Ñemboguejy Guasu

Kuña Tetãvorekuéra Joaju pegua imemby pokõi, oheja vaꞌerã hóga opyta rire mbaꞌapoꞌỹre oiko aja ko Ñemboguejy Guasu.

Ñemboguejy Guasu térã Depresion Guasu haꞌe akue ára mboriahu yvy ape ári oikóva arykuéra 1930 pukukuévo, umi ary Ñorairõ Guasu Mokõiha mboyve. Hetave tetãme oñepyrũ ary 1929-pe ha opa ary 1939-pe, jepémo oĩ tetã ndahiꞌareihápe. Kóva ko ára mboriahu ipukuvéva, tuichavéva ha pe oñemyasãivéva tetãnguéra rupi saroꞌy XX jave. Saroꞌy XXI aja ojepuru ko Ñemboguejy Guasu peteĩ "techapyrã" ramo ojekuaa hag̃ua moõite peve ikatu og̃uahẽ ñembyai ha ñehundi oikóva viru ñemombaꞌapó‍pe yvy ape ári.

Oñepyrũ vaꞌekue amo Amérika Retãvorekuéra Joajú‍pe, hoꞌakuévo Táva Nueva York Tepy Vosa araapy 29 jasypa 1929-pe (upe ára ojeheróva koꞌágã jeka 1929 pegua térã Araapy Hũ, jepémo 5 ára mboyve hoꞌaitéma voi, 24 jasypápe, ára ojeheróva Arapo Hũ), upe guive oñemyasãi opa rupi ha og̃uahẽmba tetãnguéra ambuévape.

Depresion Guasu hetaite ombyai tetãnguéra opa rupi, tahaꞌe haꞌéva mboriahu térã mbaꞌehetáva, tekotevẽ ha pyꞌaguapyꞌỹ oñemosarambi mbaꞌasy ováicha, upéicha hoꞌa tetãnguéra pirapire ñemonoꞌõ, hoꞌa umi mbaꞌeapopyha apo ha viru ohupytýva ovendévo ijapopyre. Tetãnguéra noñemuvéi kuriguáicha ha hoꞌa 50% térã amo 66% ko ñemu hetatetãmegua. Amérika Retãvorekuéra Joajúpe, umi nombaꞌapóiva retakue ohupyty 25%, ha oĩ tetã ohupyty vaꞌekue 33%. Tavakuéra yvy ape ári oñehundi vaiete ohechakuévo oñembotypahague mbaꞌeapopyha‍kuéra. Kokuépe avei ijetuꞌuite hoꞌakuévo kogaꞌa repykue, hoꞌa vaꞌekue amo 60%.

Mbeguekatu oñemoporãve tetãnguéra ohasakuévo arykuéra 1930, hákatu umi mbaꞌe ko Depresion Guasu rapykuére ogueru vaꞌekue ombojetuꞌu heta tetãme oñepyrũ meve Ñorairõ Guasu Mokõiha.