Vorivori

Vorivori ningo jukysy hypy’ũ ha he añetéva, orekóva avatiku’i ha kesu apu’amimi.

Opaichagua tembi’u paraguáicha, “vorivori” heta oreko proteína ha caloría, tetã rekoasakuépe jajuhu mba’érepa, ha ciencia péva ohechaukáma.

Moõguipa ou héra

Téra “vorivori” ou ypykuéra guaranígui. Upévare Guaraníme –kóva peteĩva umi Paraguái ñe’ẽ tee he’iháicha ko’ág̃agua Tetã Léi Guasu tetã sudamerica-ygua- pe ñe’ẽ papyeta ojejapo hag̃ua heta jey oje’ejey pe ñe’ẽ, péva he’ise aipórõ, “vori” ha’eha peteĩ, katu “vorivori” mokõi térã hetave.

Ñe’ẽ “vori”, oñembojo’ávo he’iséva pe tembi’u vorivori, ou España ñe’ẽ “bolita”-gui (oñe’ẽ hag̃ua pe mba’e apu’a avatiguigua oĩva pe jukysýpe); pe ñe’ẽ “bolita” ohasáva guaraníme ymave oje’e “borita” ha amo hu’ãme oñemombyky ha opyta “vori”. Upévare “vorivori” ha’e “bolita, bolita”.

mbaeicha ojejapo

“Vorivori” tee ojejapo hag̃ua ojeporu avati ku’i, kesu pyahu, jukysy hypu’ũ porãva ha avei y.

Oĩ avei mbueicha oñembosako’íva ha ojehero “vorivori morotĩ” oraha umi ambue ndive ñandy, áho, sevói, kurapepẽ, kamby ha arroz.

Mba’éichapa oñembosako’i

Oñemoĩ peteĩ mba’yrúpe avati ku’i ha kesu oñembo’i pyre, ha oñemyakỹ vevuimi ko jehe’apy pe jukysy rykuépe ojejapo hag̃ua peteĩ masa ha chugui oñembyapu’a vori.

Umi “vori” tuichava’erã peteĩ parral’a tuichávaicha. Oñembosako’i rire umi vori oñeikotevẽtava, ojepoi peteĩteĩ pe jukysy opuvahínape ha ojeheja opupuve 5 ravo’i rupi. Pe tembi’u hypy’ũetereíramo ikatu oñemoĩve pype ytaku hi’yve hag̃ua.

Ambue marandu

“Vorivori” yma guare ojekuaa avei “vorivori jukysý”-pe.
Vorivori ojekuaavéva ha’e “vorivori ryguasuguigua”. Kóva ojejapo hag̃ua oñemoĩ pe jukysýpe ryguasu oñemongakuaáva ogaháre ro’o pehẽngue hẽngue oñembochyryry porãva’ekue upe mboyve pytã ha herakuã’asy peve, okai’ỹme.
Vori michĩetereíramo oñembohéra “tu’ĩ” (cotorra, cacatúa) “rupi’a” (tupi’a), péva he’ise “tu’ĩ rupi’a”.
“Vorivori” oĩ umi mbovymi tembi’u paraguái apytépe ojejuhúva opaite mesápe tetã Paraguáipe, jámane imboriahúva térã iviru hetáva rógape; rejuhúta chupe umi jekaru kakuaa oĩhápe ha upéichante avei umi tapỹi okára mboriahumíme.
Oĩ tapicha arandu ohapykuehóva Paraguái rekoasa he’íva opaite tavaygua rembi’u oñembosako’íva ogapykuérape pe Ñorairõ Guasu Triple Alianza (Argentina, Brasil ha Uruguay, 1864 guive 1870 peve) renondépe oikova’ekue opa rire, hetaiterei caloría orekoha, pe ñorairõ guasu ojukaparaiva’ekue Paraguái ñemoñare rapykuerépe sa’ieterei tembi’u oĩ rupi, ha upévare tembi’ukuéra oreko heta proteína, ojehecha pype ipokãha tembi’u.

Bibliografia

“Tembi’u Paraguay” de Josefina Velilla de Aquino
“Karú rekó – Antropología culinaria paraguaya”, de Margarita Miró Ibars