Kykyo
| Kykyo Quyquyhó | ||
|---|---|---|
| Tetã |  Paraguái
| |
| Tetãvore | Paraguarí | |
| Távayguakuéra | 7.514 ava | |
| Ape távagui | 624 km² | |
| ISO | ||
| Yvatekue | 87 m | |
| Koordinasion | ||
Kykyo, ha'e peteĩ tetãvore'i oĩva tetãvore Paraguarí, Paraguáipe. Opyta 169 km rupi Paraguaygui, ha'éva táva omyakãva ñane Retã Paraguái.
Ikatu ñaguãhe ko távape peteĩ tape rakamby tape guasu 1 Mariscal Francisco Solano López rehegua, osẽva táva Caapucú-gui, tetãvore Paraguarí rehegua.
Kykyo, oñefunda va'ekue ary 1776 ramo, ha’e voi umi tavakuéra apytéte ymavéma oñemohenda va'ekue ñane retã Paraguáipe.
Tembiasakue[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Kari Agustín Fernando de Pinedo ramo, omanda va’ekue 1772 guive 1778 peve, oguata va’ekue ko provincia tuichakue javeve, ha ofunda Villa Real de la Concepción ha omosẽ umi portugués-kuérape Villa Ygatimígui.
Umía ára rupi upe ñemomba’e ko río Paraguay rehe ha’e kuri tekotevẽtéva ikatu haguãicha ojejoko umi portugués-kuéra japyhara ko’ápe. Upevarã tekotevẽ kuri ojejoko raẽ umi ñande’ypykuérape ikatu haguãicha ojeipuru umi ysyrykuéra ojeho haguã.
Ohupytyhaguã ko mba’e, karai gobernador Agustín Fernando de Pinedo ofunda heta tavakuéra; ko’ãva apytépe jajuhu: Villa Franca sur gotyo, ha mbytérupi Hyaty ha avei Kykyo, ary 1776-pe.
Superficie[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Ko tetãvore’i oguereko 624 km², ha ary 2008 ramo tapichakuéra oikovéva ko’árupi 7.514, ha 12,04 tapichakuéra rupi oikove 1 km² rupi.
Economía[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Tetãvore’i Kykyópe, tapichakuéra omba’apo kokuépe, ha oñeñotỹvéva ha’e parral, mandyju, mandi’o, takuare’ẽ ha kumanda. Avei oñemoña ko’ã mymbakuéra: vaka, ovecha, kure ha avei kavaju.
Oĩ yvy ko táva Kykyo rupi karuguaha.
Municipio[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Intendente ko'gagua ha'e karai Lucio Martín Martínez Moreno, ha'éva Asociación Nacional Repúblicana (ANR)gua, omandáva arykuéra 2006/2010 peve.
Tapekuéra ko'arupigua[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Ko porundyha tetãvore Paraguarí rypi ohasa tape guasu 1 Mariscal Francisco Solano López, ha’éva tape hũ ojeipuruvéva, kóva oguãhẽ ñane retã Paraguái peve ha avei ambuekúera táva peve. Oĩ ambue tapekuéra ijytara’ỹva ha avei yvyreínteva ombojoajúva tetãvore’ikuéra oñondive ha avei upe táva ombyakãva ko tetãvore.
Oguereko tembipurukuéra ñe’ẽmbyry Copaco rehegua ha avei umi ñe’ẽmbyrykuéra ikatúva jagueraha ñanendive, avei oguereko ambue momongetarãkuéra, upéicha avei opaite tavakuéra árupiguápe oguãhẽ diariokuéra Paraguaypegua.
Mba’éicha ikatu ñaguahẽ[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Ñasẽva táva Paraguaygui, jaju tape guasu 1 Mariscal Francisco Solano López-re rupi, ñaguahẽ meve táva Paraguarí-pe, ko’águi jahave Sur gotyo ñaguahẽ meve tavavore’i Caacupú-pe, opytáva 140 km sur gotyo táva ñane retã myakãha Paraguay, tape guasu 1 Mariscal Francisco Solano López ári, ko’águi jaha peteĩ tape yvy reínteva rehe oguerekóva 29 km rupi, h ñaguãhẽtama táva Kykyópe.
Tavayguakuéra[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
He'iháicha Dirección General de Estadística, Encuestas y Censos, ko’ápe oikove 7.514 tapicha.
Oñemohenda guive ko táva tapichakuéra heñóiva ko’ápe imbovyve ohóvo.
Okaháre hetave oikovéva ko tetãvore’e Kykyópe, upéicha avei hetamive kuimba’ekuéra omba’apóva kokuépe.
Yvyjekuaa[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Ko tetãvore’i Kykyo opyta ko tetãvore porundyha Paraguarí rembe’ýpe Sur gotyo.
Ikorapy[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Norte gotyo opyta táva Distrito de Ybycuí.
Sur gotyo opyta upe poapy tetãvore Misiones, omboja’óva ichupekkuéra upe Río Tebikuary.
Este gotyo opyta upe tetãvore’i Mbuyapey, kóvagui oñemboja’o upe ysyry hérava kóicha avei.
Oeste gotyo opyta upe tetãvore’i Ka'apuku.
Ykuére rehegua[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Ohypýi Kykyópe umi Río Tebikuary, ysyry Mbuyapey, ysyry Yaguary, ysyry Pindo, ysyry Kuruka'u ha avei ysyry Itape.
Ko tetãvore’ípe opyta karuguakuéra Estero Kapi'ibary rehegua.
Demografía[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Jajesarekõ tapichakuéra oikovéva ko tetãvore’ípe, jajuhúta 85,67% oikovéva umi okarahárupi. Upérupi avei oñemombovyré tapichakuéra ohóvo ambuekuéra rendárupi oikoháicha avei ko tetãvore’írupi, upéicha jajuhu imbovyveha ohóvo oikovéva ko’árupi.
Ogakuéra ko tetãvore’ípe jajuhu 85,69% opyta okaraháre.
Jeikuaapyrã omombe’úva mba’éichapa ojeikove ko’árupi:
- Tapichakuéra ndohupytýiva gueteri 15 ary, 36,8%.
- Mboýpa kuñakuéra imemby 3,4 mitã.
- Umi nomoñe’ẽkuaáiva kuatiahaipyre 8,6%.
- Mboýpa tapichakuéra omba’apóva sector primario rupi, 56,0%.
- Mboýpa tapichakuéra omba’apóva sector secundario rupi, 12,9%.
- Mboýpa tapichakuéra omba’apóva sector terciario rupi, 29,9%.
- Ogakuéra oguerekóva electricidad, 83,3%.
- Ogakuéra oguerekóva y potĩ, 28,5%.
- Tapichakuéra oguerekóva Necesidades Básicas Insatisfechas (NBI):
- Tapichakuéra oguerekóva Necesidades Básicas Insatisfechas educación rehegua, 7,7%.
He’iháicha upe Índice de Desarrollo Humano por Departamentos, ko tetãvore Paraguarí oguereko:
- Mboýpa oĩ omboguapúva héra mo’ehaokuéra rupi 73,4%.
- Mboýpa omoñe’ẽ ha ohaikuaáva kuatiahaipyre 88,3%.
- Mboý arýpa ohupytýta umi heñóiva ko tetãvore’ípe 66,3 ary peve.
Mo’õpa ikatu jaha javy’ahaguã[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Turismo aventura ha ecológico-rã jajuhu:
- Salto Tupãsy Paso.
Turismo tembiasakue omombe’uva jajuhu:
- Tupao Franciscana tuja.
- Museo Yegros estancia Barrerito-pe.
Referencias[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
- Publicaciones del semanario “Tiempos del mundo”.
- Geografía del Paraguay.
- Che Retã Paraguay.
- Datos del la DGEEC.
- ABC Color.