Delfín Chamorro
| Delfín Chamorro | |
 | |
| Téra teñõikua | Alfredo Maximiliano Seiferheld Ruschinsky |
| Teñõi | 24 jasypokõi ary 1863 Caaguazú, Paraguay |
| Mano | 15 de agosto de 1931 Paraguay, Paraguái |
| Nacionalidad | Paraguái |
Delfín Chamorro mbo’ehára añetete va’ekue. Ha’e omoñepyrũ va’ekue mba’éichapa oñembo’e porãvéta España ñe’ẽ rehegua arandu.
Imbo’epy imitãrõguara
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Karai Chamorro heñóĩ táva Caaguazú-pe 24 jasypakõime 1863 ramo, tuvakuéra, gua’i mokõivéva, karai José de la Cruz Chamorro, oñorairõ va’ekue Chákope ha kuñakarai Juana Inés Martínez, oñemombytárõ guare ko távape, oñepyrũ mboyvemi upe ñorairõ guasu Setenta ramo guare.
Oñehekombo’e’ypy va’ekue Villarrica-pe. Ko táva opytavaietéva ñorairõ guasu rire, opavave tatãpyre guáicha avei, oñepyrũ oñeha’ã imba’embyasykuéra apytépe oñakãrapu’ã jevy haguãicha mba’apo mbarete ha ijetu’úvape umi nomanói va’ekue ñorarõhápe.
Omohu’ãvo mbo’ehaóñepyrũgua, oike Colegio Nacional de la Capital Paraguaýpe oĩvape oñemoaranduhaguã mbo’eha mokõhápe, ndaikatúi va’ekue omohu’ã hogayguakuéra imboriahuetégui ha avei he’iháicha umi ohai va’ekue hekovekue, omotavýgui ichupe mborayhúpe peteĩ mitãkuña ha’e ohayhuva’ekue, umívare ohejarei pe mbo’ehao 4° curso bachillerarto-pe.
Upéramo ojehecha omba’apo mante va’erãha ikatu haguã omoguãhẽ viru hógape karurã umíva repyrã. Upéicha ramo jepe ha’e peteĩ omoñe’ẽséva kuatiahai pyre arandukuéra, upéicha ha’eñoreínte heta arandu porã ohupyty. Avei ohaisemíva ñe’ẽpotykuéra mitãrusukuéra rehegua, ha hembiapokue ombyaty va’ekue umi paparakuéra paraguái reheguakuéra, ha’éramo jepe kuri karai ombohováiva.
Chamorro ha’e peteĩ clásico pe jahaikuéra rehegua. Iñe’ẽyvotykuéra oguereko acento virgiliano mbeguekatumi. Omondo iñangirũ Daniel Codas-pe kuatiañe’ẽ porã ha’e ohayhuetéva hetã’i Villarica, ohechaukáva chupe oje’éva ha’eha peteĩ joya literaria.
Imbo’ehárakuéra oguerekóva avei inspiración clásica ha’e Fray Luis de León ha Andrés Bello. Ha’e avei kuri omoñe’ẽsetéva umi kuatiahaikuéra arandu ohai va’ekue Tolstoi, Kropotkin ha oĩve avei.
Vocación
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Pe tembiapo ha’e ohayhuvéva ha’e pe docencia. Oñepyrũ oporombo’e mbo’ehao pública San Juan Bautista de las Misiones-pe; 1887-pe, itavayguakuéra gua’ikuéra ojerure rupi ichupe oho jey táva Villarrica-pe ombo’ejey haguã peteĩ “escuela de la patria-pe”, téra oñemoĩva umi mbo’ehao mbo’eha ñepyrũ omoĩva el Estado.
Hi’ãga mbaretére ha avei oguerekóre arandu pypuku –oikotevẽ’ỹre mba’evéichagua kuatia vera– ha’e kuri ipo’aiteheta oykekóre ichupe karai mbohehára guasu Ramón Indalecio Cardozo, ohecha va’ekue ichupe orekoha orekoha arandu añete ikatu haguãicha omba’apo umi mbo’ehaórupi.
Upeicha rupi 1892-pe, Chamorro-pe oñeme’ẽ umi cátedras de Castellano ha Retórica Poética rehegua Colegio Nacional Villarica-pe oĩva.
Irundy pa ary hekovekue oipuru oñemboarandu ha oporombo’épe gramática España ñe’ẽ rehegua. Ojeikuaa ichupe peteĩha gramático Paraguáiguáramo. Oheja ojapopa’ỹre “Gramática Castellana”, pe peteĩha kuatiahai oñemosarambi va’ekue ha’e omano riréma.
Andrés Bello remimbo’ekue, omoporãve kuri heta hendáicha umi lección ojapo va’ekue le Venezuela-gua arandu.
Umi mbo’eharakuéra arandu apytépe gramática-pe oñembokatupyry va’ekue, ikatu avei ñamoĩ Inocencio Lezcano, ombojoapy va’ekue embiapo porãita.
Pe mo'ehára
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Mbo’ehára Chamorro oguereko kuri po’a oikove haguére ha’e jave umi tapicha aranduete haikuéra rehegua gua’íva avei ha’éicha. Ko’ãva apytépe oĩ iñangirũnguéra Ramón Indalecio Cardozo, Simeón Carísimo, Atanasio Riera, Nicolás E. Sardi, Carlos Ventura De Permi ha Virgilio Barrios ojapytepekuéra, tapichakuéra oheja va’ekue herakuéra heta mba’e porã techapyrã ko táva aranduetépe.
Cardozo katu ohavi voi: Chamorro ha’e mbo’ehára, omo’ambue va’ekue heta mba’e. Oporombo’e hemiechaukarã rupive ha imbo’epýpe omo’ambue upe upe gramática lógica oñembo’eháichami itujámava ipyahuvévare hérava racional ha lógico. Oñemohatã kuri pe ha’e ohechahaguéichad, ha’ete voi ojapo va’ekue, oñembohérava “Método Chamorro”.
Delfín Chamorro ete voi omombe’u: “Ko gramática ñamindu’u ha’ehína mba’éichapa jahesa’ỹijo pe ñe’ẽ rehegua ha ñaipehe’ã umi razonamiento oñembohérava oraciones, ha ko’ãva katu umi imiembrokuéra constitutivo, oguãhẽmeve hasyete’ỹvape. Ijetu’uete rupi jepy’amongetakuéra, jaipyhy va’erã iñepyrurãme umi techaukarã ndahasyetéiva raẽ ha ñamombe’u umi oĩva ha maerãpa oñemoĩ upépe”.
Oipy’araãite avei ichupe tembiapo periodismo rehegua. 1902-pe, mbo’ehára Ramón I. Cardozo ndive omoañete táva Villarrica-pe pe kuatiahai “El Libre”, omombe’uhápe leccionkuéra gramática rehegua. 1903-pe, omoañete ambue periódico hérava “El Guairá” sa’imínte osẽ va’ekue.
Hi’arapahaapotávo
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Karai Tendota Manuel Gondra, oikuaa pype karai mbo’ehára gua’ípa mba’eichaguápa, herakuãporãva oparupiete omoĩ chupe mbo’ehára Colegio Nacional Paraguaypeguápe. Oñemoĩ avei uperire Mbo’ehára honorífico ramo ha oñeme’ẽ ichupe peteĩ jubilación ha’e omeresetéva.
Natalicio González he’i 1905-pe, coronel Escurra tetãsãmbyhy ho’aramo guare, Chamorro oike Partido Colorado-pe. Ombojeguaru va’ekue ichupe chentese tenyhẽte va’ekue umi coloradokuéra sãmbyhyharakuérape, upévare oñeme’ẽvo chupe oikohaguã ichugui senador ramo, ojei upégui ha avei umi ñemohenda porã ome’ẽse va’ekue ichupe iñirũnguéra.
Omyakã va’ékue Paraguáiguakuéra ojejokuái va’ekue upe Segundo Congreso de la Internacional del Magisterio Americano, oiko va’ekue Montevideo-pe, 1930 ramo.
Ohejava’ekue ha iñemano
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Pe ha’e imboriahuhagueichaiténte hekovépe ha’e omano va’ekueParaguaýpe 15 japypoapy 1931-pe.
Carlos Zubizarreta omboguapy upévare: “Yma guare imbo’eharakue José Patricio Guggiari, Tendota guasu upérõ guare ohepyme’ẽmba hetekue ñeñotũkuére. Delfín Chamorro jehaikuéra mbo’epyrãva araka’eve noñemosarambíriva kuatiahai arandúpe Umi haiha anambusu ha’e ohaihaguépe hekombo’erã, heta tapicha ohupytymi va’ekue, oñehundipaite va’ekue ha’e omanómarõ”.
Hesegua jehaikuéra
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- “Historia de las letras paraguayas”. Carlos R. Centurión
- “Cien vidas paraguayas”. Carlos Zubizarreta
- “Letras paraguayas”. Natalicio González
- “El Profesor Delfín Chamorro”. Ramón I. Cardozo
- “Índice de la poesía paraguaya”. Sinforiano Buzó Gómez