Tupi ñe'ẽ
| Tupi ñe'ẽ | ||
|---|---|---|
| Yvy henda oĩva: | Ñembyamérika | |
| Tetãnguéra: |  Arhentína Vorívia Pindoráma Kolómbia Gujána Hyãsiapegua Paraguái.svg){kind=small} Perũ(anteriormente  Uruguái)
| |
| Máva oñe'ẽva: | ~5.040.000 (2009)[1] | |
| Filiación genética: | Yê-tupí-caribe (?) | |
| Subdivisiones: | Tupí-Guaraní Arikem Awet Mondé Mundurukú Puruborá (extinta) Ramárama Tuparí Yuruna | |
| ISO 639-1 | — | |
| ISO 639-2 | tup | |
| ISO 639-3 | — | |
 Tupi ñe'ẽ (violeta) ha tupi ha guarani ñe'ẽ (rosa) ko'ãga ha ymaguare.
| ||
|
| ||
Tupi ñe'ẽ ha'e ñe'ẽ aty guasu 80 ñe'ẽnguéra rekova, Ñembyamérika te'ýi ñe'ẽ aty tuichaveva. Oĩva Ka'aguy guasu Amasona guive Ysyry La Plata peve. Oguereko 10 aty'i, aty'i tuichave ha'e Tupi ha guarani ñe'ẽ.
Ñe'ẽnguéra[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Tupi ñe'ẽ omboja'ova 10 ñe'ẽ aty'i, 9 oikova Amasona rendare:
- Ñe'ẽ aty'i arikẽ: oguereko mokõi ñe'ẽ. Peteĩva, herava arikẽ, ndoporoñe'ẽvave. Ambueva, karitiãna, oñe'ẽva 320 avakuéra, tetãvore Pindoramapegua Rondônia (ary 2005).[2] Tenía 123 hablantes en 1997.[3]
- Aty'i awet
í: ñe'ẽ peteĩnte, awetítérã awetö, 140 avakuéra oñe'ẽ ko ñe'ẽ ko'ãga, tetãvore Pindoramapegua Mato Grossope (ary 2006).[4] Tenía 35 en 1997.[3] - Aty'i juruna: 3 ñe'ẽnguéra.
- Aty'i mawé-sateré: ñe'ẽ peteĩnte, pe mawé térã sateré, 7.130 avakuéra gotyo 9.000 avakuéra oñe'ẽ ko ñe'ẽ, tetãvore Pindoramapegua Pará ha Amazonas (ary 2000).[5][6] En 1991 tenía 3.000 hablantes[7] ha ary 1997 5.000.[3]
- Mondé ñe'ẽ: 6 ñe'ẽnguéra.
- Aty'i munduruku: 2 ñe'ẽnguéra.
- Ñe'ẽ aty'i purubora: ñe'ẽ peteĩnte, puruvorá. Ary 2002 oĩva mokõi yvypóra ñóntema oñe'ẽva puruvorañe'ẽ, tetãvore Rondôniape.[8]
- Ñe'ẽ aty'i ramárama: Oĩva'ekue 5 ñe'ẽnguéra, ko'ãga oĩ mokõi ñe'ẽnte.
- Aty'i tupari: 5 ñe'ẽnguéra.
- Tupi ha guarani ñe'ẽ aty'i: 52 ñe'ẽnguéra.[9] Ñe'ẽ tenondegua ha'e guarani ñe'ẽ 6.000.000 avakuéra oñe'ẽ ko'ãga.
Mandu'apy[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
- ↑ Ethnologue:Statistical summaries
- ↑ Ethnologue report for language code: Karitiâna
- ↑ 3,0 3,1 3,2 Anatole V. Lyovin (1997). An Introduction to the Languages of the World. Oxford: Oxford University Press, pp. 352. ISBN 0-19-508116-1.
- ↑ Ethnologue report for language code: Awetí
- ↑ Ethnologue report for language code: Sateré-Mawé
- ↑ William J. Frawley (2003) [1997]. International Encyclopedia of Linguistics: 4-Volume Set. Tomo I. Nueva York: Oxford University Press, pp. 299. ISBN 0-19-516783-X.
- ↑ Robert Henry Robins & Eugenius Marius Uhlenbeck (1991). Endangered languages. Edinburgo: Edinburgh University Press, pp. 60. ISBN 978-0-85496-313-3.
- ↑ Ethnologue report for language code: Puruborá
- ↑ Cheryl Jensen, p. 137
Arandukapurupyre[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
- Aryon D. Rodrigues. «4. Tupí languages». En Alexandra Y. Aikhenvald & R. M. Dixon (en inglés). The Amazoninan Languages (1ª edición). Cambridge University Press. pp. 107-122. ISBN 0 521 57021 2. http://assets.cambridge.org/97805215/70213/sample/9780521570213wsc00.pdf.
- Adelaar, Wilhem (2004). The Language of the Andes. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-36275-7.
- NAVARRO, E. A. Dicionário de tupi antigo: a língua indígena clássica do Brasil. São Paulo. Global. 2013.