Ygarata
| 1.- Jehekuavoha 2.- Ygaruguái 3.- Kuitaguyry | 4.- Ygarye 5.- Ygasã 6.- Ygatĩ yguy | 7.- Ygatĩ 8.- Yga ape 9.- Mba'epururã yvateve |
Ygarata ha'e mba'eguerahaha y ape rupi ohóva. Ygarata ituichave ha ipohyive yga ha kanóagui, ojeiporu va'erã ysyry hypýva ha yguasúpe. Jepivénte jahecha umi omba'egueraháva, osẽvo peteĩ ygarupágui omoguahẽ mombyry hag̃ua mba'e opaichagua, jepémo ikatu jahecha avei umi oporogueraháva ha umi ikatúva ojeiporu ñorairõhápe.
Ygaratakuéra mba'e opaichaguágui ijapopyre, py'ỹinte oĩ umi yvyrágui, kuarepotígui térã itavera rajúgui (fibra de vidrio). Hete guy ikarapãmi ha inandi, oñembopohyijojávo, upéicha ikatu opyta ýpe oñapymi'ỹre.[1]. Umi ñorairõhápe ojeiporúva apytépe jajuhu marãmbotayga, ygarata pepo'atãrupa ha sapy'ánte ikatu ñamoĩ ijapytépe umi yga yguypegua.
Ary 2016 jave, ojeikuaa oĩhague hetave 49 000 ygarata omba'egueraháva yvy ape ári.[2]
Marandeko[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Yvypóra oiporúma va'ekue yga ha kanóa opaichagua ojapo amo 10 000 ary, yvyrágui ijapopyre ha oho hikuái y rupi oñemongu'évo yvytúre térã ygakuita poruhápe (ygajyva, yvyra puku peteĩ ijapy ipemíva). Ygarata katu ysyrýpe ojeiporuraẽ Ehíto Ymaguarépe ojapo 6 000 ary ha yguasúpe ojeiporuraẽ Sumériape ojapo 4 500 ary. Umi Austronésia peguáva oparupi Oseanía guive Mandagaka peve oñemosarambi oiporúvo ygarata yvyra'i ijapopyre, ojapo 4 000 ary.[3]
Amo yguasu Mediterráneope, ary 1 200 Kirito mboyve jave (ojapo 3 200 ary), umi Fenísia retãygua oñepyrũ oguahẽ oparupi omba'eñemúvo ha ojapóvo hekoharã pyahu ygarata mbarete poruhápe. Gyrésia Ymaguare ha Rróma Mburuvi avei upéicha ojapo, oñemomba'ehetavévo ha oñembotuichávo hetãnguéra.
Ára Mbytegua pukukuévo, oñemotenonde umi Mburuvi visantíno peguáva, vikingokuéra, Hapõ ha Chína meguáva, ko'ãva katu omopu'ã ygarata retakue tuichavéva yvy ape ári oiko peve Ñorairõ Guasu Peteĩha, ha'e va'ekue ygarata aty karai musulmã Zheng He omyakãva, ojeikuaaite ichupe ohohague mombyryite 7 jey yguasu rupive, ary 1405 ha 1433 apytépe, Ming ñemoñanga oñepyrũmikuévo.
Ho'árõguare tavaguasu Constantinopla opávove pe Mburuvi visantíno ary 1453 jave, ha Kiritóval Kolõ oguahẽvo Amérika-pe ary 1492 jave, oñepyrũ ára pukukue jaheróva Ára Ko'ãgagua, upe jave umi tetã Európa peguáva heta oñorairõ ýpe oiporúvo ygarata, ogueraha va'ekue itaju, yvyra hepy ha kuarepoti opaichagua Amérikagui Európape omopu'ãvo hekoharã ha táva pyahu oparupi yvy ape ári, ha ogueraha mbaretépe umi Áfrika peguáva toiko hag̃ua hembiguaikuéra ramo.[4]
Oiko rire Mba'aporeko Ñepu'ã (jaheroháicha ára pukukue 1760 guive 1840 peve Európape ha Tetãvore Joapykuérape), ojeiporuraẽ umi ygarata omotimbóva (oipurúva y timbo ipya'eve hag̃ua), upe guive ojehecha ygarata pyahúva opaichagua, ituichavéva ha imbaretevéva. Opaite haimete marandeko pukukuévo, hepy'ỹve ha pya'eve oñemba'eguerahávo ygarata poruhápe (oĩmarõ haperã y rupive ojeikuaámava). Mba'yjua (ferrocarril) sa'ary XIX ha pepo'atã (aviõ) sa'ary XX añoite umi omoambue upéva.
Mandu'apy[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
- ↑ «Definición de barco - Definicion.de» (en es). Ojehechákuri árape: 2022-10-05.
- ↑ "UNCTAD Review of maritime transport 2019, p. 37."
- ↑ Doran, Edwin Jr.. „Outrigger Ages“. The Journal of the Polynesian Society, 83 (2), 130–140 (1974).
- ↑ "The Columbian Exchange."
