Ñe'ẽjoajukatu
Ñe'ẽjoajukatu (karaiñe'ẽme: sintaxis) ha'e ñe'ẽtekuaa vore ñenerekombo'éva mba'éichapa ñambojoajuva'erã ñe'ẽ ñe'ẽjoajúpe.
Ñemboja'o
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ñe'ẽjoajukatuete
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ñe'ẽjoajukatuete (karaiñe'ẽme: sintaxis regular) ha'e pe ñanerekombo'éva mba'eichapa ñambojoajukatuva'erã ñe'ẽ ñe'ẽjoajúpe. Ñamohendaraẽva'erã teroñe'ẽ ha upéi ae teroñe'ẽje'éva.
Techapyrã:
Pe karai marangatu oguata pya'e iñangirü ndive
- teroñe'ẽ teroñe'ẽje'éva
- (Sujeto) (Predicado)
| Kalo, Luchi ha Chive | ojoguákuri peteĩ jopói isýpe |
| Teroñe'ẽ | Teroñe'ëje’éva |
Ñe'ẽjoajukatu ha'angáva
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ñe'ẽjoajukatu ha'angáva (karaiñe'ẽme: sintaxis figurada) ha'e pe ñanerekombo'éva mba'éichapa jaipurukatuva'erã ñe'ẽ hemiandu porã ha hemiandu mbareteve hag̃ua. Oñemboja'ojey kóicha:
Temiandu ta'ãnga puru (Figuras de Pensamiento)
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Mbojoavýva (antítesis): Kóva ojehu ojehu jave peteĩ ñe’ẽjoajúpe mokõi temiandu ojoavýva.
Pe karai oñe'ẽrõ nde rekirirĩ.
- Mbosyrysóva (apóstrofe): Kóva ojehu ñañehendukárõ ñande remiandu (ñande py’aite guive osẽva) peteĩ tapicha añóme.
Che ru! rohechaga'u jepémo remanóma.
- Moñondivéva (comparación): Kóva ojehu ñambojoja jave mokõi temiandu ha jajuhu ndojoavyiha, Ojojogua hikuái.
Pe mitã iporã yvotýicha.
- Mbotuicháva (hipérbole): Kóva ojehu ñambotuichaitereírõ peteĩ mba’e.
Hova atãve itágui.
- Mbojoguáva (metáfora): Kóva ojehu jaipurúrõ ñe’ẽ jere ja’e hag̃ua peteĩ mba’e, ambue ñe’ẽ térã ñe’ẽ’apesã rupive.
Nde resa kuarahy'ãme tapytu'u.
- Mbo'aváva (personificación): Kóva ojehu ñambohekovérõ peteĩ mba’e hekove’ỹva.
Yvága ohekuavo hesay nembyasývo.
Ta'ãnga apopygua puru (Figuras de Construcción)
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Moimba'ỹva (elipsis): Kóva ojehu nañamoĩmbáirõ ñane remiandupegua. Sapy’ánte peteĩ ñe’ẽjoajúpe tero ipore’ỹ, ndaipóri ha katu oñeñandu oĩha.
...resẽta che ndive.
- Mboje'ejeýva (pleonasmo): Kóva ojehu ñambojo’áro peteĩ ñe’ẽ (ña-mombaretevévo upe ja’eséva), jepémo natekotevẽi.
Che resa rupi ahecha.
- Ñe'ẽmomýiva (hipérbaton): Ñe’ẽjoajúpe oĩ ñe’ẽ omyikuaáva hendágui ha jepémo upéicha naiñambuéi pe he’iséva.
Kalo oguata kuehe
Kuehe Kalo oguata
Oguata kuehe Kalo
Ñe'ẽjoajukatu apopyguáva
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ñe'ẽjoajukatu apopyguáva (karaiñe'ẽme: sintaxis de construcción) ha'e pe ñanerekombo'éva mba’éichapa ñambojoajuva'erã ñe'ẽ ñe'ẽjoajúpe hesakã ha oñeikümbyporãhag̃uáicha.
Techapyrã:
- Oguata Kalo pya'e katupyry ndive Peru mitãrusu peve Chore (Ndaja’ekuaái).
- Kalo, mitãrusu katupyry, oguata pya'e Peru ndive Chore peve (Ja’ekuaa).
Ñe'ẽjoajukatu poguyguáva
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ñe'ẽjoajukatu poguyguáva (karaiñe'ẽme: sintaxis de regencia) ha'e pe ñanerekombo'éva mba'éichapa jaipurukatuva'erã ñe'ẽ ha ñe'ẽpehẽtai moĩmbahárõ. Techapyrã:
- Pe mitã ou ñúgui (Ja’ekuaa)
- Mitã pe ou gui ñu (Ndaja’ekuaái).
"Gui" niko ñe’ẽriregua, upévare -héra he’iháicha- oñemohenda’arã ñe’ẽ rire mante, araka’eve ñe’ẽ mboyve. Upéicha avei, teroja moteĩva techaukarã "pe", katuete oñemohendava’erã tero mboyve, araka’eve tero rire.
Ñe'ẽjoajukatu mbojojáva
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ñe'ẽjoajukatu mbojojáva (karaiñe'ẽme: sintaxis de concordancia) ha'e pe ñanerekombo'éva mba'éichapa ñambojojakatuva'erã umi ñe'ẽ ñe'ẽjoajúpe. Techapyrã:
- Pe mitãita oguata pya'e (Ndaja’ekuaái)
- Pe mitã oguata pya'e (Ja’ekuaa)
- Mitãita oguata pya'e (Ja’ekuaa)
- Pe karai oguatajoa korapýre (Ndaja’ekuaái)
- Umi karai oguatajoa korapýre (Ja’ekuaa)
- Ore jaguapy oñondive (Ndaja’ekuaái)
- Ñande jaguapy oñondive (Ja’ekuaa)