Yvypóra
| Homo sapiens | ||
|---|---|---|
 Kuimba'e ha kuña ra'anga | ||
| Tekovekuaaty ñemohenda | ||
| Jueheguapa: | Eukaryota | |
| Tavetã: | Animalia | |
| Tavetãguy: | Eumetazoa | |
| (sin clasif.) | Bilateralia | |
| Pehẽ'arusu: | Deuterostomia | |
| Pehẽ'a: | Chordata | |
| Pehẽ'aguy: | Vertebrata | |
| Pehẽ'aguyve: | Gnathostomata | |
| Jueheguasãrusu: | Tetrapoda | |
| Jueheguasã: | Mammalia | |
| Subclase: | Theria | |
| Jueheguasãmi: | Placentalia | |
| Tekovetyrusuve: | Boreoeutheria | |
| Tekovetyrusu: | Euarchontoglires | |
| Tekovety: | Primates | |
| Tekovetyguy: | Haplorrhini | |
| Tekovetyguyve: | Simiiformes | |
| Parvorden: | Catarrhini | |
| Juehepehẽrusu: | Hominoidea | |
| Juehepehẽ: | Hominidae | |
| Juehepehẽguy: | Homininae | |
| Tribu: | Hominini | |
| Jueheguaty: | Homo | |
| Juehegua: |
H. sapiens Linnaeus, 1758 | |
| Omboherokõiva | ||
|
Homo sapiens Linnaeus, 1758 | ||
| Tenda oĩva | ||
|
tavayguakuéra | ||
| Subespecies | ||
| ||
| [editar datos en Wikidata] | ||
Homo sapiens (latín ñe'ẽme 'ava arandu'), hérava avei yvypóra, ava térã tapicha primate catarrhini tekovetýpe, hominidae juehepehẽme oúva África-pegua, ha upéi oñemyasãimba opa yvórape. Ava atýra héra avaaty térã avano'õ. Iñapytu'ũ kakuaa guasúpe ha iñaranuetereígui, ava ikatu ojapo, oñemoarandu, oipuru ñe'ẽngue atã, oñongatu ha omoporãve papapykuaa, taipy, purahéi, ere eréva. Ava niko jura irũ ha oikovearã avano'õme. Ikatu omoheñói ñeimo’ã ha ombo’e ñeimo’ã apytu’ũ yke.
Ikatu ja’e tee Homo sapiens maymáva hete ysaja yvypóra ko’agãyguáicha. Homo sapiens rembykue tujave ojejuhúva oguereko 315 000 ary Marruecos-pe. Teko agãgua jeheka tujave ojejuhu Pinnacle Point, Sudáfrica-pe ha oguereko 165 000 ary.
Oĩ Homo jueheguatýpe, hetave ambue jehegua oguerekoraka’éva ha peteĩ sua ary rupi ombyaty jeheguakuéra omanohague. Homo neanderthalensis ñembogue guasu, 28 000 ary rupi, Homo sapiens añónte jehegua opytáva.
Yma guive, tekovekuaa oipuru téra mbohapýva —Homo sapiens sapiens— ko jeheguápe guarã, ágã katu omombo joaju filogenético ava ha neandertal mbytépe, upévare mokõi térantema oipuru. Homo sapiens oĩ primate ñembohysýipe, hominoidea. Homo sapiens idaltu jejuhu 2003 jave oipurukárõ téra mbohapýva, henda tekovemohendakuaápe ndahekopetéi. Hekove ramo, oñemoambue África-pe ha ku jueheguakuégui heñói juehepehẽ hominidae.
Kuaarayhu opaichagua oñe’ẽ ava rehe, ijeiko ha heko iporã térã ivai rehe. Hetaite oĩ ñeimo’ã jeroviapy ha kuaarayhúpegua ombohovaiséva ko’ã porandu pypuku arandupy myesakã oipurúvo. Ava oguereko jokuaapy ijehe ha hembiasakue rehe; oikuaa ikatu ombosako’i, ojapo ha omoambue opa mba’e. Ojapo opaichagua tekoporã apoukapy omosambyhy haguã ko’ã tembiapo. Oikuaa omongyhyjéva ha ikatúva ojuka chupe (tekoha sarambi), ambue ava avei.
Oĩ haimete 8000 sua ava yvórape.