Eho kuatia retepýpe

Tibagi

Vikipetãmegua
Município de Tibagi
Táva Tyba'y
[[Image:|270px]]
'
Tetã Pindorama téa Vrasil
Tetãvore Parana
Távayguakuéra 19.983 ava
Ape távagui 3.108,746 km²
ISO
Yvatekue 748 m
Koordinasion 24°30′32″S, 50°24′50″W (G)


Tibagi (téa Tyba'y avañe'ẽme) táva Pindoramagui (téa Vrasilgui) koápe tetãvore Parana ha ko mirĩ táva 200km Kuri'ytýva. Ojekuaa guáicha "iporavéva mirĩ táva Pindoramagui". Ha'e osasu'akue arýpe 1872. Oreko távayguakuéra 19.983 ava javeve oheka 2010-pe.

Táva Tyba'y

Héra ñepyrũ

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Ñe'ẽ ojapo mandu'a yrysýpe Tyba'y, mba'e osasu'a Campos Gerais-pe, okurusu yvy távagui ha opoi iy Paranapanéma yrysýpe. Héra tapo ha'e itupiñe'ẽ, "tibagy": tyba+y - karaiñe'ẽme "mucha água" teva poytugañe'ẽme "muita água".

Hembiasa

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Ha’e itembiasa ohechauka mboyve japogue tendape, Tyba'y yrysy henda jejokuáikuéra ha bandeirantes tape, ko guataavakuéra oraha py’aguasukuéra ipýpe okárape.

Tyba'y yrysy orekokue itaju ha hepy itakuéra marandu omboguerukue henda avakuéra ndive ndahasýi tembiasosẽ otemimo'ã tendape. Upéi sanpabloguakuéra tapeguasu, henda kuri'ytývaguakuéra oguatakue tapeguasu tendagui, jepe mba’eve óga téa táva japo pépe.

Javeve Provicia de Misiones (1585-1896) yvy ra'anga tembiasagui ha tetãnguéragui, hesuava (jesuita) pa’ikuéra ojapokue henda “reducciones” taju Tetã Guayrape (ko ára Tetãvore Parana) ha kóva mba’e Españagui javeve de Tratado de Tordesillas - mba’e Poytuga ha España oteraguapykue arýpe 1494. Oimeraẽ reducciones ha’e jogapopapyre tembe’ype Tyba'yyrysygui ha, japo táva ha porombo'e Hesu Kirito rupi ko añetegua pa’ikuéragui. Reducciones de San José, San Javier ha Encarnación orekokue guasu tembiasa.

Tenonderã ava tyba’ygua ojukue São Paulope ha, ha’e ihasýva ha aruru henda arýkuperape ñemomba'engue tendape, peve poravopapyre táva anãtegua tenda.

Guasu tenonderã távagui, Antonio Machado Ribeiro máva ojapokue Táva Tyba’y. Ha’e peteĩ sãopaulogua ha og̃uahekue ndive ha’e iogaygua. Ha’e kompáyre ha tembiapohára guasu yvy jára tendagui, José Felix da Silva Passos. Ko jára mitãkuñã Onistarda ha’e karai, orekokue irundy kuã asúpe pope ha pa akatúa po, avei jekutu tetyma mba’e po’ỹ. José Felix rairõ vítima japopyre ha’e ikuñã, máva oroyrõgue karai. Ko kuñã mbopagapapyre porojukáva Comarca de Castro-pe. Ne'ĩra arýpe 1808 ñyrõ kuatia'arandu ojukue ha'e ikaraipe.

Ha'ekuéra iyvy amo Alegre yrysype, okurusukue pa Tyba'y ha og̃uahekue Cástrope. Ha'e Monte Alegre (Hory Ka'aguy), Fortaleza (Itaokyke), Bela Vista (Porã Hecha) ha ambuekuéra oñemboyvy jára. Omba'apokue mba'éicha mburuvichágui oúva akãava ha ekombo'eha akãava Castrope, ha omba'apokue tuvicha mohendagui Piraí ha Furnaspe. Jere 1796, José Felix angirũ oñandukue Oñemboyvy Fortalezape, kóa 17km ko'ãgagua táva. Brígido Alvares ndopotai ha'e iangirũ nepytyvõ jere ha'e ihóga Castrope. Peteĩ ary rire ombohu'y ha'e ihesape ha akã yvyra rakã michĩme okẽme Fazenda Fortaleza. Jehepy oñemboyvyjára omohendakue ha'e itembiapoava Antonio Machado Ribeiro ñeha'ã ava kaingánge apoha, ha'ekuéra máva tapiã okovekue amo yvype. [...]

Tetãnguéra

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Táva oreko pa 3.108,746 km² yvy, ha'e iguasuve táva paranagua ha oreko 10 rembe'y tavakuéra. Oreko 1,5597% yvy tetãvoregui paranagua, 0,5516% yvy tetãmirĩgui ha 0,0366% pa yvy vrasilgua.

Távayguakuéra

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Oheka informasõ - 2006

Opavave: 20.714

  • Tavaguasu: 5.814
  • Okaraygua: 14.900
  • Karai: 10.518
  • Kuñã: 10.196

Índice de Desenvolvimento Humano (IDH-M) - Papaha Yvypóragui Aguerojera: 0,686

  • IDH-M Viru: 0,615
  • IDH-M Tekove ára: 0,668
  • IDH-M Tekombo'e: 0,774

Roja

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Yrysy

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
  • Tibagi
  • Iapó

Tapeguasu

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Turismo

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Porã tenda kuaape

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Arandukuaa ha tembiasa tenda

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
  • Livroróga Avagui Távagui
  • Iñepyrũme Tupão Nossa Senhora dos Remédios (téa Tupãsy Pohãnguéra)
  • Ojehuhague Tujamba'eróga Távagui Akãavaguasu Edmundo Mercer Junior
  • Mburuvicha Róga Itaiteve
  • Teatro Távagui
  • Carnaval Tyba'ygua


Ta'angambyry

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Tyba'y oguereko ta'angambyry mbohasahára katuete:

  • 56 - RPC / TV Esplanada (Rede Globo) - Ponta Grossa / PR
  • 54 - TV Pampa (Rede TV) - Porto Alegre / RS
  • 44 - RIC TV (Rede Record) - Curitiba / PR
  • 39 - TV Esporte Interativo - Rio de Janeiro / RJ
  • 35 - TV Guará (Rede Massa / SBT) - Ponta Grossa / PR
  • 33 - Rede Mercosul - Curitiba / PR
  • 29 - TV Educativa - Ponta Grossa / PR
  • 27 - TV Canção Nova - Cachoeira Paulista / SP
  • 19 - Ulbra TV - Porto Alegre / RS
  • 17 - TV Bandeirantes - Curitiba / PR
  • 15 - Rede Vida - São José do Rio Preto - SP
  • 12 - RPC / TV Esplanada (Rede Globo) - Ponta Grossa / PR
  • 10 - TV Guará (Rede Massa / SBT) - Ponta Grossa / PR
  • 08 - TV Tarobá - Rede Bandeirantes - Cascavel / PR
  • 12 - RPC / TV Esplanada (Rede Globo) - Ponta Grossa / PR
  • 10 - SBT - São Paulo / SP

Puhoe

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Tyba'y renda puhoembohasahára.

Marandukuatia, arapokõindykua ha arakua

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Tibagi Marandukuatia
  • A Gazeta de Tibagi (extinto)
  • Folha da Cidade - edição Tibagi
Tibagi renda Marandukuatia
  • Página Um- Castro
  • Correio do Vale - Tel. Borba
  • Gazeta Alternativa - Tel. Borba
  • Jornal da Hora - Tel. Borba
  • Folha da Cidade - Tel. Borba
  • Expresso Notícias - Tel. Borba
  • Diário dos Campos - P. Grossa
  • Diário da Manhã - P. Grossa
  • Jornal da Manhã - P. Grossa
  • A Boa Nova - P. Grossa
  • Jornal Negocião - Tel. Borba
Ambue Marandukuatia
  • Gazeta do Povo - Curitiba
  • Folha de Londrina

Mandu'a

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]


Ambue Tenda

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Ko marandu ou "https://gn.wikipedia.org/w/index.php?title=Tibagi&oldid=128574" pegua