Chipa piru

“Chipa piru” ha’e peteĩva umi 70 “chipa” rehegua apytépe, téra oñemoĩva umi hi’upyrã mujape umía rehegua ojejapóva ñane retã Paraguáipe ojeipuruhápe upe aramirõ (Mba’e oñembohérava polisacárido oguerekóva umi ka’avo heseguakuéra 70-80%, ha ha’éva mbareterã ho’úva tapichakuéra yvy ape ári), ñande ( kure ha vaka kyrakue) kesu pyahu, ha avei avati ku'i.

Ko “chipa piru” katu ha’e tembiurã oñemboapu’a pukúva ha oñemboapakua 2 centímetros de diámetro rupi, opururũ porãva (upéva rupi péicha ojeikuaa), ojeipurúva oñemoirũ hagua rambosa ha avei ka’aru pytũ oje’u hagua. Oje’evavoi ko tembi’u ñañepyrũ vove ja’u ndaikatuveimaha japoi ichugui.

Ko’ã chipa “chipa”ojeipuru “týraramo”, he’iséva guaraníme ndoje’uiha ha’eño, oñemoirũha ambuekuéra tembi’u ikatúva ha’e “mate cocido”, kamby ha avei café, ha ojapo avei oñeimo’ãha ojeguerekoha ambuekuéra tembi’u. Maymave tembi’u Paraguáicha, “chipa piri” oguereko heta proteína ha avei ome’ẽ mbarete he’iháicha umi tapicha oñemoarandúva ñane retã rembiasakuére.

Moõgui ou héra

Ko téra “chipa piru” mokõ ñe’ẽ guaranígui: “chipa”, ja’ema va’ekue, ha “piru”, he’iséva España ñe’ẽme “flaco, fino, delgado avei enjuto” ha upévare ko mba’e oñembohéra “piru”. Upévare “chipa piru” chipa po’i piru pururũ, omboha’énteva ha ndojoguáiva umi ambue chipakuérape.

Mba’e mba’épa oguereko

Upe “chipa piru” jajapo haguã, jaipuru vaka ñandy, ryguasurupi’a, kesu Paraguái, aramirõ, anís, juky ha kambyrypy’a.

Mba’éicha jajapo

Ko tembiapo oñepyrũ pe ñandy mbojehe’a ñande pópe ha mba’yru yvyrápe oñepyrũ meve ombaretemi ovu ha imorotĩ. Ñamoĩ pype ryguasu rupi’a jeipyvu pyre ha avei kesu ku’y, kóva ojeipyvu ojehe’a porã meve. Upéramarõ oñemoĩ ipype aramirõ, anís, ha juky oñembohykúva kamby rypy’ápe ha oñembojehe’apaite oñondivekuéra iporãmeve.

Ko jehe’águi ojejapo umi mba’e apu’a ha oñemoingue tatakua hakúva 200 grado 15 ha 20 minuto rupi, oñeñangarekónve va’era hese ani haguã okái. Ñaguenohẽ tatakuágui ha ñaikarãi iguy kysépe, ñañmbojoapa ipotĩmarõ ha ñamongue jevy tatakua vevúipe 120 grado rupi 20 minuto javeve.

Iporã avei jaikuaa

He’iháicha umi oñemoarandúva umi Paraguái tembiasakue reheguáre opavave umi tembi’u paraguái ogahárupi ojejapóva upe Guerra del Paraguay Triple Alianza (Argentina, Brasil y Uruguay, rehegua okó va’ekue umi ary 1864 ha1870) jave, heta he’e tembi’u imbate porãva, kóicha oiko upe ñorairõguasu rire ndahetavéi rupi ojehupyty tembi’ukuéra, ha umi ojejapóva guive katu ha’e ikatu haguãicha ko’a tembi’u ohupyty pukuve.

Referencias

“Tembi’u Paraguay” de Josefina Velilla de Aquino
“Karú rekó – Antropología culinaria paraguaya”, de Margarita Miró Ibars

Enlaces externos

Recetas