Ehecha Pindoráma reñoiha

{{Infobox_País
| nombre_oficial = ''República Federativa do Brasil''<br /> Tetã Joaty Pindoráma
| nombre_común = Pindoráma
| de = de
| imagen_bandera = Flag of Brazil.svg
| imagen_escudo = Coat of arms of Brazil.svg
| imagen_escudo_tamaño = 110px
| símbolos =
| imagen_mapa = BRA_orthographic.svg
| lema_nacional = Tekoitépe ha ñakãrapu'ãme'' ([[Poytugañe'ẽ]]me: ''«Ordem e Progresso»'')
| himno_nacional = 
[[File:Hino Nacional Brasileiro em Guarani (abreviado) - Acústico e Orquestra Philharmonia.ogg|Hino_Nacional_Brasileiro_em_Guarani_(abreviado)_-_Acústico_e_Orquestra_Philharmonia]]
| capital = [[Vrasília]]
| capital_población = 2.789.761 ([[2013]])
| ciudad_principal = [[São Paulo]]
| idioma_oficial = [[Poytugañe'ẽ]]
| gobierno = [[Tetã Ñembyatypyre]] [[mburuvicharape|mburuvicharapépe]]
| dirigentes_títulos = [[Pindorama Mburuvichakuéra|Mburuvicha]] <br /> Tekoviaruvicha
| dirigentes_nombres = [[Luiz Inácio Lula da Silva]]
| fundación = [[Sãso]]
| fundación_hitos = &nbsp;• Mombe'upyre<br />&nbsp;• Ohechakuaava
| fundación_fechas = [[Poytuga]] pegua<br />[[7 jasyporundy]] [[1822]]-pe<br />[[29 jasypoapy]] [[1825]]-pe
| superficie = 8.514.877
| superficie_puesto = 5
| superficie_agua = 0,65%
| fronteras = 14.691 [[kilómetro|km]]
| costas = 11.491 km
| población = 207.660.929 ([[2017]])
| educación
| población_puesto = 6
| población_densidad = 23.8
| PIB_nominal = $ 1.177.706 mil (2006)
| PIB_nominal-año = 2007
| PIB_nominal_puesto = 10
| PIB_nominal_per_cápita = $ 6.220 (2007)
| PIB = $ 1.804.593 mil
| PIB_año = 2006
| PIB_puesto = 8
| PIB_per_cápita = $ 9.531 (2007)
| IDH = 0.765
| IDH_año = 2019
| IDH_puesto = 84
| IDH_categoría = <font color="#009900">alto</font>
| moneda = [[Real (viru)|Real]] (R$, <code>BRL</code>)
| gentilicio = Pindoramagua
| horario = [[UTC]]-5 guive [[UTC]]-2 peve, aravo ete ha'e: [[UTC]]-3
| cctld = .br
| código_telefónico = 55
| prefijo_radiofónico = ZVA-ZZZ, PPA-PYZ
| código_ISO = 076 / BRA / BR
| miembro_de = [[ONU]], [[OEA]], [[Unión de Naciones Suramericanas|CSN]], [[CPLP]], [[Mercosur]], [[CIN]], [[OEI]], [[G8+5]]
}}
 
'''Pindoráma''' ([[Poytugañe'ẽ]]me: ''República Federativa do Brasil''<ref>{{Cita publicación |url=http://www.exteriores.gob.es/documents/fichaspais/brasil_ficha%20pais.pdf |título=Ficha país Brasil |publicación=Ministerio de Exteriores de España}}</ref><ref>{{Cita web |título= Constitución Política de la República Federativa del Brasil, 1988 |url= http://www.eclac.cl/oig/doc/BRA1988ConstitucionFederal.pdf |formato= PDF |fechaacceso= 17 de diciembre de 2011 |title= Archive copy |accessdate= 2017-12-19 |archivedate= 2012-01-11 |archiveurl= https://web.archive.org/web/20120111073512/http://www.eclac.cl/oig/doc/BRA1988ConstitucionFederal.pdf |urlarchivo= https://web.archive.org/web/20120111073512/http://www.eclac.cl/oig/doc/BRA1988ConstitucionFederal.pdf |fechaarchivo= 2012-01-11 }}</ref> térã ''Brasil'') ha'e [[tetã|tetã hekosãsóva]] tuichavéva [[Ñemby Amérika]]pe ha [[Tetãnguéra rysýi tuichakuére|tetã tuichavéva poha]] opa Yvýpe ha [[Tetãnguéra rysýi ava hetakuére|tetã pokõiha]] orekovéva tapichakuéra ipype. Pindoráma retã añónte pe oñeñe'ẽhápe [[Poytugañe'ẽ]] yvyrusu [[Amérika]]pe. Pindoráma ijypykue opaichagua, hetaite umi oúva tetã ambuévagui, tetã tuichaikue rupi ojehecha umi ijypykuéva [[Európa]], Amérika, [[Áfrika]] ha [[Ásia]] pegua, ha hetaiterei ojopara.

Opyta kuarahyresẽ ngotyo [[Ñemby Amérika]]pe; ijerére ojejuhu yvate gotyo [[Venesuéla]], [[Guyana|Gujána]], [[Surinam|Surinã]], [[Gujána Hyãsiapegua|Gujána Hyãsia pegua]] ha [[Paraguasu Atlántico|Paraguasu Atlántiko]]; kuarahyresẽ ngotyo Paraguasu Atlántiko jey ojejuhu; ñemby gotyo tetã [[Uruguái]]; kuarahyreike gotyo [[Arahentína]], [[Paraguái]], [[Volivia|Vorívia]] ha [[Peru]]; ha yvate kuarahyreike gotyo [[Kolómbia]]. Ko tetã hembe'y haimete opa tetã rehe Ñemby Amérika pegua, nahembe'ýinte [[Chíle]] ha [[Ekuatóry]] rehe.

Pindoráma iléi guasu ãgagua, ary 1988 pegua, he'i Pindoráma ha'eha [[Tetã Ñembyatypyre]] [[mburuvicharape|mburuvicharapépe]]. Ipype oĩ [[Tetãvorekuéra Vrasilgui|26 tetãvore ha peteĩ Táva Hekosãsóva]] hérava [[Brasilia]], péva hína Pindoráma itavusu. Ijyvy apekue niko amo 8.514.876,599 km², upéicha hína 47,9% Ñembyamérika yvýgui,<ref name = "Área">{{Cita web |url=http://www.ibge.gov.br/home/geociencias/cartografia/default_territ_area.shtm |título=Área territorial oficial |idioma=portugués |fechaacceso=10 de octubre |fechaacceso=2002 |publicación=Resolução da Presidência do [[IBGE]] de n.º&nbsp;5 (R.PR-5/02)}}</ref> hyepýpe oĩ 5.570 táva ha amo 207.660.929 tapicha ary [[2017]] jave. [[São Paulo]] hína táva tuichavéva Pindoráma pegua, oreko amo 11.821.876 tapicha. Oguereko avei Pindoráma ypa'ũnguéra [[Paraguasu Atlántiko|Atlántikope]]: ''Penedos de São Pedro e São Paulo'', ''[[Fernando de Noronha]]'' ha ''[[Trindade e Martim Vaz]]''.

Pindoráma ohupyty isãso ára [[7 jasyporundy]] ary [[1822]] jave, tetã [[Poytuga]] pegua, ha upéi hekosãsóvo oiko ko Mburuvi Pindoráma, imburuvichavete peteĩha ha'e akue karai [[Dom Pedro I]]. Pindoráma [[tavakuairetã]] oñepyrũnte ary 1889 jave, karai [[Deodoro da Fonseca]] (Pindoráma rendota peteĩha) omohu'ã ku Pindoráma Mburuvi.

== Pindoráma réra ==
Ko ñe'ẽ "Pindoráma" ou tupiñe'ẽ: ''pindo-rãma'' térã ''pindo-retãma'', ha he'ise [[Mbokajaty|pindoty]] retã. Pindoráma héra [[Poytugañe'ẽ]]me ha'e ''Brasil'' ha oje'e ou seltañe'ẽ, ha he'ise ''[[pytã|pytã tatapỹicha]]'', hákatu, ko'ãga ''Brasil'' ha'e peteĩ yvyramáta réra ([[:es:Paubrasilia echinata|Palo Brasil]]), oĩ va'ekue hetaiterei Pindoráma retãme oguahẽvo umi Poytugagua. Ymaite Pindoráma hérakuri ''Monte Pascoal'' (ava kuéra [[poytuga|Poytugagua]] oguahẽvo Pindoráma retãme, ary 1500-pe), ha upéi oñembohéra chupe ''Ypa'ũ Vera Cruz'', ''Santa Cruz Retã'', ''Nova Lusitânia'', ''Cabrália'', ha ambuéva.

== Tembiasakue ==
===Ñepyrũ ha Kolónia ára===
[[Poytuga]] oguahẽ akue Pindorámame [[jasyrundy|jasyrundý]]pe ary 1500 jave, oguahẽvo karai [[Pedro Álvares Cabral]] ygarataty. [[Európa]] avakuéra ñeguahẽ mboyve, oĩ va'ekue amo 2.000.000 Pindoráma ypykue Amérika tee pegua.<ref>{{Cita web |title=Archive copy |url=http://www.sic.inep.gov.br/index.php?option=com_content&task=view&id=161&Itemid=83&lang=br |accessdate=2013-09-18 |archivedate=2011-05-19 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110519222451/http://www.sic.inep.gov.br/index.php?option=com_content&task=view&id=161&Itemid=83&lang=br |título=Archive copy |urlarchivo=https://web.archive.org/web/20110519222451/http://www.sic.inep.gov.br/index.php?option=com_content&task=view&id=161&Itemid=83&lang=br |fechaarchivo=2011-05-19 |fechaacceso=2013-09-18 }}</ref> Avakuéra tee oĩ va'ekue Pindorámame hetã guasu heta (avakuéra no'õngue guasu oiko va'ekue Pindoráma apekuére), umi tetã tuichavéva ha'e va'ekue upe tupi-guarani, upe ''macro-jê'' ha upe aruáko. Tupi-guarani niko mbohapy aty oñemohenda va'ekue: [[guarani]], tupiniki ha tupinamba. Pe tupikuéra oĩva tetãvore [[Rio Grande do Sul]] guive amoite [[Rio Grande do Norte]] peve, paraguasu Atlántiko rembe'ýre. 

Oñepyrũ ary 1534 jave upe kolónia ojapo Poytuga Pindorámame, upe mburuvichavete Huã III omboja'óvo Pindoráma 12 tetã'i oúva ñemoñarégui rupive (''capitanías hereditarias''), hákatu ko ñemboja'o ndoikoitéi, ha ary 1549 jave pe mburuvichavete omoĩ umi Sãmbyhyhára Guasu (hérava ''Governador'') ojokuái hag̃ua Pindoráma rehe. Saro'y XVI jave, [[eiratã]] ha'e akue pe mba'epy Pindoráma oñemuvéva, upéicha [[Poytuga]] [[Mburuvi|mburuvi]] oñepyrũ ogueru [[Áfrika|Áfrikagua]] tapichakuéra ([[Angola|Angóla]], [[Nihéria]], [[Senegal|Senegál]], [[Mosambíke]], [[Marfil Rembe'y]], [[Gána]], [[Yvyáfrika]], [[Gynéa Mbisáu]]) ha [[Ásia|Ásiagua]] ([[Índia]], [[Kuarahyresẽ Timor]], Makáu, [[Chína Tetarã Retã|PRC]]) pegua omba'apo hag̃ua [[Tembiguái reko|tembiguái]] monambipyre ramo [[Takuare'ẽ|takuare'ẽndýpe]]. 

Oikógui ñorairõ guasu [[Hyãsia]] rehe, Poytuga ipu'aka ha oñemomba'e táva [[Rio de Janeiro]] rehe ary 1567 jave, ha upéi táva [[São Luís]] rehe ary 1615 jave. Upéicharõ, ary 1669 jave oñemomba'e heta táva mbarete rehe [[Tavetã Joaju]] pegua ha [[Olánda]] pegua, [[Amazonas (Vrasil)|Amasónape]]. Ary 1680 jave Poytuga oñemomba'e [[Uruguái]] rehe.

Saro'y XVII ipahápe, pe [[eiratã]] ndaha'evéima mba'epy Pindoráma oñemuvéva, hákatu, ary 1693, heta [[itaju]] ojejuhu [[Minas Gerais]]-pe, [[Mato Grosso]]-pe ha [[Goiás]]-pe, upéicha katu noñehundíri ko Poytuga ikolónia Pindorámame. [[Epáña]] rapichakuéra oñemomba'e jey Uruguái rehe (''Banda Oriental'' hína Uruguái réra upe aja) ary 1777 jave, ha oñemomba'ejeyse Poytuga rendakuéra ambuéva. Hákatu, ojejapo upe ''Jekupytyha San Ildefonso pegua'' ha Epáña noñemomba'evéi mba'evére Poytugágui.

Ary 1808 jave, upe ''Poytuga mburuvichavete ñemoñare ha ypykue'' —ha opaite ''Poytuga mburuvichakuéra ha karaikuéra''— oheja Poytuga, okyhyjégui hikuái Mburuvicha [[Napoleón Bonaparte]] rehe, ha'e katu oñemomba'eségui  [[Poytuga]] rehe ha oñemomba'émagui heta tetã Európa pegua upe aja; upévare ha'ekuéra oheja Poytuga ha ohopa táva [[Rio de Janeiro]]-pe, upévare táva Rio de Janeiro oiko Poytuga itavusu ramo. Ary 1815 jave, mburuvichavete [[Huã VI]], ''mburuvicha ojokuáiva'' [[Poytuga]] pegua, omoambue Tetã Pindoráma reko, ombopa ''kolónia'' reko, ha he'i Pindoráma ha'eha upe guive "Tavetã Hekosãsóva Poytuga retã megua". Ary 1809 jave, Poytuga oñemomba'e pe Gujána Hyãsia pegua rehe, hákatu, ary 1817 jave [[Hyãsia]] oñembojára jey hese ha ary 1816 jave, Poytuga oñemomba'e jey Banda Oriental rehe, upe rire oñembohéra ''Provincia Cisplatina''. Ary 1825 jave, umi Tetãmi Joaty Ysyry La Plata pegua ha Poytuga oñorairõ, Provincia Cisplatina rehe ([[Uruguái]]), ha ary 1828 jave, ''Provincia Cisplatina'' ohupyty isãso ha osẽ Poytuga ipoguýgui.

=== Sãso ha Pindoráma Mburuvi ===
[[File:Independência ou Morte (1888).jpg|thumbnail|left|[[Pedro I Pindoráma]] pegua omoñe'ẽ Pindorama isãso, ára  [[7 jasyporundy]] ary [[1822]].]]
[[File:Americo-avaí.jpg|thumbnail|right|Ñorairõhára Pindoráma pegua (hovy) ha Paraguái ñorairõhára aty oñorairõ, [[Avay ñorairõ]], [[Ñorairõ Triple Alianza]] pegua.]]
{{AP|Pindoráma sãso}}
Pe Mburuvichavete [[Huã VI]] Poytuga pegua oho jey [[Europa|Európa]]pe ára 26 jasyrundy 1821 jave ha oheja ita'ýra Pedro de Alcántara, toiko hag̃ua chugui Pindoráma sãmbyhyhára.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;109–110</ref> Poytuga porokuái oñeha'ã ojapo jey Pindorámagui peteĩ kolónia.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;117–119</ref> Umi Pindoramagua katu ndoipotái upéicha, ha  Pedro de Alcántara (Pedro I) oipytyvõ hetãyguakuérape ha oguerosapukái Pindoráma isãso, ára  [[7 jasyporundy]] ary [[1822]] jave.<ref>Lustosa, pp.&nbsp;150–153</ref> Ára 12 jasypa, Pedro oiko Pindoráma Mburuvichavete peteĩha ramo ha upe guive ojehero chupe Pedro I, amo ára 1 jasypakõi jave.<ref>Vianna, p.&nbsp;418</ref>

Ñorairõ Pindoráma sãso ohekáva oñemyasãi oparupi tetã tuichakue, ñorairõ guasu oiko tetã vore yvategua, yvat ekuarahysẽygua ha ñembyguápe.<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;168, 164, 178</ref> [[Poytuga]] aty ñorairõhára ondyry ipahápe Pindoráma rehe amo ára [[8 jasyapy]] ary [[1824]] jave,<ref>Diégues 2004, pp.&nbsp;179–180</ref> upe rire [[Poytuga]] oñeĩ Pindoráma isãsoha ára 29 jasypoapy ary 1825 jave, jekupytyha Rio de Janeiro pegua rupive.<ref>Lustosa, p.&nbsp;208</ref>

Ko tetã léi guasu peteĩha osẽ ára [[25 jasyapy]] ary 1824 jave.<ref>Vianna, p.&nbsp;140</ref><ref>{{cita libro|nombre= José |apellidos=Murilo de Carvalho|título=A Monarquia brasileira|ubicación=Río de Janeiro|editorial= Ao Livro Técnico|año= 1993|página=23|idioma= portugués}}</ref><ref>Calmon (2002), p.&nbsp;189</ref><ref name="Vainfas, p.&nbsp;170">Vainfas, p.&nbsp;170</ref> Ára [[7 jasyrundy]] ary 1831 jave, Pedro I oho jey [[Europa|Európa]]pe oikógui Poytuga Retãygua Ñorairõ, ha omoĩ ita'ýra hérava Pedro II omyengovia hag̃ua chupe, po ary orekóvo pe mitã'i.<ref>Lyra (v.1), p.&nbsp;17</ref> Pe mburuvichavete pyahu, Pedro II, ne'ĩra oisãmbyhykuaa hetãre ha upévare ojejapo mburuvicha aty ojeheróva ''rehénsia''.<ref>Carvalho 2007, p.&nbsp;21</ref> Pe ''rehénsia'' katu heta ñorairõ omoheñói Pindoráma tuichakue.<ref>{{cita libro|nombre= Miriam |apellidos= Dohlnikoff|título= Pacto imperial: origens do federalismo no Brasil do século XIX|ubicación= São Paulo|editorial= Globo|año= 2005|página=206|idioma= portugués}}</ref> Umi oñorairõséva nombohovái katu Pedro II sãmbyhýre,<ref name="Carvalho 2007, p.&nbsp;43">Carvalho (2007), p.&nbsp;43</ref><ref>Souza, p.&nbsp;326</ref> Upe aja, oñepyrũ tetãvore ohekáva isãsorã, Tavakuairetã Rio Grandense ha Tavakuairetã Juliana hekosãso oikóvo pe Farrápo ñorairõ, ombohováiva Pindoráma Mburuvi rehe.<ref>{{cita libro|apellidos= de Laytano|nombre= Dante|fecha= 1983|título= História da República Rio-grandense (1835-1845)|ubicación= Porto Alegre|editorial= Editora Sulina|página= 248|idioma= portugués}}</ref>

Pedro II okakuaa ha ipu'aka umi ombohováiva hese, hetã ipu'aka avei mbohapy ñorairõme tetã ambuéva rehe —pe ''Guerra Grande'', pe Aguirre Ñorairõ ha pe [[Ñorairõ Triple Alianza]]—,<ref>Lyra (v.1), pp.&nbsp;164, 225, 272</ref> Amo 1888 jave opa ramo pe [[tembiguái reko]] Pindoramape.<ref>Lyra (v.1), p.&nbsp;166</ref> <ref>Lyra (v.3), p.&nbsp;62</ref>
[[File:Operação militar na favela Kelson's, no Rio de Janeiro (38576769730).jpg|thumb|center|Ko árape, Pindoráma ha'e peteĩ pe ivioléntova tetã ko múndo.]]
Ára 15 jasyporundy [[1889]] opa [[porokuái peteĩme]], oikógui ''[[Golpe de Estado|golpe de estado]]'', ha oñepyrũ [[tavakuairetã]], upéicha karai ñorairõhára ruvicha hérava [[Deodoro da Fonseca]] oiko [[Pindoráma mburuvichakuéra|Pindoráma rendota]] peteĩha ramo.<ref> Munro, p.&nbsp;280</ref>

== Pindorama apekuaa ==
[[File:Ara ararauna -Blue-and-gold Macaw -head and neck.jpg|thumb|left|150px|[[Kaninde]] niko guyra Pindorámame ojejuhúva.]]
Pindoráma hembe'y ipukuiterei, [[Ñembyamérika]] rehe, ha ijerére ojejuhu yvate gotyo [[Venesuéla]], [[Gujána]], [[Surinam]], [[Gujána Hyãsiapegua]] ha [[Paraguasu Atlántico]]; kuarahyresẽ gotyo Paraguasu Atlántiko; ñemby gotyo [[Uruguái]]; kuarahyreike gotyo [[Argentina]], [[Paraguái]], [[Volivia]] ha [[Peru]]; ha yvatekuarahyreike gotyo [[Kolómbia]] retã. Ko tetã hembe'y haimete opa tetã rehe Ñembyamérika pegua, nahembe'ýiramo jepe [[Chile]] rehe ha [[Ekuator]] rehe. 

Pindoráma hína [[Tetãnguéra Rysýi Tuichakue rehe|upe teã tuichavéva]] poha opa [[Yvy|Yvýgui]], tetã [[Rrúsia]], [[Kanatã]], [[China]] ha [[Tetã peteĩ reko Amérikagua]] rire, ha avei ha'e tetã tuichavéva mbohapyha [[Amérika]]pe, ijapekue hína  8 514 876,6 km². Pindoráma oguereko heta [[yvyty]], [[yvytyrysyi]], [[ñu]] guasu ha [[ysyry]] puku. Pindoráma ijysyrykuéra tenondegua ha tuichavéva ha'e ku [[Paranaguasu|ysyry Paranaguasu]] —[[Ysyrykuéra rysýi pukukuére|ysyry tuichavéva]] mokõiha opa [[Yvy|Yvýgui]]- ha [[Ysyry Parana]], Ysyry Yguasu, Ysyry Negro, San Francisco, Ysyry Xingú, Madeira ha pe Ysyry Tapajós hína ysyry imba'eguasúva Pindoráma retãme guarã.

Umi [[mymba]] ha [[ka'avo]] Pindoráma pegua opaichagua hína, umi mymba [[okambúva]] ituichavéva ha'e hína: Pe [[jaguapytã]], pe [[jaguarete]], jaguarete'i, [[aguara]]kuéra, [[taitetu]]kuéra, pe [[mborevi]], [[jurumi]]kuéra, [[mykurẽ]], aíguekuéra (''perezosos'') ha pe [[tatu]]kuéra.

== Táva tenondegua ==

{|class="infobox" style="text-align:center; width:97%; margin-right:10px; font-size:90%"
! align=center colspan=11 style="background:#f5f5f5;"|Pindorama itavakuéra tenondegua
|-
! rowspan=13 width:100|<br />
[[File:Ponte estaiada Octavio Frias - Sao Paulo.jpg|border|100px|link=Río de Janeiro]]<br />[[São Paulo|São Páulo]]<br />
[[File:Rio Corcovado Pain de Sucre.jpg|border|100px|link=Río de Janeiro]]<br />[[Río de Janeiro]]<br />
[[File:Salvador BA.jpg|border|100px|link=Salvador de Bahía]]<br />[[Salvador de Bahía]]<br />
! align=center style="background:#f5f5f5;"|
! align=center style="background:#f5f5f5;"|Táva
! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tetãvore
! align=center style="background:#f5f5f5;" colspan="2"|Tavayguakuéra
| align=center style="background:#f5f5f5;"|
! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tava
! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tetãvore
! align=center style="background:#f5f5f5;"|Tavayguakuéra
! rowspan=13|<br />
[[File:Esplanada dos Ministérios, Brasília DF 04 2006 (modificada).jpg|border|100px|link=Brasilia]]<br />[[Brasilia|Vrasília]]<br />
[[File:Fortaleza - Ceará - Brasil.jpg|border|100px|link=Fortaleza (Ceará)]]<br />[[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]]<br />
[[File:Belo Horizonte Panorâmica.jpg|border|100px|link=Belo Horizonte]]<br />[[Belo Horizonte]]<br />
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 1 ||align=left| [[São Paulo|São Páulo]] ||align=left| [[São Paulo (tetãvore)|São Páulo]] ||align=right| 11&nbsp;821&nbsp;876 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 11 ||align=left| [[Belém (Brasil)|Belém]] ||align=left| [[Para (tetãvore)|Pará]] ||align=right| 1&nbsp;425&nbsp;923
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 2 ||align=left| [[Río de Janeiro]] ||align=left| [[Rio de Janeiro (tetãvore)|Río de Janeiro]] ||align=right| 6&nbsp;429&nbsp;922 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 12 ||align=left| [[Goiânia]] ||align=left| [[Goiás]] ||align=right| 1&nbsp;393&nbsp;579
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 3 ||align=left| [[Salvador de Bahía]] ||align=left| [[Bahia (tetãvore)|Bahía]] ||align=right| 2&nbsp;883&nbsp;672 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 13 ||align=left| [[Guarulhos]] ||align=left| [[São Paulo (tetãvore)|São Páulo]] ||align=right| 1&nbsp;299&nbsp;249
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 4 ||align=left| [[Brasilia]] ||align=left| [[Distrito Federal Vrasil|Distrito Federal]] ||align=right| 2&nbsp;789&nbsp;761 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 14 ||align=left| [[Campinas]] ||align=left| [[São Paulo (tetãvore)|São Páulo]] ||align=right| 1&nbsp;144&nbsp;862
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 5 ||align=left| [[Fortaleza (Ceará)|Fortaleza]] ||align=left| [[Siara]] ||align=right| 2&nbsp;551&nbsp;805 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 15 ||align=left| [[São Luís]] ||align=left| [[Mbarãñana]] ||align=right| 1&nbsp;053&nbsp;919
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 6 ||align=left| [[Belo Horizonte]] ||align=left| [[Minas Gerais]] ||align=right| 2&nbsp;479&nbsp;175 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 16 ||align=left| [[São Gonçalo]] ||align=left| [[Rio de Janeiro (tetãvore)|Río de Janeiro]] ||align=right| 1 025&nbsp;507
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 7 ||align=left| [[Manaus]] ||align=left| [[Amazonas (Vrasil)|Amazonas]] ||align=right| 1&nbsp;982&nbsp;179 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 17 ||align=left| [[Maceió]] ||align=left| [[Alagoas]] ||align=right| 996&nbsp;736
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 8 ||align=left| [[Kuri'ytýva]] ||align=left| [[Parana (tetãvore)|Paraná]] ||align=right| 1&nbsp;848&nbsp;943 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 18 ||align=left| [[Duque de Caxias]] ||align=left| [[Rio de Janeiro (tetãvore)|Río de Janeiro]] ||align=right| 873&nbsp;921
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 9 ||align=left| [[Recife]] ||align=left| [[Paranãmbuka (tetãvore)|Paranãmbuka]] ||align=right| 1&nbsp;599&nbsp;514 || &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 19 ||align=left| [[Natal (Rio Grande do Norte)|Natal]] ||align=left| [[Rio Grande do Norte]] ||align=right| 853&nbsp;929
|-
|align=center style="background:#f0f0f0;"| 10 ||align=left| [[Porto Alegre]] ||align=left| [[Rio Grande do Sul]] ||align=right| 1&nbsp;467&nbsp;823|| &nbsp; ||align=center style="background:#f0f0f0;"| 20 ||align=left| [[Teresina]] ||align=left| [[Piavy]] ||align=right| 836&nbsp;474
|-
| colspan="9" align=center style="background:#f5f5f5;" | Estimación para 2012.<ref name=ciudades>{{cita web|url=http://population-statistics.com/wg.php?x=1&men=gcis&lng=es&des=gamelan&geo=-39&col=abcdefghinoq&msz=1500&pt=c&va=&srt=pnao|título=Brasil - las ciudades más importantes|fechaacceso=16 de julio de 2012|año=2012|autor=World Gazetteer|obra=Population Statistics.com}} </ref>
|}
{{clear}}

== Arandupy ==
=== Jetepyso ===
[[File:Maracana Stadium June 2013.jpg|thumb|center|190px|Vakapipopo ñeha'ã renda, Maracanã, táva [[Rio de Janeiro]].]]
Jetepysópe, Pindoráma oguereko 5 [[FIFA]] pu'aka rechaukaha [[vakapipopo]] rehegua ha ojapo akue pe [[FIFA Tembiesarái Yvypavẽ 1950]] ha [[FIFA Tembiesarái Yvypavẽ 2014]] avei; ary 2016-pe, Pindoráma retãme oiko upe [[Ñembosaraipavẽ Arahakúpe 2016]] táva [[Rio de Janeiro]]-pe.

=== Avano'õ ===
Pindorámagua aranduyma oúva 3 pártepe: Poytuga, Áfrika ha Guarani.

<gallery>
Image:Feijoada_à_brasileira_1.jpg|''Feijoada'' ha'e Poytugagua
Image:Vea.cavaquinho.png|''Cavaquinho'' ha'e Poytugagua
Image:Pastel de Bacalhau Queijo da Serra.jpg|''Pastel de Bacalhau'' ha'e Poytugagua
Image:Saida do Olodum (Carnaval de 2010).jpg|''Olodum'' ha'e Áfrikagua
Image:Mestre Zé Lima.jpg|''Capoeira'' ha'e Áfrikagua
Image:Brazilian people dancing samba.jpg|''Samba'' ha'e Áfrikagua
Image:Beijú - panoramio.jpg|''Beijú'' ([[Mbeju]]) ha'e Guarani 
Image:Fachada do Palácio Itamaraty (48079593813).jpg|''Itamaraty'' (itamorotĩ) ha'e Guarani
Image:Placa via anh.png|''Anhanguera'' (añakuéra) ha'e Guarani
</gallery>

==Ehecha avei==
*Rapái: ([[Peroñe'ẽ|Poytugañe'ẽme]]: ''rapaz'' [kuimba'e] + [[Avañe'ẽ|Avañe'ẽme]]: 'í = rapa'í)
*[[Sogue]]
*[[Kamba]]

== Mandu'apy ==
{{listaref|2}}

== Joaju ==
{{Commons|Atlas of Brazil}}
* [http://www.brasil.gov.br/?set_language=es Sitio oficial del gobierno Brasileño]
* [http://www.brasil.gov.br/ Sitio oficial del gobierno Brasileño] {{pt}}
{{Interwiki país|code=pt|idioma=Poytugañe'ẽ}}
* [http://www.presidencia.gov.br Sitio oficial de la presidencia] {{pt}}
* [http://www.camara.gov.br Sitio oficial de la cámara de diputados] {{pt}}
* [http://www.senado.gov.br Sitio oficial del senado] {{pt}}
* [http://www.fao.org/countryprofiles/index.asp?lang=es&ISO3=BRA Perfiles de países de la FAO: Brasil]
* [http://www.guiadelmercosur.com/brasil.html Brasil en Guía del Mercosur]

{{Vrasil}}

{{Ñembyamérika}}

[[Ñemohenda:Pindoráma| ]]