Porokuái Guasu 169, léi guasu tetã rehegua
CONFERENCIA GENERAL OPAETE TËTA GUASU RETA IÑEMBOATI MBARAVIKI REGUA:
Oñemboati Ginebrape 7 araroi 1989, kuae jaeko 76 ñomboatima;
Oyapo reve mborookuai guasu tëtaigua reta regua oyekuatia oï 1975 pevae jei rami;
Imaendua reve mborokuai guasu reta jei vaere. Jaeko:
Declaración Universal de Derechos Humanos (Tekove yvypora kuera maymayva derecho kuaaukaha), Pacto Internacional de Derechos Económicos, Sociales y Culturales, Pacto Internacional de Derechos Civiles y Políticos. Imaenduarevevi jeta mborookuai reta ñemomiri regua imiari vaere;
1957 guive jeta oyepoepi teko reta tëtaigua reta peguarä opaete rupi. Kuae jeko pegua ikaviko oñembopiau mborookuai kuaere imiari vae;
Jupiko tëtaigua reta oiko vaerä jeko rupi, jae reta oñangareko vaerä iye, omomirata vaerä iñee jare iporoguirovia, tëta guasu ñavo japipe;
Jeta tëta guasu japipe oiko vae, tëtaigua reta ikaviäete yoguireko karai retagui jare mbaeti oyemboete jeko, imborookuai, jare mbae ikavigue guinoi vae;
Tëtaigua reta jeta mbae ikavigue guinoi: jeko tee tee jare mborerekua, omboete kavi ivipo jare oiko ñovaicharo mbae reve ïru tëta ndive;
Kuae mborookuai oyapo vaerä, oñererokuavee kuae reta: Ñomboati opaete Tëta Guasu Pegua (ONU), Ñomboati Ivimbaraviki jare Tembiu Pegua (FAO), Ñomboati Ñemboe, Aragua jare Teko Pegua, Ñomboati Opaete Tëta Guasu Tekoroïsa Pegua, jare Ñomboati Tëtaigua Reta Pegua. Opaete kuae nomboati guasu reta jekuaeño oparaviki päveta, kuae mborookuai oyeapo kavi vaerä;
Oyepoepi kuae mborookuai piau tëtaigua reta peguarä jare oñemboguapi 27 araroi 1989 pe jare oñembojeeta “Mborookuai guasu tëtaigua reta regua, 1989”:
ÑEMBOYAO METEI (1-12)
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Mborokuai jai 1
1. Kuae mborookuai guasu oipota oñangareko: a) Tëtaigua reta oiko päve ikotiagui yogueru vae reta ndive, erëi jekuaeño oiko jeko rupi jare iyipi reta iporomboe rupi. b) Tëtaigua reta oikoñomai arakae guive, ndei karai reta ou mbove jare ndei oñemopüa tëta guasu reta mbove, jare jekuaeño oiko jeko rupi jare iyipi reta iporomboe rupi vae.
2. Kuae mborookuai ngaraa oyeporu, tëtaigua reta emae kavi guironotima jeko yave.
3. Yaipori kuae ñee 1” tëtaigua guasu” ñande miari vaerä tëtaigua reta regua erëi aguiye yayavi ñande miari vaerä tëta guasu (país) regua yave.
Mborokuai jai 2
1. Tëta guasu juvicha reta toñemambeko oñangareko kavi vaerä tëtaigua retare jare toparaviki jae ndive oyemboete vaerä.
2. Kuae oipota jei: a) Toiko kavi oyoavi mbae reve ïru vae ndive mborookuai jovai; b) Toñemboete jeko jare juvicha, jare toiko piaguive iyipi reta iporomboe rupi. c) Toyembori tëtaigua reta omokañi vaerä oipotague yoavi reta oyoupi jare ambue vae reta ndive, ipiapotaa jare jeko rupi kavi.
Mborokuai jai 3
1. Tëtaigua reta toiko piaguive jare iyambae. Kuae mborookuai guasu opaete peguaräko: kuña jare mbia reta.
2. Tëtaigua reta mbaetiko oyererekota jasi katu jare ipiakotiä rupi. Toñemboete opaete mborookuai reta oñangareko jese vae.
Mborokuai jai 4
1. Toñemambeko oyeepi vaerä jae reta, juvicha, imbaeyekou, imbaraviki, jeko jare iivi oiko pipe vae.
2. Opaete mbae oyeapo vae, aguiyeta oyeapo ipiapotaä jare ipiakotiä.
3. Yepetëi guinoi jae retai iporookuai, jekuaeño oyovake oiko mborookuai jovai ïru reta rami.
Mborokuai jai 5
Oyeporuta yave kuae mborookuai guasu a) Toyekuauka mbae ikavigue tëtaigua reta guinoi vae jare toñangareko jeko jare iporoguirovia. Toñemae kavivi mbaenunga ñemboavai guinoi vaere. b) Toñemboete juvicha, jeko jare mbae ikavigue guinoi vae. c) Toyeparaviki tëtaigua reta ndive oñemboiya vaerä opaete ñemboavai oñeväe ikoti vae.
Mborokuai jai 6
1. Oyeporuta yave kuae mborookuai, tëta guasu imburuvicha reta: a) Toapraqndu kavi rari tëtaigua retape, ndei oyeapo mbove oipotague mborookuai, ipuereta oyeapo ikoti vae. b) Toyemboguapi kavi kirëi yave jare kirëipa tëtaigua reta ipuere omee iñee mbaeti reve kia oyopia, oipotague mbae oyeapota ikoti ñavo. Ipuerevi oguapi mburuvicharä, ïru reta rami, kuae tëta guasu rupi. c) Toyemboguapi kavi kirëi oyemborita tëtaigua reta omomirata vaerä jeko jare jekuaeño oparaviki vaerä omae reve iye.
2. Opaete kuae ivate oyekuatia oï vae, oyeapota ipiakatu reve jare metei ñavo jare teko rupi, ipuere vaerä oparaviki metei ñemongeta ndive.
Mborokuai jai 7
1. Tëtaigua reta ipuere omee iñee omotenonde verä tembiapo reta tëta omboyekua vae, oñangareko vaerä jeko, iporoguirovia, jekove, imbaeyekou jare iivi. Jokoraiñovi tomee iñee oyeapota yave oipotague mbaraviki ipuere oyeapa ikoti vae.
2. Tëta guasu juvicha reta tomotenonde tembiapo reta tëtaigua oikoa rupi, ombori ombokuakua vaerä jekove, iparaviki, jekoröisa jare iñemboe. Opaete kuae oyeapota oñemae reve tenonde
3. Tëta guasu juvicha reta toñemambeko omae kavi vaerä opaete mbaraviki oyeapo vae osirive vaerä tëtaigua retape jare mbaepa gueru tembiapo reta jekove, jeko jare iivi peguarä. Oyeecha yave mbaeti ikavi, aguiye toyeapo.
4. Tëta guasu juvicha reta, tëtaigua reta ndive, toñemambeko tenonde oñangareko vaerä ivi jare ivipore oikoa rupi.
Mborokuai jai 8
1. Oyeporuta yave oipotague mborokuai tëtaigua reta koti, toyemboete jeko jare iyipi reta iporomboe.
2. Tëtaigua reta jupiko jekuaeño oiko verä jeko rupi jare iyipi reta iporomboe rupi, ikavi yave. Mbaeti oñopoë yave mbaenunga mborookuai guasu ndive, toeka tape omoikavi vaerä kuae teko.
3. Kuae ivate oyekuatia oï vae (1+2 ) aguiye toyopia tëtaigua reta oiko vaerä ïru reta ndive mborookuai jei rami.
Mborokuai jai 9
1. Tëtaigua reta guirekoñomai iyipi reta iporomboe rupi omboepika vaerä teko oyavi vae retape. Ipuereko yave, toñemboete kuae teko oñopoë yave mbaenunga mborookuai ndive.
2. Tuvicha reta mborookuai oyapouka vae, tomboete tëtaigua reta jeko.
Mborokuai jai 10
1. Oyemboepika yave teko oyavi vae retape, toñemae kavi kirëitapa jare mbaenunga teko rupi oiko.
2. Kianunga tëtaigua ombaeyavi yave, toñemboepika chupe oipotague rupi erëi, ipuereko yave, aguiye tomombo tembipirirupe.
Mborokuai jai 11 Mbaeti kia ipuereta tëtaigua retape oyeapouka ipiakotiä mbaraviki, yepetëi oyemboepi chupe. Erëingatu ipuereta koräi oparaviki, mborookuai jei yave opaete peguarä.
Mborokuai jai 12 Tëtaigua retare toñeangareko mborookuai rupi, mbae oyeapo yave ikoti. Tipuerevi toyeepi jare toeka toyeapo chupe jupi vae. Oyemboya yave mborookuai oyapouka vae koti, tëtaigua reta ipuere toikua kavi ïru vae reta iñee jare jae tipuerevi timiari iñeepe. Oata yave, toeka kia oipoepi vaerä iñee.