Paraguái
|
||||||
| Tetã Ñe'ẽ akã: Joja ha Joayhu | ||||||
| Tetã Momorãhéi: Tetã Paraguái Momorãhéi | ||||||
.svg) |
||||||
| Tavusu • Távayguakuéra • Koortenata |
Paraguay 1.582.559 (2005) 25°16′ S 57°40′ O |
|||||
| Ñe'ẽ tetãkua | Avañe'ẽ, Karaiñe'ẽ | |||||
| Ysaja porokuáigua | República Presidencialista | |||||
| Horacio Cartes Juan Afara |
||||||
| Sãso • Fecha |
Españagui 15 jasypo, 1811pe |
|||||
| Ape tetãkui • Mba • % ygua tembe'y Costas |
Ñemoĩha 59º 406.752 km2 2,3% 3.920 km Ndaipóri |
|||||
| Távayguakuéra • Mba • Densidad |
Ñemoĩha 100º 6.883.760 (2014 est.) 17 hab/km2 |
|||||
| PIB (nominal) • Mba (2013) • PIB per cápita |
Ñemoĩha 92º US$ 30.558 millones US$ 4.483 (2013) |
|||||
| PIB (PPA) • Mba (2013) • PIB per cápita |
Ñemoĩha 90º US$ 51.213 millones US$ 7.440 (2013) |
|||||
| IDH (2013) | 0,676 (111º) – Medio | |||||
| Viru | Guarani (PYG) |
|||||
| Tetãygua héra | Paraguái | |||||
| Yvy Árapehẽ • Arahaku pe |
UTC-4 UTC-3 |
|||||
| Ñanduti hera | .py |
|||||
| Pumbyry hera | +595 |
|||||
| Ñe'ẽmombyry ñe'ẽpehẽtai | ZPA-ZPZ |
|||||
| Código ISO | 600 / PRY / PY | |||||
| Miembro de: ONU, OEA, CSN, Mercosur | ||||||
| Opaite tetã yvygua | ||||||
Paraguái, tératee Tetã Paraguái (karaiñe'ẽ: República del Paraguay), tetã oĩva Yvyamérikape oguereko’ỹva parápe osẽ hag̃ua. Paraguái tavusu ha’e Paraguay (Asunción).
Tavayguakuéra: 6.831.306 ava rupi (ojepapava´ekue ary 2008-pe). Ijykére jajuhu tetãnguéra (ñemby, ñembykuarahyresẽ ha ñembykuarahyreike gotyo) Argentina, (yvykuarahyreike gotyo) Volivia ha Vrasil (kuarahyresẽ gotyo). Y Paraguái omboja’o tetãme mokãi yvy pehẽme: Pehẽngue Kuarahyresẽ ha Pehẽngue Kuarahyreike térã Cháko.
Tetã Poyvi oguereko mbohapy tysýi mboyke ijojáva: peteĩ pytã (tekojoja), morotĩ (py’aguapy) ha hovy (sãso). Avei oguereko mokõi Tetã Ta’anga ojoja’ÿva: peteĩ tenondépe he’iva “República del Paraguay" (petẽi palma ha petẽi olivo ojejokuáva iguýpe ha ojeíva ojuehe yvate gotyo ombokuaaporãva peteĩ mbyja sa’yju mimbíva apu’a hovy mbytépe) ha ambue hapykuépe he’iva “Paz y Justicia” (peteĩ leõ ha peteĩ gorro frigio –he’iséva sãso-).
Ne'ẽ: Avañe'ẽ ha Karaiñe'ẽ. Paraguái-pe Oñeñe'ẽ avei Jopara Ñe'ẽ
Tembikuaa'aty rechaukaha
Tembiasakue[jehaijey | editar código]
Carlos III omoheñóikuri Río de la Plata Virreirenda 1776-pe ha oheja ipoguýpe Argentina, Uruguái, Río Grande ha Santa Catarina, Brasil, upéicha avei, Paraguái, Bolivia ha Chile yvy ag̃agua yvateguáva. Ojehúvo upe mba’e, Paraguái opytákuri Río de la Plata Virreirenda poguýpe ha ojehekýi Peru Virreirendágui. Pe virreirenda pyahu tavaguasurã ojeporavókuri táva Buenos Aires-pe.
1806 ha 1807-pe Inglaterra-ygua ojeity Rio de la Pláta Virreirenda ári ha oñemomba’e umi yvy oĩva Arasẽ gotyo ha Buenos Aires yvypehẽ kakuaáre. Upérõ, Paraguái ha Córdoba-gui ohua’ĩ hikuái heta ñorãirõhára oipytyvõva’ekue Inglatera-ygua ñemosẽme.
1810-pe, oñemboajévo Buenos Aires Aty Peteĩha isãsombyréva, Paraguay Motenondehára: Bernardo de Velasco, orahauka petei jehaipyre Buenos Aires-pe oikuaaukahápe chupekuéra Paraguái Yvypehẽ ojehekyi ha oñemosãsoha Rio de la Plata Virreirendágui. Upérõ Velasco ha iñirũnguéra -ára 24 jasypoteĩ ary 1810-pe- avei omboaje peteĩ Aty ha omoĩ hikuái Paraguái Yvypehẽ España poguýpe, Fernando VII omoakãva upérõ.
1811-pe, Mburuvichapavẽ Manuel Belgrano ha iñorairõharakuéra ou Buenos Aires-gui omosãsóvo Paraguáy Yvypehẽ España poguýgui. Upérõ ha’ekuéra oñorãirõ mbarete Takuary (9 jasyapy 1811) ha Paraguarípe oñemotenondehaguépe hesekuéra España rérape oñorairõva.
Hasypeve, 14 jasypo 1811 jave iñapysẽ pe ñemongu’e guasu omoakãva Pedro Juan Caballero ha omosãsova’ekue Paraguáype España poguýgui. Velasco, Juan Valeriano Zaballos, José Gaspar Rodríguez de Francia ha Fulgencio Yegros ojepytaso hikuái Pedro Juan Caballero ndive. Péicha, 15 jasypo arako’ẽme Paraguay hekove sãso, opáy, opu’ã ha oguata ijehegui ha ojehekýi España poguýgui. Velasco oñemboykékuri peteĩ jasy ohasa mboyve. 17 jasypoteĩ 1811-pe, peteĩ amandaje oiporavókuri peteĩ Aty Sãmbyhyrã, omoakãva Fulgencio Yegros. Pe Tetãygua Amandaje Mokõiha oñembyatýkuri 30 jasyporundy 1813 guive 12 jasypa 1813 peve. Upérõ ojeporavókuri peteĩ ñesãmbyhy pyahu hérava Tetãrerekuára ha omoakãva Fulgencio Yegros ha José Gaspar Rodríguez de Francia; ha avei ojeporavo ñe’ẽ Tetã omyengoviáva ñe’ẽ Yvypehẽme. Pe Amandaje ijatyva’ekue 3 jasypa 1814-pe ojapókuri José Gaspar Rodríguez de Francia-gui Paraguáy Retã Ruvicha Pu’aka’apyra’ỹva.
24 ary pukukue javeve José Gaspar Rodríguez de Francia oisãmbyhy Paraguái. Ha’e ombotyvoi ko ñane retã opavave pytagua resa renondégui. Upevakuére avei opaite ñane retãygua remikotevẽ oñemoheñói ñane retã ryepýpente. Oñembohetave ñemitỹ, mymba ñemoña ha mba'e'apo ogapypegua. Tetã oñemomba’e yvýre ha upéi omboja’o ha ome’ẽ yvyvore oñemba’apo hag̃ua ipype. 1844-pe, Carlos Antonio López -ha’eva’ekue tetãrerekuára- ojeporavo ñane retã ruvichárõ ha upekuévo oñemboaje avei peteĩ léi guasu, ha’éva peteĩha ñane retãme. Ha’e oisãmbyhýrõguare oipe’ajey ñane retã rokẽ pytaguakuérape; ombopyahu tekombo’e ohupytyva’erã opavavépe, ojehepyme’ẽ’ỹre; ha avei omoñepyrũ tape ha ogavusu apo.
Péicha, 1869 peve -umi ary pukukuépe- heñói, okakuaa ha imbarete Paraguái Retã mbohapy motenondehára (oñepehẽnguéva) rembiapo rupive. Umíva hína: Karai Guasu José Gaspar Rodríguez de Francia, Carlos Antonio López, ha ita’ýra, Francisco Solano López.
Tetãnguéra[jehaijey | editar código]
Ysyry guasu:
Yno'õ guasu oĩ yno'õ Ypakarai.
Ava[jehaijey | editar código]
Paraguái pépe ningo oĩ 6.347.884 tetãguakuéra.
Paraguái itavakuéra tenondegua[jehaijey | editar código]
Ko rysýi ohechauka pe 22 tavakuéra tenondegua Paraguáipegua, ary 2012.[1]
|
|
|
|
|
|
|---|---|---|---|---|
| 1º | Paraguay | Distrito Capital-Central | 512.112 | |
| 2º | Ciudad del Este | Alto Paraná | 396.091 | |
| 3º | Encarnación | Itapúa | 144.572 | |
| 4º | Pedro Juan Caballero | Amambai | 100.650 | |
| 5º | Ka'aguasu | Ka'aguasu | 100.551 | |
| 6º | Coronel Oviedo | Ka'aguasu | 90.485 | |
| 7º | Concepción | Concepción | 80.346 | |
| 8º | Villarrica | Guaira | 53.379 | |
| 9º | Pilar | Ñe'ẽmbuku | 31.612 | |
| 10º | Ka'akupe | Cordillera | 30.738 | |
| 11º | Santa Rita | Alto Parana | 25.144 | |
| 12º | Ita | Central | 22.469 | |
| 13º | Villa Hayes | Presidente Hayes | 21.581 | |
| 14º | San Estanislao | San Pedro | 20.327 | |
| 15º | Doctor Juan Eulogio Estigarribia | Ka'aguasu | 17.936 | |
| 16º | San Ignacio | Misiones | 17.422 | |
| 17º | Hohenau - Obligado | Itapúa | 16.896 | |
| 18º | Curuguaty | Kanindeju | 16.370 | |
| 19º | Ayolas | Misiones | 15.386 | |
| 20º | Repatriación | Ka'aguasu | 14.983 | |
| 21º | Villeta | Central | 14.935 | |
| 22º | Capitán Bado | Amambai | 14.826 |
.jpg)
Mandu'apy[jehaijey | editar código]
- ↑ http://world-gazetteer.com/wg.php?x=&men=gcis&lng=en&des=wg&geo=-179&srt=pnan&col=abcdefghinoq&msz=1500&va=&pt=a
| Ñembyamérika | |
|---|---|
 Arhentína •  Volivia •  Vrasil •  Kolombia •  Chile •  Ekuador •  Gujána •  Paraguái • .svg){kind=small} Perũ •  Surinam •  Uruguái •  Venesuela |
|
