Lambare (tuvicha)

TUVICHA LAMBARE REMBIASA’IMI

Che niko aikuaase ko’ág̃aite peve, mba’érepa ko’ã cacique ha ambue omanóva’ekue ñane retã rayhupápe ndojehecharamói avei chupekuéra pe 1º jasyapýpe, Mariscal-kuéra apytépe, pysyrõhára apytépe, mba’érepa herakuéra ndojehechái oñeñe’ẽvo Paraguái rembiasáre, umi ohaíva’ekue piko añetehápe Paraguay ra’ytee téiko pytagua? Ápe peteĩ mandu’aimi hesegua ajuhúva.

Ko cacique Lambare ndaje ha’e pe Ñande Ypykue ombosako’íva’ekue español-kuéra ñembohovake, ou haguére hikuái ko’ã yvy rupi. Capitán Juan de Ayolas, og̃uahẽ tenda ojeikuaáva Angostura-pe, Paraguái ysyry rembe’ýpe, oity rire Agaces-pe ipoguýpe, og̃uahẽ 15 jasypoapy ary 1536, Villeta, ojaikuaáva Valle Guarnipitan-pe; og̃uahẽvo hikuái osẽma chupekuéra henonderãme Cario, omyakãva cacique Lambare ha cacique Ñandua, ha péicha oñepyrũ ñorãirõ. “Osẽ vaímarõ te’ỹinguéra oñani yvyty Lambarépe, okañy hag̃ua, upépe ojeguereko hikuái Ayolas, péicha oipotágui, mbohapy ára pukue. Ndikatúi osẽ upégui hikuái, ho’amanteva’erã español-kuéra poguýpe.

Ohasa peteĩ ary ko mba’e oiko rire, karai Capitán Juan de Zalazar de Espinoza, omopyenda Fuerte Nuestra Señora Santa María de la Asunción, 15 jasypoapy ary 1537-pe.

Upérõ españa-ygua ojerure cacique-pe ome’ẽ hag̃ua ijerovia karai Rey Carlos V-pe, Lambare, Carióramo ojerovúva, pya’e ombotove upe mba’ejerure ha osẽ he’ívo: “Nañesũva’erãi yvypóra renondépe. Che jára Tupã ñoite” Domingo Martínez de Irala oĩma gobernador-ramo, cacique Lambare omyakã peteĩ ñepu’ãguasu español-kuéra rehe, ha omoirũ chupe upe tembiapópe cacique Paragua ha cacique Guarambare.

Hetave español-kuéra ha ipahápe cacique-kuéra Guarani jepéramo oñorãirõ hasy peve ho’a ha ojegueraha ojejuvy hag̃ua, ha kuatiápe he’i kóicha: Ko Provincia tendota oñe’ẽmondo, cacique Lambare, Guarambare ha Paragua, omopu’ã haguére hapichakuéra oñemoĩ hag̃ua Su Majestad Católica Don Carlos V rehe, ha tekotevẽgui oñemoĩ py’aguapy ko’ã yvy rupi techapyrã rupive, oikuaauka opavave oikóva Cacique Paraguay yvýpe, ko Semana Santa ary 1541-pegua, ojejukátaha Cacique-kuéra Lambare, Paragua, ha Guarambare, ha’ékuéra he’i haguére peteĩnteha Tupã oguerekóva hikuái ha ojehechakuaágui upéva ha opu’ã haguére gobierno rehe oejuvýta opavave renondépe.

Ha’ekuéra he’i jey: Tamandare he’iva’ekue, pejutaha ñane pojokua heta ára pytaguakuéra, upévare tekotevẽ pejejuka. Mba’éicha rupi oúta pytaguakuéra omboaparypy tetã Guaraníme, oikuaa’ỹre iñe’ẽ ha imba’embyasy. Kóva ko tetã, Cacique Paraguay mba’e, ndohejamo’ãi heta tetãmbue ou ombopytupa isãso, upévare tekotevẽ oikuaa magma pytaguakuéra, mba’éicha Cario Guarani ha Paraguay ra’y omano ha oporojukava’erã Tupã rérape, ani hag̃ua avave oñotỹ ipy ha hi’ánga y Paraguay ykére ha Paragua yvypýpe. Jaikóva’ekue heta árape, ñande sãsovýpe, ha ko’ág̃a pejúta pytaguakuéra pe mondoho ñane sãso ome’ẽva’ekue oréve heta ára rire Mburuvicha Paraguay ra’yre, ha upéva roipysyrõne romano meve, ani péichante ou pytaguakuéra oikitĩ kyse pukúpe ñane sãso.

Péicha Domingo Martinez de Irala, oñe’ẽmondo ojejuka hag̃ua chupekuéra, cacique Paragua, Guarambare ha Lambare, arakõi Pascua-pe, Tupão La Catedral renondépe, ombopochy haguére Su Majestad Católica ha Karai Gobernador-pe, oipuru haguére ijarýikuéra ñe’ẽ, oñomívo hemiandutee ha ombyaívo ambue hapichakuéra ánga, hesaráivo hikuái Castellano-gui ha Guaraníntema oipuruse, upévare.

...

(Ko marandu oñeguenohẽ Archivo Simancas España, ary 1940, Sección Historia, Legajo Paraguay, folio 122). Aranduka “Protagonismo Histórico del Idioma Guarani” Roberto Romero mba’e.

Ombohasa Guaraníme Matilde Galeano. Ñe’ẽasahára Kuatia Nº 979