi tekorã tenondeguáva, ha'éva "jahai va'erã mba'e ikatúva jaikuaa porãite iñañeteha" ha "marandu imba'eguasúva opavavépe".
Opa umi ohaíva ha omba'apóva ko'ápe oipytyvõ potahápe kyre'ỹ ha oñembyaty oñondive peteĩ aty oñepytyvõvape, tendota'ỹva, oiporavo ha omba'apo joáva. Ndahasýi reñepyrũ hag̃ua, rehaikuaa avañe'ẽme ha reporandu va'erãnte pe ndereikuaáiva. Iporãite ñañemongetávo, upéicha ñamba'apo porãve ha ituichavéta ko ñane rembiapo.
Tembiapokuéra ambuéva | ||
Vikipetã oiko Wikimedia rupive, aty viruremimono'õ'ỹva omboguatáva tembiapokuéra hekosãsóva heta ñe'ẽme:
Commons |