Termodinámica
Termodinámica ha'e mba'erekokuaa vorekue oipyguaráva mba'éichapa oikojoa mba'epytu, jope ha mbaretekue, omombe'úvo mba'épa ojehu ichupekuéra jahechávo tumingue'a (atomo) tuichakuépe. Mba'eguasuite ko termodinámica, upe rupi ikatu jaikuaa mba'éichapa tumingue'akuéra ojoaju umi mba'e ikatúva jahecha rehe.[1]
Ko tembikuaaty heñói amo sa'ary XVII jave ojeikuaaukakuévo Otto von Guericke, Robert Boyle ha ambuéva rembiapokue, oipyguara hikuái mba'éichapa oiko umi pytundyry ha mba'ejopy oĩva ñande Yvy ára pytúpe. Termodinámica rupive, Otto von Guericke omoha'anga ha ojaporaẽ peteĩ mba'enohẽha omonandíva (bomba de vacío), mba'e oguenohẽkuaáva yvyty térã pytu peteĩ mba'e oñembotýmavagui (techapyrã, peteĩ mba'yru térã peteĩ koty). Lord Kelvin ojuhuraẽ heta mba'e mba'epytu rehegua ha mba'épa upe mba'epytu ro'yvéva ikatúva ojehupyty. Ary 1850 jave, James Prescott Joule ohechauka opavavépe ijojaha umi mbaretekue opaichagua, upéva he'ise ikatu ñamoambue mbaretekue oúva mba'e omýiva, mba'ejope térã tendyrýgui ha ijojáta hikuái.[2] Ary 1876 jave, Willard Gibbs oikuaauka kuatiañe'ẽ ombo'éva mba'éichapa ikatu ñamoĩ peteĩ ta'angahaípe mba'e oikóva termodinámica rekópe.
Ikatu jahecha ko termodinámica oparupi ñande rekohápe. Taha'e ha'éva umi mákina ymaguare y timbo oipurúva, mba'eguasuitéva oikokuévo Mba'aporeko Ñepu'ã, ha mba'yrumýi momyiha térã japepo mba'ejopy oipurúva ko'ãga jareko. Ko tembikuaaty ojeiporu avei ararova ha mba'epytu ñehesa'ỹijópe. Kamby, kesu ha kamby kyrakue apópe ojeiporu upe ñemopotĩ mbohakuhápe térã pasteurización (ñambyakuitévo sapy'ami peteĩ mba'e ñamboguete hag̃ua opa térã haimete opa mymbachu'i), kóva termodinámica rupive oñemomba'apo.[3]
Ko ñe'ẽ "termodinámica" ou Gyresiañe'ẽgui ha heñói oñembojoaju rire mokõi ñe'ẽngue: "thermo-", he'iséva jope, ha "dýnamis", ikatu he'ise pu'aka.[4] Upéicharõ, kóva ha'e tembikuaaty ohesa'ỹijóva mba'éichapa omba'apojoa mokõi mbaretekue: jope ha pu'aka. Ndaipóri gueteri ñe'ẽngue guaranietépe, jepémo ikatu ojeiporu "mba'ejopekuaa" térã "jope mýi rembikuaa".[5]
Tekorãnguéra[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Termodinámica rekorãnguéra omombe'u mba'éichapa ova ha oñemoambue mbaretekue ñande arapýpe. Irundy oĩ:
- Tekorã mba'eveha: Jarekóramo mokõi mba'e (ja'e techapyrãmi mba'e Hovy ha mba'e Pytã) ha mokõiva hakukue ijoja mba'e ambuéva rehe, ha'éva mba'e Sa'yju, upéarõ oikóramo oñemoambue Hovy hakukue ha kóva omoambue Pytã ha Sa'yju, ikatu ja'e Hovy omoambuekuaa Sa'yju hakukue. Jope osyry ijeheguietépe umi tenda hakuhágui umi tenda ro'ysãme. Oñembohéra ko tekorã "mba'eveha" térã "0ha" umi hesa'ỹijohára ojuhúgui kóva ojejuhupáma rire umi tekorã ambuéva ha oimo'ã hikuái ko tekorã imba'eguasuveha umi ambuévagui, upévare omotenondese kóva omoĩkuévo ichupe umi mbohapy tekorã ambuéva mboyve.[6][7]
- Tekorã peteĩha: Kóva ko omombe'úva mba'éichapa ojepytaso mbaretekue. He'i ndaikatuiha ñamoheñói térã ñamboguete mbaretekue, ikatúnte ñamoambue heko. Techapyrã, ikatu jajapo tendyrýgui jope mbaretekue (jaipurúvo mákina mbyakuha), oñemoambuéta mbaretekue ha opytáta ojepytasóvo.
- Tekorã mokõiha: Kóva ko he'íva akóinte okakuaáta ára pukukuévo upe entropía (ñe'ẽngue he'iséva ñemohenda'ỹ térã sarambi), térã ojepytasóta oikóramo ñembovava'ỹ. Ndaikatúi jaipe'a ko ñemohenda'ỹ nañamba'apóiramo. Ikatu hesakãve ñandéve ko tekorã ñaimo'ãvo upéicha: ñande rógape oĩ peteĩ koty isarambipáva, noñemyatyrõta térã noñemohendáta ijehegui, ñamba'apo va'erã ñamyatyrõ hag̃ua.[8]
- Tekorã mbohapyha: Kóva omombe'u sa'ive oñemoambuéva peteĩ mba'e ñamoaguĩrõ ichupe mba'epytu ro'ysãitevéva (0 Kelvin térã -273.15 kokatu Celsius), entropía sa'imi okakuaáta. Upe he'ise ro'yitéramo mba'ekuéra noñemosarambimo'ãi. Ikatu hesakãve ñandéve ko tekorã ñaimo'ãvo upéicha: jarekóramo peteĩ typy'are'ẽ (helado) ha ñamoĩ moro'ysãhápe, noñembohykumo'ãi ha sa'imi oñemoambuéta.[9]
Mandu'apy[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
- ↑ [1] Termodinámica he'iseha, Peroñe'ẽme
- ↑ [2] Termodinámica rembiasakuemi ñemyesakãha, Peroñe'ẽme
- ↑ [3] Eikuaa mba'épa he'ise termodinámica ha mba'éichapa ikatu ojeiporu ára ha ára
- ↑ [4]Termodinámica ñe'ẽ ypy
- ↑ [5]Termodinámica ñe'ẽngue ypy rembiasa
- ↑ Bailyn, M. (1994). A Survey of Thermodynamics, American Institute of Physics Press, New York, Tembiecharã:ISBN, p. 22.
- ↑ Buchdahl, H.A. (1966). The Concepts of Classical Thermodynamics, Cambridge University Press, Cambridge, p. 29: "... if each of two systems is in equilibrium with a third system then they are in equilibrium with each other."
- ↑ A Modern Course in Statistical Physics. Edward Arnold. 1980. p. 9. ISBN 0-7131-2789-9.
- ↑ J. Wilks The Third Law of Thermodynamics Oxford University Press (1961).