Tekokyra

Peteĩ ta'anga 1680 pegua ojapo Juan Carreno de Miranda ojehechahápe peteĩ mitãkuña'i hekokyráva.

Tekokyra térã kyravai niko oiko peteĩ tapicha ipohyietereirõ ijyvatekuépe guarã ha nahesãiporãi upévare. Upe he'ise ikyraitere. Ojehechakuaa tekokyra ha'eha peteĩ mba'asy.

Jaikuaa hag̃ua peteĩ tapicha pohyikue ituichaiterei jahecha va'erã mbovýpa pe yvypóra rete mása retakue rechaukaha (índice de masa corporal, karaiñe'ẽme), upe ojejapo ñambovóvo peteĩ tapicha pohyikue (kilogramo-pe), ijyvatekue rupive (metro-pe), ha upéi ñamomokõi (oñembohetave ijehegui). Kóva jajapo va'erã umi okakuaáva rehénte, ndojejapói upéicha mitãnguéra rehe.

Yvypóra rete mása retakue rechaukaha ohupytýva 18.5 ha 25 mbytépe ohechauka pe tapicha oĩ hekópe. Tapicha orekóva mása retakue ohasáva 25 oje'e ikyraha; ohasáramo 30 oje'e hekokyraha térã ikyraiteha, ha 35 térã hetave oje'e ikyravaiha térã ikyraitereiha.

Tekokyra niko oñepyrũ ja'úvo hetave caloría jaipurúvagui, mba'e ambuéva ome'ẽ tekokyra ha'e:

• Jakaru vaírõ
• Jarekórõ tajyguery (hormona) apañuái
• Ñañeapytu'ũ rasýrõ, techapyrã ñanderekokangýrõ
• Ndajake porãirõ
• Ndajajetepyso porãirõ

Ojekuaáramo jepe tekokyra ha'eha mba'asy peteĩme guaránte, ha'e katu avei apañuái ivaiete tetãygua resãi ñangarekohápe ha opa ára oñembohetave:

Tekokyrágui oiko mba'asy oñemosarambíva oparupi ko yvy tuichakue. [...] Yma jepémo ojehecha peteĩ apañuái oikóva umi tetã mba'ehetávape añónte, ágã katu oĩ tetãnguéra mboriahu ha imba'ehetamívape avei.

Tesãi Arapygua Atyguasu