Elvio Romero
| Elvio Romero | |
| Téra teñõikua | Elvio Romero |
| Teñõi | 29 de noviembre de 1926 Yegros, Paraguay |
| Mano | 19 de mayo de 2004 Buenos Aires, Argentina |
| Nacionalidad | Paraguaya |
| Área | Escritor |
| Tembiapokue | Días roturados (1948), Resoles áridos (1950) |
Elvio Romero, heñói Yegros, Paraguái-pe, 1926-me, ha oĩ aty ojeheróva generación (’40-gua) ha (l ’50-gua) mbytépe, Paraguái ñe’ẽpotykuéa apytépe ko sa’arýpe.
Imitã’i ha imitãrusu aja
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Imitãre oike Hérib Campos Cervera, Josefina Plá, Augusto Roa Bastos umíva atýpe, ombopyahujeyva’ekue paraguái ñe’ẽporãhaipyre.
Ha’eva’ekue Paraguái ñe’ẽpapára ojekuaave, olucha ha ikatupyry añetevéva Siglo XX-pe. Ñe’ẽporãhaipyre hesa’ỹijoha ha tapicha arandu Brasil-gua Walter Wey ohaiva’ekue 1951-pema: “Pe mitãrusu ñe’ẽpapára ningo ikuimba’erekoko, imbarete, oporojopi. Estilo oiporúva, jepémo jeyvéramo havaramimi, hatã ha nahãimbepái, eterei oipytyvõ chupe péicha ku ohaíramo ojehúva naiporãmbáiva, ñemano vai ha vare’a henonderã naiporãmbáiva.... Rorovia añetehápe marandu opoíva, iñakãguapyve vove, ikatu oikuave’ẽ ñandéve heta mba’e gueteri”.
Hapykuere
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ha’eva’ekue Partido Comunista Paraguayo militante, opa rire guerra civil 1947-me guare, ha oreko ramo guare 21 ary, oñemosẽ hetãgui heta tapicha oñemosẽ haguéicha. Upe guive ha omano meve máramo ndouvéi Paraguáipe opytaite hag̃uáicha. Kane’õ’ỹre oikundaha yvy ape tuichakue javeve. Máramo ndahesaráiri hetã ha hetãyguakuéragui, ha ipurahéi, iñe’ẽpotykuéra rupi, akóinte omyasãi Paraguái reko mamo ohohápe.
Heta tembiapo omboguata editorial-kuéra rupi ha avei heta hendápe omyasãi ñe’ẽpoty ha ojapo conferencia centro cultural-hápe América ha Europa rupi.
Mombe’upyrusu haihára Guatemala-ygua Miguel Ángel Asturias, premio Nobel de literatura 1967 peguare, ojekuaaukáramo guare Elvio Romero aranduka “El sol bajo las raíces” (1956), omyasãi peteĩ marandu neporã ñe’ẽpapára rembiapo rehe: “Omopeteĩva Elvio Romero rembiapokuépe ha’e yvy, yvyra, y, ha kuarahy ryakuã osẽva chugui, ñeñangarekópe omboguata hembiapokuéra, ndohejái michĩmínte jepe ñe’ẽpoty jahéi hasy’ỹme, ha avei ohechaukase hetã jehasa’asy, mba’eporãite orekóva heta ha mba’embyasy ohasáva, ohasaháicha avei heta tetã ko jeregua. Sa’i oĩ ñe’ẽ péicha oipyguara pypukúva opa mba’e ha oguatáva yvypóra rape ha iñapañuãi rehe, ha upévare opokopaite yvyporakuéra rekove rehe. Ñe’ẽpoty invadida, che ahenói peichagua ñe’ẽpotýpe. Ñe’ẽpoty henyhẽva tekove, ñembosarái, tekove ratágui. Katu ndaha’éi tekove ohechaháicha umi Europa-gua, mbykýva ñande arapy neporãha ha ipajéva renondépe. Elvio Romero, opavave ñe’ẽpapára teete América-yguáicha, ndoguataiva’erã peteĩ arapy inandíve imaginación-gui rehe. Péva pe arapy ningo ndaiporivéima.
Péva ñeikũmby ha jejapyhy hembiaporã. América-pe ningo umi mba’e oikóva ha’e ñe’ẽpoty, ha ndaha’éi umi imaginado térã ficticio-va. Upévare hetaite yvy jepyso ijyvotypáva, ijitáva, orekóva mymba hamba’e jajuhu ñamoñe’ẽramo ko ñe’ẽpapára añete Paraguaigua. Ipurahéi omyasãiva rupi hyapu mba’asy oikytĩ’asýva tetãmanuérape, pyahẽ ha sapukái, katu upéichante avei jerovia. Ko’ã teminadu ha apytu’ũroky heñóiva tekohágui hesakã ohóvo ha jeyvéramo oporojopýva, omopẽ ha ombyai pe ñe’ẽpapára “ohenóiva” chupekuéra. Omopẽ pe akãtarova “ohenóivo chupekuéra” ha’ehína Elvio Romero rembiapo, angapyhy oúva tekoha ryakuãgui, ojapyharáva iñe’ẽpotýpe ohupyty potávo akãvai, ñe’ẽpoty rehegua. Naturaleza ári oho iñe’ẽpoty, oguerotyryrýva tuguy opupúva, akãnga’u, ñembohovake ha ñemoambue. Tetepy noñemomba’éi, noñemomba’éi ñe’ẽpapára orekóva mbarete oporoguerotyryrýa, ha ipype oje’éva iñasãi, ha iñasãiva yvúicha opupu arapy pyahu, hokypu ha iñañetéva”.
Ha Rafael Alberti, ñe’ẽpapára hyakuãmombyrýva generación poética del 27 España ñe’ẽpotýpe, opurahéi chupe iñe’ẽpoty ipajéva rupi: “Elvio Romero, Paraguái ñe’ẽpapára”: “Pepokuéra, héẽ, umi pepo,/tekove py’aguapy kóntrape./Topurahéi, tahasẽ pe ñe’ẽpapára /ovevévo mboka ra’ỹi apytépe./ Ára resa renondépe,/avei nde rehechaukáva:/clavel oñemondoróva/ha kysepuku omanóva ohóvo./ Haimete henói ramóva,/ltatapỹi hendy mimbíva,/reikuavéva ñemano rehegua /oimeve voi tekovégui./ Ha nde réra herakuãvúva/herakuã romero-icha,/hyakuãva pólvora ha sykuéicha /tete huguypáva./ tetã ojepykuáva ha ojepokuáva/ha ñekytĩngue ojejokóva/kera’ỹ ha ndejokóva/pe ánga okañýva./ Ha ojepy’apy aja/pytũmbýpe oho pe enemigo,/tekosã’ỹ nendive/opuraheijeýta oúvo”.
Gabriela Mistral, premio Nobel Chile-ygua, ohai avei kóicha: “Sa’i jey añandu yvy osyryrýramo peteĩ aranduka rogue rehe”.
Hekove ha hetãgui ñemosẽ
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Hetãgui ñemosẽ, tyre’ỹ, mborayhu, opavave ohechaukáva tekovete voi, oĩ hetaite Elvio Romero rembiapokuépe. Ko ñe’ẽpaparaite voi he’i ñandéve: “Hetaite ára aime aja mombyry che retãgui, che retãyguakuéra, che angirũ ha avei tapicha che aikuaa’ỹva oja che rógape, oguerúvo mba’eryakuã’asy mombyry, omombaretéva che rekove mombyry che retãgui.
Hesakã chéve che pueblo lúcha sãso rekávo, añandu akói ára ñepi’ã ojapóva hetaite che retãygua oñorairõva, akãguapy ha pu’akápe, oiguyruha ohóvo tetã porãve rape, ha che purahéi oñemboheko ohóvo péicha, vy’a’ỹ pa’ũme, tesape ha tekoypytũ, osẽ ha okañýva apytépe, omopirĩva ñane ánga. Ndaikuaái voípa térãpa amo gotyovémapa ahechakuaa ambyatyva’erãha che ñe’ẽpotýpe opa ko’ã angapyhy opupúva ñembyasy ha pu’aka pa’ũme. Upémaro ombojuruvy che rovetã ikatu hag̃uáicha oike opaichagua yvytu oúva arapýgui, ha péicha ikatúkuri ambyaty pya’akangy maymáva kyhyje’ỹ ha ñorairõsépe. Opa Mba’e añandúva, opavaite, ojehe’a, tembiapo jeguaka ojehechaukahápe ramoguáicha, ha pégui osẽ vevépe peteĩ pykasu itaju omyasãivo che remiandu.
Hembiapokue ñe’ẽpoty rehegua
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]| Año | Obra |
|---|---|
| 1948 | Días roturados |
| 1950 | Resoles áridos |
| 1953 | Despiertan las fogatas |
| 1956 | El sol bajo las raíces |
| 1961 | De cara al corazón |
| 1961 | Esta guitarra dura |
| 1966 | Libro de la migración |
| 1967 | Un relámpago herido |
| 1970 | Los innombrables |
| 1975 | Destierro y atardecer |
| 1977 | El viejo fuego |
| 1984 | Los valles imaginarios |
| 1994 | Flechas en un arco tendido |
Jehechakuaa
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ensayo apoháramo ohai “Miguel Hernández, destino y poesía” ha avei “El poeta y sus encrucijadas” (1991), kóva ko tembiapo rupi ohupyty jopói “Premio Nacional de Literatura” peteĩha ojejapóramo guare.
Oipytyvõva’ekue kuatiahaipyre Ultima Hora, Paraguayguápe, ha avei heta kuatia oñemyasãiva arandukuaa rehegua Argentina-pe.
Oikoramo guare Buenos Aires, Argentina-pe, omba’apohápe tetã rembijokuáiramo Agregado Cultural Paraguái Embajada Buenos Aires-peguápe, omano jasypo 2004-pe.
Referencias
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Centro Cultural de la República El Cabildo
- Diccionario Biográfico "FORJADORES DEL PARAGUAY", Primera Edición Enero de 2000. Distribuidora Quevedo de Ediciones. Buenos Aires, Argentina.