Ehecha Ñorairõ Ro'y reñoiha

{{imagen múltiple|perrow = 2|ancho_total=
| título  =  Ñorairõ Ro'y<br />{{small|(1945-1991)}}
|posición_tabla = right
| fondo_de_título  = #DAF2CE
| espaciado = 1
| borde = 1
| foto1  = KoreanWarRefugeeWithBaby.jpg| ancho1 = 140| texto1 =
| foto2  = Fortepan 12830 Rákóczi út - Akácfa utca sarok. Kiégett szovjet BTR-152 páncélozott lövészszállító jármű..jpg| ancho2 = 160| texto2 =  
| foto3  =  P-2H Neptune over Soviet ship Oct 1962.jpg| ancho3 = 145| texto3 = 
| foto4  =  6 Day War-Amos.jpg| ancho4 = 155| texto4 = 
| foto5  =  Pavnattack.jpg| ancho5 = 155| texto5 =  
| foto6  =  Buzz Aldrin and the U.S. flag on the Moon - GPN-2001-000012.jpg| ancho6 = 150| texto6 =  
| foto7  =  Evstafiev-Soviet-soldier-Afghanistan.jpg| ancho7 = 160| texto7 = 
| foto8  =  IAEA 02790036 (5613126700).jpg| ancho8 = 150| texto8 = 
| foto9  =  West and East Germans at the Brandenburg Gate in 1989.jpg| ancho9 = 150| texto9 =  
| foto10 = 1991 coup attempt1.jpg| ancho10 = 160
| texto= Asu guive akatúa gotyo, yvate guive guy gotyo: [[Koréa ñorairõ]] (1950-1953), [[Hungyria ñepu'ã 1956 pegua]], [[Kúva mbokapurã oĩrõguare tesaparápe]] 1962-me, [[Poteĩ Ára Ñorairõ]] 1967-me, [[Jasýpe ohórõguare yvypóra]] 1969-pe, [[Vienã ñorairõ]] (1955-1975), [[Ahyganitã ñorairõ (1978-1992)|Ahyganitã ñorairõ]] (1978-1992), [[Teko'ỹngatu Chernóbil pegua]] 1986-pe, [[Berlin mongoraha ho'árõguare]] 1989-pe ha [[Ojejaposérõguare golpe de Estado Joaty Soviétiko-pe|ojejaposérõguare ''golpe de Estado'']] Joaty Soviétiko-pe ary [[1991]]-me.
}}
[[File:Guerra Fria 1980.png|thumb|350px|right|Yvóra ra'anga oĩrõguare Ñorairõ Ro'ýpe ary 1980 aja, pytãme oĩ umi [[URSS]] rehe oñoirũva ha tetãnguéra [[Amoño'ỹtekuareko|komunísta]] ambuéva, hovýpe oĩ [[Tetãvore Joapykuéra]] ha umi ''capitalista'' oñoirũva hese; kyta pytã he'ise "''guerrilla'' komunísta" ha kyta hovy he'ise "''guerrilla'' komunístare oñemoĩva".]]

'''Ñorairõ Ro'y''' oiko oñombohovakérõguare upe [[aty Kuarahyreikegua]] (''capitalista'' ha Yvy pehẽngue kuarahyreikegua) [[Tetãvore Joapykuéra]] omyakãva, ha upe [[aty Kuarahyresẽygua]] (''comunista'' ha Yvy pehẽngue kuarahyresẽygua) [[Joaty Soviétiko]] omyakãva, ojovái hikuái [[Jokuaikuaa|jokuaikuaáre]], viru remimono'õre, [[Avano'õ|avano'õ rekóre]], jokuaikuaa ñeimo'ãre, mboka jeporúre ha mba'ekuaarãre. Upe oñepyrũ opa rire [[Ñorairõ Guasu Mokõiha]].

Ñorairõ Ro'y pehẽngue peteĩha oñepyrũ kuri opakuévo [[Ñorairõ Guasu Mokõiha]] ary 1945 jave. Tetãvore Joapykuéra ojapo ku tetãnguéra ñembojoaju ñorairõhára hérava [[OTAN]] ary [[1949]]-pe, ojapo upéicha ani hag̃ua Joaty Soviétiko oñembotuicha [[Európa]]pe. Joaty Soviétiko, ombohovái hag̃ua upe ñembojoaju Tetãvore Joapykuéra ojapo, omohenda ku [[jekupytyha Varsóvia pegua]] ary [[1955]]-pe, oñembojoajúrõguare opa umi tetã aty Kuarahyresẽyguágui omba'apo hag̃ua oñondive. Hetaite jey tetãnguéra ojehecha tesaparápe ha heta mba'e vai oiko va'ekue, techapyrãme: [[oñembojokórõguare Berlin rehe]] 1948-49, [[Chína retãygua ñorairõ]] pehẽngue mokõiha (1946-1949), [[Koréa ñorairõ]] (1950-1953), [[Sinai ñorairõ]] 1956-pe, oñemopu'ãrõguare upe [[Berlin mongoraha]] ha [[Kúva mbokapurã oĩrõguare tesaparápe]] ary 1962-pe. 
Joaty Soviétiko ha Tetãvore Joapykuéra oñepyrũ oñembotuichase [[Amérika]]pe, [[Kuarahyresẽ Aguĩgua|Kuarahyresẽ Aguĩguápe]] ha umi tetãme [[Áfrika]] ha [[Ásia]] pegua ndaha'evéima kolónia, ojehechahápe ''[[Amoño'ỹtekuareko|comunismo]]'' imbareteha ha heta ñembohovái vai oikohápe, techapyrãme komunista kuéra malájo oñepu'ãrõguare Tavetã Joajúre ha [[Indochína ñorairõ]].

Oĩ rire tesaparápe umi mbokapurã Kúva pegua (he'ise Tetãvore Joapykuéra [[Kúva mbokapurã oĩrõguare tesaparápe|ojuhu ramóvo]] oĩhague mbokapurã ovevéva Kúva ypa'ũme) oñepyrũ pehẽngue pyahu ko ñorairõme, ko pehẽnguépe jahecha [[Chína ha Joaty Soviétiko ojopoírõguare]] (he'ise nomba'apovéima hikuái oñondive) ha upéicha komunísta kuéra apytépe ikangyve jekopyty, upe aja [[Hyãsia]], oñoirũ va'ekue [[Tetãvore Joapykuéra]] rehe, oñepyrũ ohekave heko sãsorã omba'apo hag̃ua ha'eño ha hi'ári osẽ avei  OTAN atýgui.<ref>{{cite book|author1=Christian Nuenlist|author2=Anna Locher|author3=Garret Martin|title=Globalizing de Gaulle: International Perspectives on French Foreign Policies, 1958–1969|url=https://books.google.com/books?id=tcicr6TrwjUC&pg=PA101|year=2010|publisher=Lexington Books|pages=99–102}}</ref><ref>Garret Martin, "The 1967 withdrawal from NATO–a cornerstone of de Gaulle's grand strategy?." ''Journal of Transatlantic Studies'' 9.3 (2011): 232-243.</ref> Ary 1968 aja Joaty Soviétiko ondyry [[Chekía-Elovákia]] rehe ombopaha hag̃ua upe ojehero va'ekue [[Praga Arapoty]] (Chekía-Elovákia ojerurérõguare heko sãsove), upe aja Tetãvore Joapykuérape oiko guyryry umi apytépe ohekáva [[tekoiterape]] opaite tetãyguápe ha umi oñemoĩva [[Vienã ñorairõ]] rehe. Ary 1960 ha 1970 apytépe, oiko jeku'e guasu tetãnguéra avano'õme oheka oñondivepa toiko py'aguapy ha ñorairõ'ỹ. Tapichakuéra ono'õ oñemoĩ hag̃ua mboka guasu okapúva rehe, ani hag̃ua tetãnguéra oipuru umi mboka,ha hetaite oñembyaty va'ekue oñombohovái hag̃ua ñorairõre. Amo 1970 arykuérape, mokõi aty (Kuarahyreikegua ha Kuarahyresẽygua) mbeguehápe oñepyrũ ojojekopyty oheka hag̃ua py'aguapy ha ñorairõ'ỹ, upéicha oñepyrũ pehẽngue pyahu ojehechahápe tetãnguéra iñakãguapyve ha oñemongeta ohekávo ñe'ẽ peteĩ ani hag̃ua ojeipuru rei mboka guasu okapúva. Ojehecha avei Tetãvore Joapykuéra ha [[Chína Tetarã Retã]] ijekopyty oñemoporãha ha Joaty Soviétikore oñemokangyve.

Ko ñorairõ pehẽngue py'aguapýva opa oñepyrũvo [[Ahyganitã ñorairõ (1978-1992)|Joaty Soviétiko ha Ahyganitã ñorairõ]] ary 1979-pe. Amo 1980 arykuéra tetãnguéra jekopyty ojehecha jey tesaparápe. Tetãvore Joapykuéra ojopyve Joaty Soviétiko viru remimono'õ rupi, tetãnguéra ambuéve jekopyty rupi ha mboka jeporu rupi, hi'ári ohasa asýma Joaty Soviétiko iviru remomono'õ ndokakuaavéigui. Arykuéra 1980 mbytépe, ruvicha soviétiko pyahúva [[Mikhail Gorbachev]] omoinge hetã rekorãme ñemyatyrõ omoambue hag̃ua heta mba'e, umi ñemyatyrõ ojehero va'ekue [[Glásnost]] (1985-pe oheja va'ekue toiko mba'e oporomomarandúva hekosãsóva) ha [[Perestroika]] (1987-pe oheja va'ekue tetãygua viru remimono'õ heko sãsove) ha'e avei oipe'a mbaretekue ñorairõhára soviétiko [[Ahyganitã|Ahyganitãgui]]. Kuarahyresẽ Európape oñembotuicha tetãnguéra rembipota isãsorã ha Gorbachov ndoipuruséi ñorairõhára aty umi tetãme, upéicha oñepyrũ Sinatra Reko, ojeheroháicha Gorbachov ome'ẽve teko sãso umi tetãme. Upévare 1989-pe oñemyasãi guyryry guasu ipy'aguapýva Európa retãnguéra apytépe oipe'a tetã rekuáigui komunistakuéra ([[Rrumáña]] mante ndoikói upéicha). Aty ojokuaikuaáva komunísta Joaty Soviétiko katu avei ndaipu'akái hetãme ha osẽ va'erã kuri hetã rekuáigui [[Ojejaposérõguare golpe de Estado Joaty Soviétiko-pe|ojapose rire]] peteĩ ''[[golpe de Estado]]'' jasypoapy 1991-me oipe'aségui tetã rekuáigui karai [[Borís Yeltsin]], ombohováiva komunistakuérare. Upéicha opa hekópe Joaty Soviétiko jasypakõi 1991-me, umi tavakuairetã oñembojoaju va'ekue hese ojei ha oñemosãso, ho'a avei umi tetã rekuái komunísta Áfrika ha Ásia pegua.

== Ñorairõ Ro'y réra ypy ==
Opávo Ñorairõ Guasu Mokõiha, haihára [[George Orwell]] oipuru «ñorairõ ro'y» oñe'ẽ hag̃ua heta mba'ére ''You and the Atomic Bomb'' arandukápe, osẽ 19 jasypa 1945-pe kuatiañe'ẽme héra ''Tribune''. Peteĩ arapýpe oiko meméva tesaparápe ñorairõre ikatu ojeipuruhápe mboka guasu oipurúva tumingue'a rendyry (''energía atómica''), Orwell ogueromandu'a umi mba'e [[James Burnham]] he'i akue peteĩ yvóra oñombohováiva rehe ha ohai:

{{cita|Hákatu, jahechávo ko yvóra tuichakue, yma guive tapekuéra ndopororahavéima [[teko mburuvicha'ỹ]] ngotyo, opororaha katu [[tembiguái reko]] pyahúpe [...] Upe James Burnham mba'ekuaarãre hetaite oñemoñe'ẽ, sa'i katu umíva ojepy'amongeta apañuáire ikatu ou chugui jokuaikuaa ñeimo'ãre, upe he'ise, mba'éichapa jahecha ko yvóra, mba'éicha jajerovia ha mba'éicha ñañemohenda avano'õme ikatu oiko ñandéve jaikóvo peteĩ Tetãme ndaikatúiva oñembojára hese ha oiko meméva «ñorairõ ro'ýpe» umi ijykeguáre.<ref>{{cita libro |apellido=Orwell |nombre=George |enlaceautor= |título=Ensayos |fechaacceso=23 de septiembre de 2017 |idioma=|año=2013 |editorial=Debate |isbn=978-8499920429 |capítulo=La bomba atómica y usted}}</ref>}}

Orwell avei ohai jey ''[[The Observer]]'' kuatiañe'ẽme ára 10 jasyapy 1946-me «Mosku amandaje rire ku jasypakõi ohasámava, Rrúsia oñepyrũ ojapo peteĩ ñorairõ ro'y Tavetã Joaju ha Vyretáña Mburuvi rehe».<ref>{{cita publicación |apellidos=Orwell |nombre=George |año=10 de marzo de 1946 |título=Black Country |publicación=The Observer |páginas=3 |fechaacceso=23 de septiembre de 2017}}</ref>

Karai [[Bernard Baruch]] oipuru rae ko ñe'ẽngue oñe'ẽ hag̃ua ko ñembohováire ojapo Joaty Soviétiko ha Tetãvore Joapykuéra, ha'e akue Tetãvore Joapykuéra ruvicha pytyvõhára, ára 16 jasyrundy 1947-me.<ref>{{Harvnb|Gaddis|2005|p=54}}</ref> He'i Baruch: «aníke jajavy: ñañapymi niko peteĩ ñorairõ ro'ýpe». Tapichakuéra oñepyrũ oipuruve ko ñe'ẽngue osẽ rire aranduka ojapo haihára [[Walter Lippmann]] héra ''The Cold War''.<ref>{{cita web|editorial=POLITICO |título=Bernard Baruch coins term 'Cold War,' April 16, 1947 |url=http://www.politico.com/story/2016/04/bernard-baruch-coins-term-cold-war-april-16-1947-221853 |fechaacceso=23 de septiembre de 2017 |fecha=16 de abril de 2016 |idioma=inglés}}</ref> Ha'e ombohovái oipe'aha ko ñe'ẽngue ''la guerre froide'' pegua, [[Hyãsiañe'ẽ]] ñe'ẽngue ojeipuru meme va'ekue amo 1930 arykuéra jave.<ref>{{cita libro |apellido=Talbot |nombre=Strobe |enlaceautor= |título=The Great Experiment: The Story of Ancient Empires, Modern States, and the Quest for a Global Nation |url=https://archive.org/details/greatexperiments0000talb |idioma=inglés |año=2009 |editorial=Simon & Schuster |isbn=978-0743294096 |páginas=[https://archive.org/details/greatexperiments0000talb/page/441 441]}}</ref>

== Mandu'apy ==
{{listaref|2|20}}

== Joajuha ==
{{commonscat|Cold War}}

[[Ñemohenda:Ñorairõ Ro'y| ]]