Chikunguña

Chikunguña
	; Mba'asy oguerekóva peteĩ py
Ñemohenda ha marandu ambuéva
CIE-10	A92.0
CIE-9	065.4, 066.3
CIAP-2	A78
DiseasesDB	32213
PubMed	Buscar en Medline mediante PubMed (en inglés)
MeSH	D018354
Sinónimos
	artritis chikunguña; akãnundu chikunguña; CHIK;
Pohano rehegua
	[editar datos en Wikidata]

Chikunguña^[1] (makondeñe'ẽme: chikungunya) térã Chikunguña akãnundu, ha'e peteĩ mba'asy ombohasáva umi ñati'ũ oúva umi jueheguaty Aedes^[2] pegua; avei Aedes aegypti ha Aedes albopictus.

Chikunguña mba'asy (mbykyve:CHIK) oñembohasa pe mba'asy dengue oñembosaha háicha ha ojapo peteĩ akãnundu ojeguerekóva 2 térã 5 ára pukukue, hapykuéri oñepyrũ peteĩ tete rasy; ko asy ikatu ojeguereko heta arapokõindy, jasy térã heta ary pukukue, ha'eháicha ramo 12% oguerekóva ko mba'asy.

Pe mba'eéchapa ikatu reñatende ani peteĩ ohasa nderehe ko mba'asy ha'e: ani reheja peteĩ ñati'ũ oguerekóva ko mba'asy ndesu'u. Ko'ãgaite ndaipóri peteĩ pohã térã vakúna ikatúva oipe'a ñandehegui ko mba'asy, térã oĩ mba'eichapa ikatu ñañepohano ani ko mba'asy ivaíeterei. Putu'u ha hey’u hykuéva, ikatu oiko.

Ko mba'asy ojeguereko peteĩhamínte. Upe rire oñepyrũ ojejapo anticuerpos oñangarekótava umi yvypóra hasývare, ha ojehecha háicha ko'ãga peve, ndajaguerekovéi ko mba'asy mano meve.

Téra

Pe ñe'ẽ Chikunguña (oje'evo/chikungúña/) oú makondeñe'ẽgui ha he'ise "mba'asy kuimba'e ojere" pevapy ombohasy vaíeterei yvyporakuéra retépe.

Moõ oime ko mba'asy

Tetãnguéra oĩ hape chikunguña ary 1952 guive ary 2019 peve.

Ko mba'asy oñepyrũ Tãsáñame ary 1952-pe^[3], ha W. H. R. Lumsden ha'e pe omombe’úva'ekue ko mba'asype ary 1955-pe^[4]. Chikunguña mba'asy ojogua heta mba’épe pe mba'asy o’nyong’nyongpe.

Ñembohasa

Umi ñati'ũ Aedes aegypti ha Aedes albopictus oguereko ko mba'asy ho'u rire peteĩ yvypóra tuguy oguerekóva'ekue ko mba'asy. Ndojeikuaai ko ñati'ũ oguerekoha ko mba'asy ho'u rire pe tuguy térã oñepyrũ okakuaa kóva teteme. Ko mba'asy ojejuhu umi mymba ka'aguy peguape, ha'eháicha heta ka'i, ha avei umi mymba óga peguape.

Monguera

He'iháicha OMS, ko'ãngá ndaipori peteĩ vakúna ha pohã ikatuva omonguera umi oguerekóva chikunguña, niko oĩ mba'eichapa ikatu ñañepohano; umi apytépe, pe tete asy ha pe akãnundu.

Prevención

Pe peteĩha pysokue oñeñangareko hag̃ua ani nde hopyty pe mba'asy ha'e pe ñehundi umi ñati'ũ aedes aegypti ha aedes albopictus okakuaahape. Kóva ojejapovo avei umi ambue mba'asykuéra ombohasava ko jeheguaty ikatu ojehundi. Kóva he'ise emokañy mbaite umi mba'ekue heñyhevateva y ky'are, ha'evo y heko ypýva térã gua'úva. Umi avarekoha oguereko pe hembiaporeko ojejapo hag̃ua ko tembiapo.^[5]

Ehecha avei

Mandu'py

[1] ttps://www.fundeu.es/recomendacion/chikunguna-adaptacion-de-chikungunya/

[2] ttps://web.archive.org/web/20131019092834/http://www.mrcindia.org/journal/issues/434151.pdf

[3] ttps://www.paho.org/es/search/r?keys=chikungunya+un+nuevo+virus+en+la+region+de+las+americas++Argentina

[4] ttps://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/003592035590081X

[5] ttps://www.lanacion.com.ar/sociedad/que-es-el-chikungunya-el-virus-importado-desde-el-caribe-nid1717931/

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]