Eho kuatia retepýpe

Kiveve

Vikipetãmegua

Kiveve ha'e peteĩ tembi’u he’ẽmbýva oje’uséva ha héva tetãyguára rembi’u Paraguaigua ojejapóva andaigui[1], Paraguáipe ojehero guaraníme: “andai”.

Ko tembi’u he’ẽ asuka hypy’ỹ ha hatã nungáva.

Ko tembi’u tuicha mba’e Paraguái, rembi’u yma apytépe, ha umi mba’e araháva rupi, oreko hetaita caloría ha proteína. Ko mba’e hapo mombyry ha ko’ága ciencia ohechauka porã.[2]

Moõguipa ou héra

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Pe téra “kiveve” guaraníme he’ise pytãngy. Pe “andai”, yva ojeporúva ojejapo hag̃ua ko tembi’u Paraguáipe oje’eháicha “pytãngy sa’yju” oñembohéra “kiveve” (pytãngy) ko tembi’u.

Pe ñe’ẽ “kiveve” ningo távayguakuéra apytépe ojeporu ojehero haguã tapicha iñakãpytãvape, péva omoañete pe ñe’ẽ he’iséva.

Mba’emba’épa oñeikotevẽ

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

“Kiveve” oñembosako’i haguã ijeporu ko’ã mba’e: andai, y, ñandyry, sevói oñembyasa’ipyre, kamby, juky hesa guasúva, asuka, avatiku’i ha kesu pyahu.

Mba’éicha oñembosako’i

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Péicha oñembosako’i “kiveve”: oñembopupu pe andai ojepiro pyre y oñembopupúva peteĩ mba’yrúpe ha upéi oñemboty kóva. Upéi oñembyaku ñandyry ha oñembopytã pype sevói.

Uperire oñembojehe’a andai oñemongu’i porã rire kamby, 0 asuka, juky ha avatiku’i ndive, kóva ojeity mbeguetakuva’erã pype ku okýramo guáicha.

Oñembojy aja ojepyvuva’erã pytu’u’ỹre 10 aravavo’i pukukue rupi térã pe avatiku’i ojy porã meve. Amo ipahápe oñemoĩ pype kesu oñeipehe’ãmbyre ha oñenohẽma tatágui. Ko tembi’u oje’uve so’ope so’oka’ẽ ndive hamba’e, ága katu ikatueténte avei oje’e ha’eño, tembi’u ári.

Ymave “kiveve” oñembojy haguã ojeporu peteĩ mba’yry yvyguigua hérava ñaopyrũ. Ho’uva’ekue ko mba’yrúpe oñembojypyre he’i péicha oñembojypyre hevehapea amoa.

  1. Ojehero avei ahuyama térã kurapepẽha héra ciencia-pe guarã katu “Cucurbita maxima”. Péva peteĩ ka’avo hi’áva peteĩ jey pe arýpe, imáte ikangyporã ha ojupi ambue ka’avo rehe, ha hi’a katu ha hi’a katu oĩ umi yva pepónide apytépe hetaichagua oĩva <polimorfismo> ha ikatu ipuku térã ijapu’a, isa’yky pytãsa’yju nungáva. Ho’okue sa’yju pytãngy nunga, hatã’asy ha he’ẽ asuka)
  2. Oĩ tapicha arandu ohapykuehóva Paraguái rekoasa he’íva opaite tavaygua rembi’u oñembosako’íva ogapykuérape pe Ñorairõ Guasu Paraguái Triple Alianza (Argentina, Vrasil ha Uruguái, 1864 guive 1870 peve) renondépe oikova’ekue opa rire, hetaiterei caloría orekoha, pe ñorairõ guasu ojukaparaiva’ekue Paraguái ñemoñare rapykuerépe sa’ieterei tembi’u oĩ rupi, ha upévare tembi’ukuéra oreko heta proteína, ojehecha pype ipokãha.

Aranduka ojeporuva’ekue

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
  • “Tembi’u Paraguay” de Josefina Velilla de Aquino
  • “Karú rekó – Antropología culinaria paraguaya”