Agustín Pío Barrios
| Agustín Barrios | |
| Téra teñõikua | Agustín Pío Barrios |
| Teñõi | 5 jasypo ary 1885 San Juan Bautista de las Misionespe, Paraguái |
| Mano | 7 jasyporundy 1944 San Salvador, El Salvador |
| Nacionalidad | Paraguaya |
Agustín Pío Barrios, ojekuaáva "Nitsuga Mangoré-pe", (oheñói 5 jasypópe ary 1885 táva San Juan Bautista de las Misiones-pe – omano 7 jasypoapy ary 1944 péva San Salvador, El Salvador) haꞌe guitarrista clásico avei compositor paraguayo ijypykuéra guarani.
Iñepyrũmbýpe
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Heñói tavaguasu San Juan Bautista Misiones-pe, haꞌe hetaitere hogaygua oñemoarandu ha oguerohory purahéi ha mbarakapu, péicha umi pokõi joykeꞌy mbytégui oĩ ombopúva peteĩ instrumento ha péicha omopyenda Orquesta Barrios.
Itúva arhentinaygua Doroteo Barrios, hetã cónsul Misiones-pe ha isy Martina Ferreira, mboꞌehára (directora) mboꞌehao mitãkuñamegua Villa Floridape.
Ohupytývo 13 ary Agustín oike Orquesta Barrios-pe ha peteĩ ára 1898 jave omotenonde concierto omoaguĩva mboꞌehára Gustavo Sosa Escaladaha orekóva ichupe pupilo ramo ha oike formalmente repertorio guitarra clásicape. Péicha oreko techapyrãrõ iguía, Barrios ombohasáva omoarandu haguã obra ojekuaavéva compositorkuéra tuichavéva guitarra clásica péva, haꞌeháicha: Francisco Tárrega, José Viñas, Fernando Sor, Dionisio Aguado, Julián Arcas ha Joaquin Parga. Sosa Escalada ijurujái hese temimboꞌerõ omoñeꞌẽva ituvakuéra Agustín ová peve Paraguaýpe oñemoarandúve haguã tekomboꞌe musical y académica en el Colegio Nacional de la Capital, orekóvo Instructorramo Nicolino Pellegrini.
Peteĩha Jekuaauka
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Oñemoarandu rire Colegio Nacional, oñepyrũ opresentávo concierto ha omohendávo. Péicha presentación orekóva solista haꞌéva 1907 espectáculo ombosakoꞌíva Sosa Escalante. Péicha 1908 ojekuaával Paraguái pukukue, presentación ojapóva ijoykeꞌy, poeta Francisco Martín Barrios. Agustín ombopu mbaraka ha Francisco heꞌi ñeꞌẽpoty.
Ary 1910 Barrios osẽ tetã oikuaveꞌẽ hag̃ua presentación Taragui (Arhentína), ha péva osẽ porãitereígui, oúva oplanea arapokõindýpe concierto omohaꞌãrõva 12 ary. Taraguígui ohasa Buenos Aires-pe ha upéicha oho Uruguái gotyo ary 1912, Vrasil, 1916, ha Chílepe.
Oime ko período jave umi obra notable orekóva: La Catedral(1921), Estudios y Preludios, Madrigal, Allegro Sinfónico ha Las Abejas(1921). Péicha crítica internacional heꞌi sehe haꞌeha peteĩ concertista kakuaa ha ohenóiva 'kurundu mbarakápe.
Imano omohẽrakuáva
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Péicha Agustín Barrios ojejuhu São Paulo, Vrasílpe, El Diario paraguaygua, omoherakuã 13 jasyporundy ary 1918 omano. Upe artículo heꞌi: "En Melo, en la República del Uruguay, omondýi ichupe imano eximio artista paraguayo, koꞌãva oñepyrũvo jasy ohóva. Hiꞌangape henyhẽ melodía ha imbarakapurupive ombopúva kaꞌaguy ha orekóva tyapu asyetéva ha ipochýva ijypykuéragui oúva, oho yvóra rehe oikundaha, peteĩ rapsodia, heꞌíva umi kuimbaꞌe heꞌẽmbýva, ipurahéi, oguahẽ meve imano, peteĩ guyra ohupytýva ichupe honda-icha." Oreko ha ohasa 30 día ikatu hag̃ua upe noticia oñedesmenti.
Ijeju jey Paraguáipe
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ohasa rire 12 ary, Agustín ha ityvyra Francisco ou jey Paraguái gotyo ou ojuhu guerra civil, jepénte omotenonde presentación opáichagua Paraguaýpe ha avei táva okaháre. Péicha musicólogo Juan Max Boettner imanduꞌa heꞌívo: 'Che manduꞌa hese amo ary 1922 rupi, jasy rendýpe San Bernadino pyharépe. Haꞌe imbarakapu ipajévape ore mbojuruheꞌẽ. Ikyvy heꞌi ñeꞌẽpoty "Ohenúvo Beethoven rembiapo" ha ombyatýva purahéi ipypukúva “Claro de luna" haꞌe omohendáva ijeheguiete.
Jasyteĩme 1925 ojapo penúltima presentación Paraguáipe, Plaza Uruguaya-pe, koꞌápe haꞌe oipytyvõ omopuꞌã haguã peteĩ escenario ha ogueru apyka omohendávo. Upérõ opresenta hembiapo El Bohemio. Péval 25 jasypokõime ary 1925 oho ha ndouvéi hetã Paraguáipe.
Ojekuaauka tetã pytaguáva rehe
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ary 1929oñepyrũ gira heta táva guasu orekóva Vrasílpe, upépe carnaval ary oñemotenondévape ojuhu oimérõ Rio de Janeirope hembirekorã Gloria oimoirũva ichupe ipaha peve. Ijapytépe 1932ha 1934, Barrios oñepresenta Venesuéla, Trinida, Panama, El Salvador, Kolómbia, Kóhta Rríca, Méhico, Guatemála ha Ondúrahpe.
Omohuꞌãvo 1932 oñepresenta Európa ha Tetãvorekuéra Joajúpe, omoañete raꞌẽ 1934 jave oikuaávo Tomás Salomoni, embajador del Paraguay Méhicope, ojapóva gestión oñepresenta hag̃ua Bélgica-pe, péva Conservatario Real de Bruselas, jasyporundy 1934. Péicha Vrusélah ohasa Parí, Verlĩ ha Madri gotyo. Péicha investigación omotenondéva Lito Barrios, ojuhu Tomás Salomoni omoirũvaꞌekue mboꞌehaópe Agustín Barrios oñemoarandúva, Colegio Nacional de la Capital, péicha umi curso omyakãva Agustín. Péva ojoaju pe heꞌíva Salomoni oipytyvõha Mangorépe ijehópe, ndahaꞌéi eximio artista, sino haꞌégui iñirũ mboꞌehaópe imitãrõguare.
Heñóivo "Mangoré"
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Péicha 14 jasypoapy ary 1932 opresenta, Bahía, Vrasílpe, oñembohpéra Nitsuga Mangoré, haꞌéva Paganini mbarakápe kaꞌaguy Paraguái orekóvape,koꞌápe Nitsuga réra hína Agustín, ojehaíva ijypývo; ha Mangoré ou legendario tendota guarani oñorãirõvaꞌekue conquista española jave; péicha ko téra, oipyhýva idea oñepresentávo conciertope ha omondévo ao ijypykuéra omondévaꞌekue Paraguáipe.
Osẽ porãiterei ko personaje "Mangore" heta tendáre ojekuaáva caciqueramo hera teépe. Péicha avei oñemoĩ omoherakuã mombeꞌupy omombeꞌúva reducciones jesuíticaspe ojehekomboꞌehague, ndaiporivéiva 1800 mboyve.
Koꞌã ára guive ijeguatápe ou jehai heꞌíva péicha : Tupã, ágã peteĩ oñemombaꞌeguasúva ha oñangarekóva che ypykuéra rehe, ojejuhu kaꞌaguy ijyvotypáva ha heꞌíva: "Eguereko ko caja misteriosa ha eehechakuaa iñongatupy". Ha embotývo ipype umi guayraꞌi mimi opurahéiva oúva yvotýgui ha ánga ojeporiahuverekóva kaꞌavo ha mbaꞌe kuéra, ohejareíva che pópe. Eipyhýke, emoañetévo Tupã omeꞌẽva ndéve ne ñeꞌã ykére; eñañuã ha tohasa heta jasy yvu jerére. Ha peteĩ pyhare, Jasy,ohaíva ysyry hesakãitéva, reñandúvo tembiasy che anga india-gui, poteĩ rayo de plata ijapytépe ohechakuaávo arcano secreto, ha orekóvo ikurundu: huguaite guive caja misteriosa, heñói sinfonía maravillosa opavave ñeꞌẽ tupãsýicha tekoha noñembyaíriva América-pe. Mangoré.
Ikuaandy ha hekoitéva
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Barrios oime interesado ndahaꞌéi purahéipente, oñemoaguĩ filosofía, ñe'ẽpoty ha teología. Péicha avei castellano ha guarani, ñeꞌẽ Paraguái mbaꞌéva, orekóva conocimiento ingreñeꞌẽ, alemaniañeꞌẽ ha frãsiañeꞌẽme.
Barrios herakuã interpretación orekóvape, en vivo ha grabaciones rupive – haꞌe mbaraka peteĩha clásico ograváva oñeikuaveꞌẽ hag̃ua disco 78 rpm.
Oikuaáva teoría musicalgui ombohape ichupe estilo opaichaguáva: barroco, clásico, romántico ha descriptivo. Ipurahéi ojekuaa oñemohendágui tavarandu, ohaꞌã ha avei purory tupãme.
Upe composición oñemohenda purahéi ha jeroky opáicha Latinoamérika, ambue mbaꞌe: cueca, chõro, estilo, maxixa, milónga, pericón, tángo, zamba, zapateado, polca paraguaya, etc.
Koꞌãva apytépe hembiapo ikatu ojehechakuaa orekóha carácter romántico ipukuꞌimíva, jepénte oime purorýpe peteĩha mbyte siglo XX. Omoĩ preludios, estudios, valses, mazurcas, tarantelas ha romanzas.
Omoheñóiva omohenda 300 piesa mbarakápe, koꞌãva imbarete ha omokyreꞌỹva ha odefendéva Cesar Amaro,John Williams, David Russell, Laurindo Almeida,Abel Carlevaro, ha hetave, péicha okakuaáve repertorio guitarra clásicape.
John Williams heꞌi Barrios-pe:
"Peteĩ mbaraka ombopúvaicha/compositor, Barrios haꞌe opavave apytépe, openaꞌỹre pe ohendúva. Ipurahéi oreko forma iporãvéva, ipoética-ve, haꞌevéma... opavave! Ha péicha oĩve tiempo ỹme. Upéva rehe haꞌe compositor heꞌisevéva Sor térã Mauro Giuliani ha ndorekói heꞌiséva compositor ramo-péva mbarakaúpe – haꞌéva Heitor Villa-Lobos".
Barrios oreko peteĩ carácter excéntrico ha ciclotímico, ojeꞌeháicha. Oĩva hese ára oĩha ñembyasýpe nomohendáiva ha nombopúiva mbarakapu ha umi etapa oiméva kyreꞌỹ ha vyꞌapópe oñembotývo ha ojepokuaávo tiempo orekóva. Ojekuaa ha oñemombaꞌe guasu avei ichupe haꞌégui atleta ikatupyrýva.
Hekove pahávo
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Barrios ou jey oĩ rire gira europea ary 1936-pegua ojekuaauka Venesuéla, Haiti, Kúva, Kóhta Rríka, Nikarágua, El Salvador, Méhiko ha Guatemála. Arakaꞌeve ndikatúi omoañete ikerayvoty haꞌéva ombopu Tetãvore Joajúpe, péva oñembotovégui visa iñirũ Gloria-pe.
Oime jave Méhikope hoꞌa hese pytũ (infarto) ha oreko paro respiratorio ha umi pohanohára oñemoñeꞌẽ ichupe ani hag̃ua ojepyapýve. Peteĩ hiꞌagirũ oipepirũ ichupe oho hag̃ua oiko Kóhta Rríkape omonéĩvo Presidente El Salvador rehegua, General Martínez, oñemohesãi jeývo upe tetãme. Upéi ojerekupera jey, ojeporavo mboꞌehára mbarakáramo Conservatorio Nacional de Música-pegua.
Péicha 7 jasypoapy ary 1944 jave oguahẽ jey ichupe infarto ogueraháva ipytu ha omano orekóvo 59 ary. Paꞌi omoirũva ichupe omano meve Barrios heꞌíha: "Ndakyhyjéi ahasavaꞌekuégui, pero ndaikuái ahasápa kol misterio pyhare orekóva". Hetekue oñeñotỹl Cementerio de Los Ilustres orekóva táva Sã Salvadórpe.
Ehecha avei
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Guitarrista clásicokuéra.