Kesu Paraguái
Kesu Paraguái kóva ha’e pe mba’e ojeipuruvéva hetave tembi’u paraguáietépe oñembo haguã.
Ha’e peteĩ kesu nda’ijojaháiva ojejapóva “kuaháda” (ñaguenohẽva kamby ha kuájo, vaka ryepýpe guare, oñembojehe’ávo ojuehe), ndoguerekóiva juky ha avei ojejapohaguére vaka kamby porãgui (ojepe’a’ỹre ichugui hova kyrakué) ijavevo ha imbarete porã. Ko mba’e hu’ũvy ha he’ẽmby juky imatúva jaipuru 45 ára rupi.
Moõgui ou héra
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ko “kesu paraguái” ojejapóva Paraguáipe okaháre ou héra ñamoguaranívo ñe’ẽ castellano “queso” (tembi’urã ñaguenohẽva kambýgui ha ojejapóva opa hendáicha) ha “Paraguái”gui, ha’éva téra oguerekóva ñane retã ojejapohápe ko mba’e hi’upyrã.
Jaipuru kóicha ko ñe’ẽ “paraguái”, “i” latina “y” griega rendaguépe, ñe’ẽ guaranime “y” he’isehaguére pe mba’e jay’u térã jajahuha”.
Mba’e mba’épa oguereko
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]“Kesu paraguái”, aporã jaipuru ko’ãva añoite vaka kamby ha “kuajo”.
Mba’éicha jajapo
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]“Kesu paraguái” aporã jahasava’erã ko’ã mbohapy hendárupi: “Kuáho” ñemoĩ hendápe, “kuaháda” apo, ha opakuévo upe kesu apo.
Ikporã jajapo porã upe kuájo, upevarã jajapo kóicha: jaipe’a pe mba’e, jajohéi porã ha upéi ñamoĩ mba’yrúpe naranja hái ýrõ limón rykukue reheve. Jaheja upéicha mbohapy térã irundy aravo ha upéi ñaguenohẽ ikãhaguã kuarahýpe, jaipyso porã oipejutahápe ivytu. Ikã porã vove ko cuajo ikatúma jaipuru ñambohypy’a haguã pe kamby.
Kuajadarã katu, peteĩ mba’yrúpe ñamoĩ kamby pýra ha jaity ipype pe kuajo, jaipyvu mimi peteĩ avaro javeve rupi. Uperire pe kamby ñañohẽ’imi ñande pópe ha kóva ypy’amímarõ, ñaguenohẽ pe kuajo ha ñaha’arõ’imi. Uperire ikatúma ñaguenohẽ ha jajapo kesu.
Ko’ágã jajoka upe kuaháda, opytu’úma va’ekue peteĩ aravo rupi. Jajokávo ko kuaháda ñande pópe upe suero jaheja toñehẽmba. Kova rire ñañepyrũ jajopy pe kesu ojeipaite peve ichugui suéro oguerekóva. Opyta vove pe suero’ỹre pe kuaháda, ñamyenyhẽ pe keséra ojejapo va’ekue kovarã. Ko’érõ ára guarã pe “kesu paraguái” ikatúma ja’u térã jaipuru tembi’úpe.
Iporã avei jaikuaa
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Tuichakue umi keséra ojejapo ojeguerekoháicha pe vaka kamby, ojejapo kuajara raẽ ha upéi pe kesu.
- Heta hendáicha ojejapo upe keséra, ha katu umi ojejapóva ipepukúva ha ijapu’ava ha’e umi ojeipuruvéva.
- Oñepyrũ ramo jepe ko “kesu paraguái” apo kokue ñemitỹhárupi ha avei umi vakarehokuéra rupi tetã Paraguái ryepýpe, ko’ágã rupi avei ojeheka ha ojeipota umi kesu ojejapóva colonia menonitahárupi, opytáva Chaco paraguáipe.
- Ko Kesu paraguái isa’y morotĩ asy, upe vaka kamby ijapoharéicha avei.
- He’iháicha umi tapicha oñemoarandúva Paraguái rembiasakuérehe, tembi’u paraguaikuéra ha’e tembiapo ojejapóva ogahárekuéra opararire upe ñorairõ guasu Triple Alianza (Argentina, Brasil ha Uruguay ndi Paraguái ogueraha va’ekue, upe ary 1864 guive 1870 peve). Ko’ã tembi’ukuéra imbarete porã, upéicha ojejapo ikatu haguãicha ohupyty are, umi ñorairõ guasu oparire árarupi imbovy haguére tembi’u ojehupyty.
Referencias
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- “Tembi’u Paraguay” de Josefina Velilla de Aquino.
- “Karú rekó – Antropología culinaria paraguaya”, de Margarita Miró Ibars.