Fernando de la Mora (tekove)
Hekasérõ táva rehegua, emoĩ: Fernando de la Mora (Paraguái)
| Fernando de la Mora | |
| Téra teñõikua | Fernando de la Mora |
| Teñõi | 1775 Tapua - Limpio, Paraguay |
| Mano | 1835 Paraguay, Paraguái |
| Nacionalidad | Paraguái |
| Área | Prócer |
| Educación | Universitaria |
Fernando de la Mora, ha’e va’ekua preteĩ prócer Paraguái sãsorã España-gui. Opartisipa va’ekue Virreinato del Río de la Plata odefende haguã umi Invasiones Inglesas-gui 1806 ha 1807-pe.
Paraguái isãsparire katu oñembyaty kuri peteĩ Junta de Gobierno omyakã va’ekue prócer Fulgencio Yegros, Fernando de la Mora gui oiko vocal secretario.
Kuimba’e ñembo’epy oguerekóva personalidad ojehecharamóva oreko rupi oñemboja umi familia viru heta ha arandu oikóva Buenos Aires-pe. Ha’e avei kuri peteĩva umi oformava upe élite rural michĩmi Paraguaýgua.
Imitã’i ha imitãrusúrõ
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Onase táva Tapua, Limpio-pe , 1775-ramo, (upévare 1811-pe oguereko kuri 36 ary). Túva ha isy ha’e kuri capitán Artillería-pegua Fernando de la Mora ha kuñakarai Ana del Cazal. Mokõve ha’e kuri familias de linaje, Domingo Martínez de Irala ñemoñarekuéra.
Fernando-pe tuvakuéra omo’e porã va’ekue. Oje’e oike hague Colegio San Carlos de la Asunción-pe ojehekombo’e haguã. Buenos Aires mb’ehápe ha avei Universidad de Córdoba oñemoarandu Derecho-pe, upévare ha’e kuri peteĩva umi arapegua iñaranduvéva.
Hogayguakuéra
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Fernando de la Mora oguereko va’ekue po tyvyrakuéra ha’éva (Mora Del Casal). Umívagui ipahague héra Rosa Isabel de la Mora omenda va’ekue Mariano Antonio Martínez Viana rehe, ko karai kóva congresista va’ekué 1811-pe.
Chuguikuéra heñói Francisca Carlota “Pancha” Viana de la Mora. Iñemoñarekuéra apytépe oĩ Juana Pabla Carrillo Viana, karaiguasu Carlos Antonio López rembireko ha mariscal Francisco Solano López sy.
Fernando omenda va’ekué Josefa Antonia Coene-re, ha oreko po ta’ýra.
Oike ñemuhaguasú rehegua ogueraháva mba’e joguapy tetã ambuekuérape, ha upe ambiéntepe ko mitãrusu de la Mora ohupyty ha omombarete heta angirũ hapichakuéra ha’éicha omba’apóvandi. Omanórõ guare túva 1801-pe, Fernando omyakã kuri hogayguakuérape ha avei imba’ekuéra.
Vida pública
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]1802-pe oñe nombra diputado-ramo Paraguaýpe Buenos Aires consulado rupive comerciante kuérape rérape omba’apo haguã, tembiapo ojapo va’ekue katupyrypópe 1804-peve. Upe iñeime puerto-pe ohupytyka chupe hetaiterei mba’e omombarete haguã ijoaju iñangirũnguérandive ha avei upérupigua ogayguakuéra oñembotuicha ha oñemomba’eguasuvéva upe távape.
Omba’apo va’ekue heta hendáicha pe teko colonial Paraguáipe opa potávo ohóvo. Ha’e oguãhẽ va’ekue aférez peve ointegrahápe umi fuerza Paraguái provincia pegua karai Bernardo de Velazco omoĩ va’ekue omosẽ haguã umi inglés-pe Montevideo-gui, oocupa va’ekue 1807-pe.
1810 rupi oĩ va’ekué regidor ramo Paraguay Cabildo-pe.
Fernando de la Mora ha’e va’ekue partidario decidido odefendéva ñane retã sãso. Ha’e ymaite guivéma voi oñeha’ãva raka’e ñane sãso haguã España-gui. Oikóvo pe golpe mayo 1811-pe, ojeikuaáre karai mba’eporãha, avei iñaranduha avei, ojeguereko ichupe peteĩva umi oorganiza va’ekue tetã sãmbyhyhára isãso rire ñane retã.
Jasypoteĩ 17 1811-rõ oñembyaty Primer Congreso del Paraguay sãsombyre. Mariano Antonio Molas ojerure rupi pe Congreso oipe’apaite pu’akakuéra Bernardo de Velazco y Huidobro-gui, ha oñemoĩ Junta Superior Gubernativa,ha iñãme coronel Fulgencio Yegros, ha’éva ko provínciape mburuvicha ikatupyryvéva Tendotáramo.
Vocal-kuéra ramo katu oĩ va’ekue doctor Gaspar Rodríguez de Francia, ha’éva karai aranduete; mitãrusu capitán Pedro Juan Caballero ha’éva representante pe tropa-kuéra invasión porteña ojoko va’ékue; peteĩ pa’í, ha’éva presbítero Francisco Xavier Bogarin ha karai Fernando de la Mora, peteĩ tapicha heko porãva, tapichakuéra Paraguaigua ndive ojokupytyporãva.
Oñemohenda riremi hembiapo pyahurãme, Fernando de la Mora-pe oñemondo omyakã haguã peteĩ expedición ocastiga haguã umi ñande’ypykue mbajakuérape Norte gotyo. Jasyporundy 1812-pe oguapy kuri Villa Real de la Concepción-pe oñenda haguépe ichupe oñemomba’e jey haguã Fuerte de Borgón, umi portugués-kuéra oñemomba’ehague pe tyai oiko va’ekue ñorarõ mo’ãrõ guare sãso aja.
Ojehechakuaávo ohopámaha umi fuerza ha’éva táva Coimbra-pegua pu’akakuéra, de la Mora oñepyrũ omoañete pe Cabildo Concepción-pe oñemoĩ va’ekue Decreto de la Junta el 12 de noviembre 1912-peguare.
Fernando de la Mora pore’ỹme, umi Junta atyguasu jave, 1812 arykue jave doctor Francia opyta iñakãporãva ramo pe Junta-pe. Oikuaágui Fernando de la Mora ndojokupytyiha hendive oñeha’ãmbaite voi oikovai haguã hendive ha ohechauka chupe tova vai memete. Omboja memete ese ivaimíva oikóva guive.
He’íma katu hese ombojoajuseha Paraguái, Buenos Aires-ndive ha avei kuatia documento-kuéra ñemi Estado mba’éva kañymbyre. Kóvape je oñemboguapy raka’e pe tratado 12 de octubre oñefirma va’ekue Paraguaýpe parlamentario Manuel Belgrano-ndi, Triunvirato Buenos Aires-pegua oipuruhague o-grava haguã hendape’ỹ petỹ Paraguáipegua.
Ojeheramboguapy vove upe Tratado 12 Jasypape guare oñepyrũma jeikovaiguasu Buenos Aires-ndive.
Ojepersegui
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Gaspar Rodríguez de Francia, ombyatypaiteségui pu’akakuéra Tetã Paraguáipegua ijehe, ha oĩre pe Junta-pe Fernando de la Mora, ha’éva peteĩ tapicha oñemomba’eguasúva opárupi iñarandu ha ha’evére omoñepyrũ tembiapo ombo’yke haguãicha iñirũnguéra omba’apo jejopy va’ekue hendive, ha oñepyrũma voi katu De la Mora-gui, kóva ha’égui tuicha ojokóva ichupe, ese mante ojejeko haguãicha, ha’e rupínte upe rire doctor en Derecho.
Upeichaite katu, ombotapykuete ichupe oĩ’ỹre ha’e, Resolución osẽ va’ekue 21 de agosto de 1813-pe.
Iñemano
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ojeapresa va’ekuée 1820-pe, porundy ohupyty rire ikerayvoty ha’éva tetã sãso.
Ndojekuaa porãi mba’éichapa ha’e omano. Oĩ he’íva ikatu hague omano pe cárcelpe ary 1835-pe, ỹrõ katu ojepoi rire mba’éne ra’e ichugui.
Ambue he’íva omano hague jepokua ha jepykuhápe.
Homenaje
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ordenanza rupide osẽ va’ekue 6 octubre 1923-ramo Municipalidad de Paraguaýgui orresolve ojapóvo peteĩ homenaje ko prócer-pe, ombohéra rupive pe tape puku oñepyrũva tape General Santos guive Avenida Defensores del Chaco peve.
Fernando de la Mora oheja va’eku’e mokõi kuatia haipyre arandu: “Bando del 6 de enero de 1812” ha “Instrucción para el Maestro de Escuela”.
Febrero 28-pe, ary 1939-ramo ojejapo kuri ko tetãvore’i Fernando de la Mora (ikorapy ojáva Paraguaýre), ojei va’ekue ko tetãvorei San Lorenzo-gui.
Referencias
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Forjadores del Paraguay. Omar Quiroga
- El Supremo Dictador. Julio César Chaves, 1945