Pundie tembehãigua

Ñe'ẽpukuaápe, pundie tembetãigua (epañañe'ẽme: consonante labiodental) ha'e umi pundie oñomomberáva pe tembe guy ha pe tãinguéra yvatepegua ndive.

IRH-pe pundie tembetãigua

Umi pundie tembetãigua ohechakuaáva Iñe'ẽpu'andu Raity Hetatetãgua (IRH) rupive ha'e:

IRH	Tai réra	Techapyrã
		Ñe'ẽ	Ñe'ẽngue	IRH	He'iséva
p̪	pundie tembetãigua putãva ñe'ẽsẽ'ỹva	gyresiañe'ẽ	σάπφειρος	[ˈsap̪firo̞s̠]	"sahíro"
b̪	pundie tembetãigua putãva ñe'ẽsẽva	sikañe'ẽ
p̪͡f	pundiekõi tembetãigua ñe'ẽsẽ'ỹva	tysongañe'ẽ	timpfuvu	[tiɱp̪͡fuβu]	"ipopótamo"
b̪͡v	pundiekõi tembetãigua ñe'ẽsẽva	tysongañe'ẽ	shilebvu	[ʃileb̪͡vu]	"tañykã"
ɱ	pundie tembetãigua tĩgua ñe'ẽsẽva	ingyesyñe'ẽ	symphony	[ˈsɪɱfəni]	"mba'epy aty"
f	pundie tembetãigua pytuhẽva ñe'ẽsẽ'ỹva	ingyesyñe'ẽ	fan	[fæn]
v	pundie tembetãigua pytuhẽva ñe'ẽsẽva	avañe'ẽ	ava	[aˈva]
ʋ	pundie tembetãigua ndopokóiva ñe'ẽsẽva	aremañañe'ẽ	wang	[ʋɑŋ]	"tovayke"
ⱱ	pundie tembetãigua py'éva ñe'ẽsẽva	monoñe'ẽ	vwa	[ⱱa]	"omondo"
ʘ̪	pundie tembetãigua sẽ sopúva (heta pundie iñambuéva)	ngeñe'ẽ	ʘoe	[k͡ʘ̪oe]	"so'o"

Umi pundie tembehãigua ykegotyópeva (consonantes labiodentales laterales) pehẽngue oĩva pe IRH haipyrépe inỹpytũ. Péva he'ise ko'ã pundie ndoikóiha. Pe pundie pytuhẽva [f] ha [v], añetehápe, oguereko jepi peteĩ pytu rehegua ñemosãso ykegotyópeva, ha katu ndaipóri ñe'ẽ ombojoajýva juru mbytepegua-gui, ha pe ñemoambue ndojehechakuaái avei.

Pe IRH tai "ɧ" ohechauka peteĩ tyapu ojehúva suekoñe'ẽpe. Upe tyapu oje'e ojoguaha pe pundie ju'apehatãgua pytuhẽva ñe'ẽsẽ'ỹvape [x]. Ha katu oĩ peteĩ hetaháichava ñe'ẽ'atygui pundie tembetãigua ju'apehatãguáva apu'áva, va'ekue oñembohasáva [fˠʷ] ramo. Pe pundie tembetãigua sopúva ñe'ẽsẽ'ỹva ha'e hetaháicha oúva pe tembekõigua sopúvagua.

Ojehúva rehegua

Ñe'ẽñemi oñeñe'ẽvape tyapu tembetãigua jepivegua añoite ha'e umi pundie pytuhẽva ha pe pundie ndopokóiva. Pundie tembetãigua py'éva ojejuhu hetáme michĩmi umi pamokõi-gui, ha katu aipo pundie ha'e ojejoko Ávyrika mbytépe ha ñembykuarahyreiképe. Ambue ñemohenda ojejapohápe oñemoñe'ẽ ndive (lugar de articulación), umi pundie tembekõigua ha'e ojepuruvéva (upíva, pundie tembehãigua ndive, oñondive ojapo pundie tembegua aty).

Pe pundie [ɱ] ojehechamoiterei, ha katu opaite, téra haimete opaite, pe ñe'ẽnguéra ojejuhúvape, ojejuhu tyapu hetaháicha ramo añoite /m/ pegua umi pundie tembehãigua mboyve, ha'eháicha /v/ ha /f/. Upe pundie oje'e oikoha iñe'ẽpu'andumente peteĩ tekeñe'ẽ ñe'ẽrakãpe (dialecto), ha katu umi ñembojapyre péichagua yma ojehechauka japu.

Pe chingúna ñe'ẽrakãpe, tysongañe'ẽme oúva, oĩ peteĩ tyapukõi (africates) tyapu ramo. Ambue ñe'ẽme, kosañe'ẽ ramo, tyapukõi ikatu oiko pundie pytuhẽva hetaháicha ramo. Upe tyapu iñambue aremañañe'ẽ pundie tembehãigua ñe'ẽsẽ'ỹva <pf>-gui, oñepyrũva peteĩ pundie tembekõigua

. Opa ko'ã tyapukõi tyapu ndahetéiva ñe'ẽnguérame. Pe pundie tembehãigua nupãvanguéra ñoñemoañetei oĩha tyapu ñemomomby ramo oimeraẽva ñe'ẽme. Ko'ã pundie sapy'ánte ojehai "ȹ" ha "ȸ" ("qp" ha "db" oñembojehe'a). Mitãnguéra ha ñe'ẽ oñeñembyaivape ñe'ẽpe ikatu oĩ avei.

Pundie hãitembegua

Pe pundie hãitembegua (dentalabial) ha'e pundie tembehãigua tovake: Ko'ã pundie oñomomberáva pe tembe yvatepegua ha tãinguéra guy ndive. Aipo tyapu ha'e sa'i oĩ ñe'ẽnguéra apytépe, oiméne umi tãigua hetepy ojegecharamóva (maloclusión dental) — ko'ýte jurutañykã michĩ ñembotuichave (retrognatismo) — hasýva oñemoñe'ẽ hag̃ua, jepémo peteĩ suekoñe'ẽ tyapu hetaháicha /ɧ/ oñomombe'u pundie hãitembegua ñe'ẽsẽ'ỹva ju'atehatãguáva ramo, ha pe pundie hãitembegua pytuhẽva ñe'ẽsẽ'ỹva ojepuru ojeheichaháicha umi gyroerandiagua ñe'ẽrakã ñembykuarahyreiképe.

Pundie hãitembeguápe g̃uarã muanduhe IRH mbotuicha (extenciones del AFI) iky'áva ñe'ẽ g̃uarã ha'e peteĩ jehasaha haiyvatéva (punte superscripta), ⟨◌͆⟩, oúva pundie tembetãigua muanduhe rehe: ⟨m͆ p͆ b͆ f͆ v͆⟩. Ikatu umi pundie hypy'ũ, tyapukõi ha pundie tĩguáva mboyvegua ramo, avei.

Ehecha avei

Ñemohenda ojejapohápe oñemoñe'ẽ

Ñe'ẽpukuaa