Ugánda

Tavakuairetã Ugánda Jamhuri ya Uganda Republic of Uganda
Ugánda
Poyvi Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: For God and My Country (Ingleñe'ẽme: «Tupã ha che retã rehe»)
Tetã Momorãhéi: Oh Uganda, Land of Beauty (Ingleñe'ẽme: «O, Ugánda, porãngue retã»)
Tavusu (ha táva tuichavéva)	Kampála
Ñe'ẽnguéra	Ingleñe'ẽ ha Suahíli ñe'ẽ
Tetãygua réra	ugandés, -sa
Tekuái reko	Mburuvicharape
Mburuvicha Ombuekoviáva Primer Ministro	Yoweri Museveni Jessica Alupo Robinah Nabbanja
Tetã Amandaje	Parlamento de Uganda
Sãso  • Dominio  • Tavakuairetã	Tavetã Joaju pegua 9 jasypa ary 1962 9 jasypa ary 1963
Yvy apekue	Ñemoĩha 81.º
• Opaite	241 038 km²
• Y (%)	15,39%
Tembe'y	2 729 km
Y rembe'y	0 km
Yvyty yvatevéva	Pico Margarita
Ava hetakue	Ñemoĩha 35.º
• Hetakue	42 971 836 (2018) hab.
• Typy'ũ	144 hab./km²*
PIB (PPA)	Ñemoĩha 86.º
• Opaite (2017)	US$ 91 212 sua
• Per cápita	US$ 2 115
IDH (2015)	0,528 (163.º) – Ivai
Viru	Chelín ugandés (USh, UGX)
Ára	EAT (UTC +3)
• Arahakúpe	Ndorekói
ISO Jehero	800 / UGA / UG
Tetã renda tee Ñandutíme	.ug
Tetã pumbyry papapy	+256
Tetã puhoe papapy	5XA-5XZ
Tetã aviõ papapy	5X
Mba'yrumýi papapy tee	EAU
COI Jehero	UGA
Atyvete Mancomunidad de Naciones, UA, ONU, IGAD, COMESA
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Ugánda, héra teéva Tavakuairetã Ugánda, ha'e hína peteĩ tetã hekosãsóva ha yguasu rembe'y'ỹva, ojejuhu niko Áfrika ipehẽngue kuarahyresẽyguápe. Ijerére ojejuhu kuarahyresẽ ngotyo tetã Kéña, yvate gotyo oĩ Ñemby Sundã, kuarahyreike gotyo niko Kóngo Jekopytyjoja Retã, ñemby kuarahyreike gotyo ojejuhu tetã Rruánda ha ñemby gotyo oĩ Tãsáña. Ugánda niko pe tetã mokõiha yguasu rembe'y'ỹva orekovéva tetãygua opa umi tetã Áfrikape. Ko tetã pehẽngue ñembyguápe ojejuhu ypa Victoria, ypa guasu omohembe'ýva avei Kéña ha Tãsáña rehe, upéicha ko tetã oĩ Áfrika Ypa Guasukuéra jerére. Ugánda ojejuhu avei ysyry Nílo jerére ha ojehecha hi'ára hakumeméva ha ndoky jepíriva.

Ko Ugánda réra ou ku tavetã ymaguare héra Vugánda, ko'ãga oiko chugui tetã hekosãsomíva ha iñesãmbyhy Ugánda poguýpe, ko tavetãme oĩ Ugánda tavusu, táva Kampála, ha ijyvy apekue oñemyasãi opa tetã pehẽngue mbytegua. Kasúvi tyvykuéra (Vugánga ruvichakuéra ymaguare ñeñotỹha renda), oiko chugui yvypóra reko rembiejakue. Ko tetã ypykuekuéra ñepyrũgua niko avano'õ noñemitỹiva, ojapo amo 2000 ary, ha upéi ou umi vántu oñe'ẽva, ko tetã ipehẽngue ñembygua rupive.

Ary 1800 guive, oiko ko tetãgui kolónia Tavetã Joaju pegua, opaite Ugánda retãre oisãmbyhýva. Ugánda oñemosãsónte Tavetã Joaju poguýgui ára 9 jasypa ary 1962-me. Upe guive, Ugánda retãygua heta oñorairõ, amove peteĩ sua tapicha ova va'erã hógagui ha hetaite omano oñepyrũ guive ñorairõ Ñandejára ñorairõhára aty ojepytasóva rehe, peteĩ aty oporomongyhyjéva ha oityséva Ugánda rekuái omoĩ hag̃ua ombuekoviáicha Tupã rekuái.

Ko tetã iñe'ẽ tee niko ingleñe'ẽ ha suahíli. Lugánda ñe'ẽ, peteĩ umi vántu ñe'ẽ apytépe, heta umi oñe'ẽkuaáva ko tetã ipehẽngue yvategua, tuichaite ojehecha Tavetã Vugándape. Ugánda mburuvicha ko'ãga niko karai Yoweri Kaguta Museveni, ha'e ohupyty hetã rekuái ojapo rire peteĩ "golpe de Estado" ary 1986-me.

Joajuha

• Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Ugánda reheguaCommons.
• Ugánda rekuái (ingleñe'ẽme)
• Ugánda Amandaje guasu (ingleñe'ẽme)
• Ugánda mba'ekuaarã tee