Ybytymi
| Ybytymi Ybytymí | ||
|---|---|---|
| Tetã |  Paraguái
| |
| Tetãvore | Paraguarí | |
| Távayguakuéra | 7.333 ava | |
| Ape távagui | 303 km² | |
| ISO | PY-11 | |
| Yvatekue | 134 m | |
| Koordinasion | ||
Ybytymí ha’e peteĩ tetãvore’i tetãvore Paraguarí pegua Paraguáipe. Ko tava’i opyta 110 km Paraguaygui, ha’éva táva omyakãva ñane retã. Ñaguahẽha ko’ápe ojeipuruvéva ha'e upe tape guasu 1 “Mcal. Francisco Solano Lopez” rakamby ko’apeve oúva.
Hera ypy
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Yvytumi, ha'e ñe'ẽ "yvy atyra'i yvyku'ígui gua". Kóva oĩgui upépe yvyty'imi ko táva ypýpe oĩva. Ko táva rupi jahecha upe ñu hovy'asy ñanemomandu'áva heta mba'e porãre opa tavakuéraicha avei ñane retã Paraguái ryepýpe oĩvaicha. Ko'ápe jajuhu heta óga porã porã ymaitéma ojejapo va'ekue.
Yvyjekuaa
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ybytimí opyta peteĩ ñu opytáva upe yvyty’y kére. Ojerérõ jepe hese tuicháva ñu, ikatu ko’aguive jahecha umi Paraguari rehegua yvytykuéra.
Ararova
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Arahakukue 21º C rupi, Arahakúpe ohupyty 39º C Araro’ýpe katu oguahẽ 2º C peve. Ko’árupi umi ka’aguy guasu oĩva gueteri rupi umi ara hakuete oikóva ambuekuéra rendárupi ndaiporiveimaha ka’aguy ñane retãme nañañanduetéi. Upéicha avei umi yvu porã porã heta rupi ombopiro’y porã avei.
Avajekuaa
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ybytimípe oikove 7.333 tapichakuéra, ko’ãvagui, 3.929 kuimba’e ha 3.404 kuña, he’iháicha upe Dirección General de Estadística, Encuestas y Censos. Upéicha avei 24,20 tapicha jajuhu 1 kilómetros cuadrado-pe. Py’ỹietemínte ojeva Paraguaype ha Buenos Aires-pe avei, ko’ãva oiko tapichakuéra ikatúva omba’apondi.
Virurekojekuaa
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Ko’arupi tapichakuéra omba’apoveha ikatu ja’e vaka, ovechakuéra ha kurekuéra ñemuña. Avei oñemba’apo ryguasukuéra reheguáre ojekaru ha oñeñemuhaguã ha avei ryguasurupi’a ojeipuru haguã.
Guereraha
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ko távape opyta 110 kilómetro táva Paraguaýgui, tape rakamby tape guasu 1 Mcal. Francisco Solano López rehegua.
Mba'éicha ñaguãhẽ
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Upe tape ojeipuruvéva ha'e pe tape guasu 1 "Mariscal Francisco Solano López". Ñasẽ rire Paraguaýgui ñajepoka va'erã Paraguari gotyo upe tape rakãmby ohasáva tavakuéra Sapucai ha uperire Caballero rupi. Kóvagui jahasave 11 km jaguãmeve táva Ybytumíme. Ñasẽrõ Paraguaýgu ha jahasẽrõ Mba’yruguata guasúpe, upe Terminal de Omnibus-gui ndahetái osãva mba’yrukuéra oúva ko'ápe. Upéicha avei ikatu jaju Paraguarí-peve ha upégui jajupi mba’yruguata ko tetãvorepegua ha upégui jaju ko Ytytymíme.
Hembiasakue rehegua
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ybytumí ha’e peteĩva umi tavakuéra karai gobernador España-gua Pedro Melo de Portugal, ofundava'ekue, upévakuri oiko upe ára 3 jasypa ary 1783 ramo upe Cerro Ybytimí ypýpe. Ko tendárupi oĩma rupi tapicha oikóva oñembohérama va’ekueYby Atýra. Ko’ápe jajuhu ogakuéra he’íva ñandéve umi ymave rekovekue mba’éichapa raka’e upe colonial o post-colonial voigua oñembohóga. Upéicha avei ndaipórigui ko’ã mba’ére ojepy’apýva ko’ã ogakuéra oñembyaima ohóvo.
Henda porã
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Ko tetãvore'i oguereko heta mba'e porã jehechapyrã, ko'árupi ndaipóri gueteri avei tyapu guasu umi tavaguasu hárupi guáicha, avei ko'árui jajuhu gueteri yvytu piro'y ryakuã potĩ porã ohechaukáva mba'éichapa tetãvore Paraguari. Yvytumime ikatu avei jajahu ha jajesareko umi ysyry potĩ asy hetáva ko'árupi ha'éva umi ysyrykuéra Pachongo ha Aguada, ikatu avei jaju jaguatami umi lagunakuéra opytáva yvyty San Antonio jerére.
Tachakuéra ko'arupigua ha'evéva
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ko távarupi heñói va'ekue mbohapy tapichakuéra herakuã guasúva Paraguái rembiasakuére ñanemandu'avo. Ko'ãva ha'e:
- Mariano Roque Alonso, kóva cónsul kuri Tetã Paraguáipe, ojupi va’ekue Tendotaguasú ramo omano rire upe Dictador perpetuo Dr. José Gaspar Rodríguez de Francia.
- Karai Narciso R. Colmán, “Rosicrán”-pe ojeikuaáva, ha’e upe peteĩha ñe’ẽytvoty ombokuatia va’ekue, upe árapeve ojeikuaa rupi ñe’ẽyvotykuéra ñe’ẽrupivénte. Rosicrán ha’e avei karai investigador katupyry ombyaty va’ekue umi porakuéra rehegua ha avei tapicha iñangirũnguérandi oheka va’ekue omohenda porã ñe’ẽndy ñane ñe’ẽme guarã.
- Lorenzo Leguizamón, arpa mbopuha herakuã mombyrýva omoirũ va’ekue tapichakukéra katupyrýpe ha’éva Hilarión Correa, Aníbal Lovera, Ramón Vargas Colmán ha avei oĩ va’ekue atykuéra omobúva ñande purahéi porãkuéra.
Mandu'apy
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Geografía Ilustrada del Paraguay, Distribuidora Arami SRL; 2007. ISBN 99925-68-04-6
- Geografía del Paraguay, Primera Edición 1999, Editorial Hispana Paraguay SRL