Eho kuatia retepýpe

Manuel Ortiz Guerrero

Vikipetãmegua
Manuel Ortiz Guerrero
Téra teñõikuaManuel Ortiz Guerrero
Teñõi 16 jasypokõi, 1897
Villarríka, Paraguái
Mano8 jasypo, 1933
Buenos Aires, Arhentína
NacionalidadParaguaigua
ÁreaÑe'ẽpoty
TembiapokueRaída poty, Panambi vera

Manuel Ortiz Guerrero ñeꞌẽpapára paraguaigua, heñoi távaꞌi Yvarotýpe, tavaguasu Villarríka del Ehpíritu Sántope, Paraguái, 16 jasypokõi 1897 jave, itúva Vicente Ortíz ha isy Susana Guerrero, omanovaꞌekue oꞌarahechávo imemby kuimbaꞌemi.

Imitã ha imitãrusúrõguare

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Omongakuaa ichupe ijarýi itúva sými, Doña Florencia Ortíz. Oñemoarandu ñepyrũ mboꞌehao Villarríkape, oñembokatupyry mboꞌehaópe umi tembiapo oñemeꞌẽvape. Hiꞌotĩ ha ojepyꞌa mongetaiterei, ikunuꞌũkuaa, haꞌeñomínte ojepokuaa oiko. Ñeꞌẽpoty jeꞌépe ohechauka ikatupyrýha Colegio Nacional de Villarricape oime jave ha, upérõ, ohai ñeꞌẽ vore mbykymíva. Iñirũnguéra oñepyrũma ohenói ichupe: Manu ha péicha ojekuaa koꞌágaite peve. Oguahẽvo Paraguaýpe oiko temimboꞌe Colegio Nacional de la Capitalpe, ipohýi hembiapo poeta ha guía ombohapéva generación ipyahúva. Ary 1914 jave, oguahẽ mboyve, ary 1912, oike lucha armadape, omoirũvo itúvape. Oñemosẽ upe aty oimehápe ñeꞌẽpapára, oho exiliope, Vrasil gotyo, upépe oñepyrũ hasy ha imbaꞌasy héra beri-beri ojehaitypóva hese omano meve.

Omoherakuã ñeꞌẽpoty “Revista del Centro Estudiantil”-pe hembiapo haꞌe oisãmbyhy avei ko kuatiahaipyre, upéi periódico capitalino oipeꞌáva ichupe hokẽ ombaꞌapo haguã. Hembiapo oñemombaꞌeguasuvéva ha ojeguerohorýva, “Loca” ñeꞌẽpoty ijojahaꞌỹva jehaípe heñóiva upe revista heráva “Letras” ha opavave opyta ijurujái ojehai porãiteréigui, ko ñeꞌẽpoty guive oguahẽ itáva ñeꞌãite remiandúpe. Upérõ omoirũ ñeꞌẽpapára Guillermo Molinas Rolón. Iñangirũete omokyreꞌỹva hembiapópe, avei ñeꞌẽpapára arandu Arturo Alsina ichupe ohai: “... Omombeꞌúvo, upe ogaꞌimíme.haꞌéva ichupe guarã peteĩ albergue oĩ ára ndokarúiha avei ára roꞌy jave ombojopyru tupa ha frasáda oke haguã hikuái.”.

Ñeꞌẽpoty “Loca” rire ambue ñeꞌẽpoty oĩháicha, ombyatyꞌimi, “Raída poty”,“Guarani”,“La sortija”, “Diana de gloria”. Ohai avei ñeꞌẽkõime, avañeꞌẽme osẽ porãitereíva, ojeporúva umi guaránia ombopurorývaꞌekue hiꞌangirũ Maestro José Asunción Flores: “Panambi vera”,“Ne rendápe aju”,“Kerasy” ha “Paraguaýpe”. Arandukápe “Poesía paraguaya – Historia de una incógnita” ohaíva karai arandu vrasilgua Walter Wey: “Ortiz Guerrero omopyenda mbarete ha tembiasa arandu Paraguái retã rehe ndorekíva editor, néira, oreko ohasa haguã arte rehe oikóve haguã, ndoikuaái mbaꞌépa ojapóta omeꞌẽ haguã ñeꞌẽpoty ha ombopúvo mbaraka. Haꞌe poeta ha el tipógrafo iñeꞌẽpoty heñóiva ijeheguiete. Haꞌe oimprimi imákina tipográfica imbaꞌéva voi ha oikuaveꞌẽ folleto okẽ okẽme ohóvo. Oguahẽ tavaygua ñeꞌãme ha omopirĩ hekovépy ha oiporiahuvere ko kuimbaꞌe hasymíva rehe, amo hekove oguéva ohóvo mbeguekatúpe, oñomongeta umi hiꞌangirũ ikoty eskínaite guive, omohendávo hiꞌapyka mombyrými hupágui, ani haguã ohecha ichupe “hete ha ipire roꞌo ohechaukáva mbaꞌeichaitépa hekove pypore” oñemombaꞌeguasúva, péicha, pe hesa ojajajáiva porãgui, hovyꞌũva “isaꞌy henyhẽva esperanzagui”. Ipypore hekovépe oñehaꞌãvo ha opyta ñeꞌẽpoty mimíme ha ñeꞌẽsyry omoherakuãva upe kuatiápe hasy ha oñembyasyetereíha ha ombohéra “Cantimplora”, orekóva testigoramo idestino hasyetéva orekóva poeta avañeꞌẽme ikatupyrýva opurahéiva ha ojerure asýva ojejogua haguã hembiapo oĩva arandukápe...”

Ñanemanduꞌávo Alsina rehe, ko sentencia: “Ijeheguiete ha sãsõme oipytyvõ letra paraguayape ha teko porãmbýpe ohechaukáva, ñamoĩvaꞌerã avei pe oñemombaꞌeguasúva oguahẽva ñane angape, ojeipysóva tiempo ohóvape, ndopytuꞌúiva omeꞌẽ haguã hiꞌa... Tavarandu, purahéi, ñeꞌẽpoty, ñohaꞌanga teko tavaygua ohasáva jehechauka, ojuhu ipype, haꞌe ohaiháicha oñemoheñóiha avei, ambue hapicha omokyreꞌỹ ha omombaꞌeguasúva... Hendápe oguahẽ Julio Correa, oñakãityvaꞌekue umi escena ohechaukáva teatro ñanembaꞌevaite, iñeꞌẽpoty, viñeta mbykymi oporomopirĩva; Gómez Serrato, iñapyruꞌũ roky haꞌéva “Jasy jatere”, Manú ohaíva iñepyrũmby ha omoherakuãva...”

Orekopaite ñeꞌẽpapára hiꞌarapegua umi rasgo típico: oikundaháva tape vyꞌa ha pyꞌaguapýpe, ohaíva ñembokirãme, ijehai, oñemomýivo, tekoayhúpe oikóva haꞌe nahakateꞌỹiva mbaꞌévere, ndahova mokõi, imarangatuetereíva ha ojepytaso hekove ñepiꞌãme, teko porã ha ijohéi pyrévape oikovéva. Oñemombeꞌúva omondavaꞌekue tataindy camposantogui ohesape haguã pyhare, hendíve ambue iñangirũ ñeꞌẽpapára ha músico, haꞌéicha.

Hembiapo ñeꞌẽporãhaipyrépe – maymáva omombaꞌeguasu ha pe herakuãvéva tembiasa letra paraguayape, jepente oĩme umi hiꞌarandúva nomombaꞌeséiva hembiapo guaꞌu ha pe ijehai arandu oúma ymaite guive ha orekóva trascendencia estético – paary 1920 guive ha upérõ ohai ha omoherakuã ñeꞌẽpoty aty “Surgente”, “Pepitas” ha “Nubes del este” umi ñohaꞌanga “Eireté”, “La conquista” ha “El crimen de Tintalila”. Péicha osẽ “Obras completas” – oikeꞌỹvo umi tembiapo inédito – haꞌéva ary 1952 jave, “Arenillas de mi tierra”, 1969 arýpe. Avei ohai, umi jehai guaraníme purory oguahẽva ñane angape haꞌéva guaránia iñangirũete José Asunción Flores españolpe ohaíva, “India” ha “Buenos Aires, salud”.

Omenda iñangirũete Dalmacia ndive, omano 8 jasypo 1933 jave, omboty mboyve cuarenta ary. Hetekue opytuꞌu ko tava guasúpe oĩhápe paꞌũ rovyꞌũ hérava “Manuel Ortíz Guerrero ha José Asunción Flores” omopyendáva koꞌã kuimbaꞌe arandu katupyry rembiapo, añetehápe koꞌãva oñemoherakuãvéva arte paraguayo rembiasápe.