Paraguái ysyrykuéra

Ysyryguasukuéra ha’e, ndaipóri rupi tape porã ipurupy, pe mba’e ikatúva nemoguahẽ mombyryve tetã Paraguái tuichakue jave. Heta oĩ ysyry michĩvéva, ho’áva ysyryguasu Paraguái ha Paranáme, ikatuha oho umi ygakuéra ndatuicháiva, sa’ivéva ojepuru ndokyvéi puku rire oguejy rupi hi’y.

Afluentes de los Ríos Paraguay y Paraná

Afluentes del río Paraguay

Umi ho’áva ysyryguasu Paraguáipe asu gotyogua ha’e ãva:

Ysyry Jejui

Ysyryguasu Jejuí oguereko ipukukue 350 km rupi. Ome’ẽ chupe y ysyrykuéra Jejuimi ha Jejuí Guasu, avei Aguaray. Namombyrýi oñepyrũhágui ojojuhu umi ysyrykuéra Kuruguaty ha Itanara.

Hyma guive oguereko mba’e tuicháva kóva umi portugués oikese rupi pype ko’árupi oguahẽ haguã ysyryguasu Paraguáipe, tape ohóva pe minas ituju rehegua Kuyaba pegua.

Ko tenda ysyry ykére oĩva oñemoĩva’ekue oipytyvõ pe yvy tetã Paraguái mba’éva ani haguã ho’a tetã Portugal poguýpe oipotava’ekue hikuái, ha’éva pe tenda ka’a renda Igatimi pegua.

Pe Villa de Curuguaty-pe ikatu ojeike ysyry Jejuí rupi, y oĩporã jave, namichĩri jave. Jeho yvy rupi Paraguaýgui ogueraha hetave aravo, ýrõ áravoi, mombyry rupi ha avei heta apañuái oĩgui, tapevai, ka’guy ha ysyry jehasa.

Ko villa, ha avei heta tenda tetãme, ha’e tenda avave ndohoiha. Upévare ko’ápe mburuvicha José Gaspar Rodríguez de Francia omondo ka’irãime pe caudillo Uruguay-gua general José Gervasio Artigas ojerurérã guare asilo tetã Paraguáipe.

Kundaharã

Ko ysyry guasu oguerekova’ekue hetave y okyve rupi ymave ha te’õ ome’ẽva umi ka’aguy guasu ijykéregua. Ary 1950 rupi peve ojehecha gueteri pype ohóva umi jangada ogueraháva yvyra ha ka’a.

Pe explotación yerbatera hetaverõ guare oĩ avei ñemongu’e piarapire rehegua opaichagua, ygakuéra michĩvéva oguahẽ umi puerto Itaberá ha Ysaúpe. Peteĩha ha’e tenda omba’apovéva ka’a jeguerahauka rehe Ka'a, ha’éva pe empresa tuicháva hérava La Industrial Paraguaya mab’e, oñepyrũva’ekue omba’apo pe Guerra de la Triple Alianza opami rire.

Pe ysyry juru, hi’aguĩva 24º de Latitud Sur, ha’e peteĩ tenda ojojuhuhápe umi comerciante omba’apóva mba’erepy jeguerúpe omba’apóva ygakuérape ha avei opavave tendaguápe guarã. Upépe ho’upaite pirapiremi oguerekóva imba’apokue repyumi mba’epohára ka’aguy pegua, oĩháme kikuái heta jasy jave. Pe yvy’a ysyryguasu rembére oĩ heta jepe’a –ojepurúva omba’apo haguã umi calderas, fábrika ha vaporpe– ha avei heta uyvyra atã rehegua oha’arõva ojegueraha haguã umi puerto oĩva yvy gotyope.

Pe ka’aguy ijykéregua opavévo hi’y avei opave. Upéi, ojejapo rire tape iporãva ojeipurúva opa ára, sa’ietevéntema ojepuru kóva ojeho haguã.

Ysyry Manduvira

Ysyryguasu Manduvira oguereko 212 km rupi ipukukue. Oñepyrũ Cordillera de Altos-pe ha oho kuarahy resẽgui kuarahy reike gotyo. Heta ary jave ha’eva’ekue peteĩ alternativa reho haguã umi tenda ha’eñóva, nadguerekóiva tape, peteĩva ãva ha’e Arroyos y Esteros.

Pe puerto oĩva ko tendápe oguahẽ umi lancha michĩva omba’apóva mba’ejehepyme’ẽ opaichaguápe ha avei ogueraha opavave tapicha ohosévape. Ko ysyry Manduvirá ho’a ysyryguasu Paraguáipe namombyrýi tçava Paraguaýgui, Ohohápe umi pasajero ha yvyrupigua ohóva imba’erepy ndive, yva, pety ha káña guerahaha.

Ysyry Tebicuary

Ysyry Tebikuary oguereko 235 km ipukukue, ho’a hi’y a los 23º 30¨ de Latitud Sur; yma guive ojeipuru mbojuajúpe tetãvore Ñeembucú ha umi ha yvy okaháregua, pe misiones jesuíticas oĩha rupi. Upérupi oike umi yga michĩvéva vapor peguáva ogueraháva mba’erepy ojeguerúva tetã Argentina-gui, hetavéva táva Corrientes-gui. Oguahẽ pe paso de Santa María peve, koãga hérava Villa Florida, oĩháme firmas comerciales tuicháva omosarambíva imba’erepyopa tenda jerereguápe. Oukuévo ko’ã yga ogueru mandyju ha jepe’a táva Pilar peve.

Peteĩha ñemoarandu pe yvy geografía rehegua ojapo pe naturalista España-gua Félix de Azara, ohaiva’ekue peteĩ opúsculo umi mba’e ojapóva térã ohecháva ha’e ha umi hapicha omba’apáva hendive rehegua.

Pe y rapére oiko umi mba’e ja’emava’ekue chagua, ndojepuruporãi rupi ka’aguy, tenda he’õha térã tujuguasu oĩva pe jerére rehegua.

Principal afluente del Río Paraná

Ysyry Monday

Umi ysyry ho’áva río Parana-me, pe ikatúva ñambohéra ha’e ysyry Monday, oguerekóva 170 km ipukukue.

Kóva oñepyrũ umi ka’aguy guasu Caaguazú peguágui ha ogueraha hi’y akatua gotyo ysyry Paranáme, namombyrýi ho’agápe ysyry Yguazú-gui.

Oje’e, naymaguasúi gueteri, chata ha umi myañaha ogueraha ka'a ha yvyra umi tenda oñemba’apoha selva de Caaguazú guive, pe Saltos del Monday ykére, ho’aha peve ysyry Paranáme, ko’ápe ohupi hikuái yga tuichavéva ha imbaretevévape.

Mandu'apy

Rafael Eladio Velázquez. Anuario Paraguayo de la Historia.
Alfredo Boccia Romañach. Paraguay y Brasil. Crónica de sus Conflictos.

Joajuha

SENATUR