Kurundu
Ñande, yvypóra, jaikove ypy guive ñambojeréva ñane akãme opa umi mba'e ojehúva ñande jerére, ha ñaporandu mba'érepa sapy'ánte ojehu umíva. Sapy'ánte oiko yvyryrýi, ama guasu yvytu ratã reheve ha amandáu, háma katu ho'a ára vera ñande rógare ha oĩ omanóva térã ho'a ñane rymbáre ha ojuka. Ha ndajaikuaáigui mba'érepa ojehu, jakyhyje. Upévare, jarekose peteĩ ikatúva oñangareko ñanderehe ani hag̃uátei ojehu ñandéve mba'eve, ha oimérõ ojehu, ani hag̃uátei ivaieterei. Heta mba'e ojeiporu. Oĩ omosãingóva ijajúrare térã oguerekóva ipyapýre, oĩ omoĩva isapatúpe térã ijaóre, oĩ katu heterevoi oguerekóva. Umívape ja'e kurundu, karai ñe'ẽme amuleto térã talisman. Umívape oĩ he'íva "che avogádo".
Kurundurã ojeiporúva[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Opaichagua kurundu oĩ. Ikatu jareko ani hag̃uátei ojehu ñandéve mba'eve ivaíva térã ouporã hag̃ua ñandéve heta mba'épe: jajuhu hag̃ua ñane irũrã, pirapire ika'avo hag̃ua ñanendive, térã póra osẽrõ ñandéve oguevi hag̃ua hamba'e. Oĩ oguerekóva sánto ra'ãnga isapatúpe, kavure'i rague térã ikãnguekue ijaóre, mbói chini aguai ijaópe, kurusu ra'ãnga ijajúrare térã ipyapýre, oĩ katu oguerekóva ipireguýpe.
Upe kurundu imbaretéva ndaje mitãra'y omanóva kuã'i. Umívape oje'e angelíto, heko marã'ỹgui. Ñembo'e oiko jave pe mitã oñeñotỹ mboyve, hogagua ojerepa hese ani hag̃uátei avave ou oipe'a chugui ikuã'i. Ha oĩrõ oipe'áva, upévata hogaguavoi. Upéi, ogueraha upe mitã kuã'i ha omoĩ ipireguýpe, ha oheja okuera upépe. Upévape ha'e he'íta che avogádo, ha upéva hese oñangarekóta ani hag̃uátei ojehu chupe mba'eve ivaíva. Ãmba'e nañamombe'úi, jepe oĩta he'íva "Péa ijavogádo mbarete".[1]
Káso herakuã guasuvéva ndaje ojehu raka'e peteĩ karaípe Ramón Ortíz héravape. Hasyvai vaekue ndaje ha'e, huguy asuka. Ojereraha ospitálpe oñepohano hag̃ua ha ndokueráigui, hi'are upépe. Upéi ndaje, noĩporãvéivoma iñakãme he'i umi ijerére oĩvape "Penohẽ chehegui che avogádo". Umi oikóva heseve katu ndoikuaái mba'épa upe he'íva, okañyete hikuái ha upévare nopenáinte hese. Itajýra oikuaávo itúva vaípema oĩha, ou hendápe Buenos Airesgui. Imandu'a chupe hikuái upe itúva he'i vaekuére. Peteĩ enferméra oikuaáva mba'épa upe oipy'apýva karai Ramónpe he'i itajýrape, "Ko'ẽrõ pyaharevete ejúta che rendápe, che asẽ mboyve". Ou ndaje, ha oñondie oipe'ã hikuái Ramóngui ikurundu. Ikãnguekuereíntema ndaje ojuhu hikuái ijyváre, ha onohẽ riremínte, Ramón omano.[2]
Kavure'i rague (Glaucidium brasilianum)[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Oimérõ jajehayhukase térã oĩ kuña jaipotáva iñakãraku ñanderehe, kavure'i rague jareko vaerã ñande jehe, jaikutu ñande aóre ojehecha'ỹ hag̃uáicha. Heta oĩ he'íva oimeraẽ haguekuénte ipajeha, oĩ katu he'íva umi ipepoguypegua iporãveha. Oĩ avei he'íva umi ipepoguypegua rague apytépe oikoha peteĩ mberu'i, ha upéva ipajeveha. Hague jaipe'a hag̃ua chugui, hekove jaipe'a vaerã, ha upéi japoi chugui. Jajukárõ nda'ipajéi. Upe rupi oĩ avei he'íva ikãnguekue avei ipajeha. Ymave, oĩmi vaekue umi oikóva Paraguay rupi ojeruréva hapichápe térã ipehẽnguekuéra campáñare oikóvape ogueruka hag̃ua chupe kavure'i rague. Ndajaikuaái mba'e guyra raguekuépa oguerukáne raka'e hikuái. Oimérire ojejuhu, kavure'i rague oúne chupe ra'e, nahánirirõ katu oiméne ou chupe chesyhasy (Zonotrichia capensis) raguekue mba'e.
Ha péicha, oĩ hetave mba'e ipajéva ikatúva jaiporu ñasẽporã hag̃ua térã ohoporã hag̃ua ñandéve. Ha ndaha'éi Paraguáipe añónte ãmba'e ojehúva, opa ko yvy apére jaikuaa oĩha.