Pohã ñana

Pohã ñana ñemitỹ.

Pohã ñana kóka infusión.

Pohã ñana (karaiñeꞌẽme: planta medicinal) mbaꞌe kaꞌavo okueráva mbaꞌasýgui, oporomongueráva, ikatu jaipuru hogukue, ipotykue, ipirekue térã hapokue. Ava guarani oguerekovaꞌekue arandu tuichaitereíva ha oikuaa porãiterei pohã ñana oguerekoha pokatu oporomonguera hag̃ua, oikuaa avei mbaꞌéichapa ombojeheꞌávaꞌerã, máva mávapa ikatu oipuru oñondive ha mávapa ndaikatúi ombojeheꞌa ambue ndive. Yma guivéma voi ñande ypykuéra omombaꞌe ha oiporu pohã ñana, péicha haꞌekuéra ohapejoko ha omonguera mbaꞌasy.

Pohã ñana jepuru

Ikatu ojeꞌu yguápe, tererépe, kaꞌaýpe, té (infusión), macerado, enserenado, horchata ha ñandyry.

• Ygua: péva ikatu jajapo pohã rogue, poty, raꞌyi, pohã pire, térã, hapokuégui. Pévarã ikatu oñembopupu y, ojepoi ipype pohã, opupuꞌimi ha hoꞌysã ojeyꞌu hag̃ua yguáramo. Ikatúnte avei oñemoĩ y roꞌysãme, upevarã ojejoso porã pohã ha ojeheja michĩme hykuesẽ ha upéi ikatúma oñemboyꞌu. Pohã y guarã ojejohéi porãvaꞌerã, ikatu oguereko mymbachuꞌi ñanembohasýva (larvas, bacterias, hongos).

• Terere: haꞌe pe ñane retãme oñemboyꞌuvéva. Ojejapo y roꞌysã rehe, oñemoĩ ipype pohã roꞌysã josopyre. Ikatu guampape, oñemoĩ kaꞌa ha ojeitykua y roꞌysã oguerekóva pohã rykue.

• Kaꞌay: pevarã katu oñembopupu y. Oñemoĩ pype pohã opáichagua, natekotevẽi pohã jejoso, ytaku omohykuesẽ chupe. Oñemoĩ kaꞌa kaꞌyguápe, ojeitykua hiꞌári ha ikatúma oñemboyꞌu. Oĩ hoyꞌúva opaite ára hakuvéramo jepe, ndokaꞌayꞌúiramo ipirevai térã iñakãrasy.

• Té: péva haꞌe peteĩ ygua ojapopyréva pohã poty, raꞌỹi, hapo térã hakãgui. Koꞌã pohãoñemoĩ peteĩ mbaꞌyrúpe y rehe, oñembopupu, ojeyꞌu haku rehe, térã hoꞌysambyre. Ikatu oñemokamby  ha oñemoheꞌẽ.

• Macerado: pohã ojejoso ha oñemoĩ  y roꞌysãme, opytuꞌu poteĩ aravo ojeyꞌu hag̃ua.

• Enserenado: péva ojeheja okápe peteĩ mbaꞌyru ári ikatuhag̃uáicha oguapy pohãre ysapy. Hetáichagua pohãre ikatu ojejapo enserenado. Ikatu ojeheja okápe te, yvarykue, macerado térã ambue. Ojeꞌe kóichagua pohã pyaꞌeveha ñanemonguera.

• Horchata: haꞌe pohã ojejapóva pohã josopyre oñembopupúva, ojeporu pohã akãnundu guasúpe, mbiruꞌa térã sarampión osẽ hag̃ua okagotyo, ñande pirére ani ombyai ñande retepy, upéva katuete ñanemoakãnundu. Horchatape: oñemoĩ: sandia, andai ha merõ raꞌỹi, avei semilla de lino, perdudilla blanca ha ambaꞌy rogue, naranja pire ha ikatu oñemoheꞌẽ eírape térã asukápe.

• Alcoholaturo: péva haꞌe pohã ojejosóva ha oñemoĩ alcohol térã káñape, hykuesẽ rire ojeporu ojeipychy hag̃ua hasyhápe (tetyma, jyva térã ambue hendápe).

• Baño de asiento: ojejapo pohã rykue tuicha porã, ikatu oñembopupu térã y roꞌysãmente, oñemoĩ peteĩ ñaꞌẽme ojeguapy hag̃ua ipype pa aravoꞌi, hyeguasúva ndojapóivaꞌerã.

• Gárgara: oñembopupu pohã ha oñemboroꞌysãvy, ojejuruhéi pyharevete térã pyhare ojeke mboyve, hiꞌariete ndojekaruvéimavaꞌerã mbaꞌeve. Ikatu ojeꞌu yguápe, tererépe, kaꞌaýpe, té (infusión), macerado, enserenado, horchata, ñandyry (ñandy, tykuere, jahu, compresa, gárgara ha inhalación-icha).

• Inhalación: oñembopupu pohã, otĩmbo pohã ryakuã. Péva oñehetũvaꞌerã opupu aja. Ikatu ojejahoꞌi pe máva akã ani hag̃ua pe tĩmbo oho ambue tendápe.

Manduꞌapy

Ohai Matilde Galeano.