León Cadogan
| León Cadogan | |
 | |
| Téra teñõikua | León Cadogan |
| Teñõi | 29 de julio de 1899 Asunción, Paraguay |
| Mano | 30 de mayo de 1973 Paraguay, Paraguái |
| Nacionalidad | Paraguái |
| Área | Antropología, Etnología |
| Educación | Universitaria |
León Cadogan ha'e kuri antropólogo ha avei etnólogo Paraguay ra'y.
Imitã rusúrõ ha imbo'epy
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Heñói Asunción-pe 29 de julio 1899 ramo. Túva ha'e John Cadogan ha sy katu Rose Stone, Australiagua oguãhẽ va'ekue Paraguay-pe siglo XIX opakuévo, oñeha'ã haguã Colonia Nueva Australia omopyrenda táva Coronel Oviedo ypýpe.
Tuvakuéra róga okaipahaguére 1904-pe Cadogan ha hogayguakuéra ohejátamante hóga Colonia-pe, ha oguata puku rire heta tapére, oguejy Villarrica-pe. Escuela Alemana ko távapegua, mita'imi León, oñe'ẽkuaáva inglés ha guaranime añoite, oñeha'ãmbaite avei oñe'ẽkuaa alemán-pe.
Oreko kuri 18 ary oñepyrũvo omba'apo pe frigorífico compañía Swift de Zevallos Cué-pe guápe, omba'apohaguépe jejokuaipy ramo. Oñeha'ãmbaitégui jepivérõguaicha ikatupyryvehaguã oguahẽ jokupytýpe karai Francia-gua Emile Lelieur ndive.
Ko karai rupive oipuru kuaa ñe'ẽ ambue francés, ikatu haguãicha omoñe'ẽ heta tekove arandu ohai va'ekue kuatia arandu ohupytykáva chupe ko'ẽ ko'ẽre arandu mbarete ymaguarére ha upéicha avei oikuaauka chupe kuaakatu matemática elemental ha oipuru kua haguã logaritmo umía.
Uperire katu oñepyrũma ohupyty ha'u oñeha'ã hetaitéma va'ekue hese ha oikove pe iñaka ome'ẽhaichaite chupe ha ha'e voi ojesarekómi haguéicha. 1919-pe oho kuri Buenos Aires-pe; ha upéi mokõi ary rire Caaguazú ka'aguy mbytépe oñepyrũ ojapo ka'a. Ohecharamoitégui pe ka'aguy pytu avave oike'yha, oñepyrũ ojesareko umi ojekuaa mbovymi ha katu ojekuaa'yséva voi pe jerére oikóva umi tapicha ñande ypykuérare.
Oñemboja umi tapicha ñande ypy Mby'akuéra ndive; ko jejuhu kóvagui ndaikatu mo'ãvéima ojei ha ogueraha meme ichupe hendivekuéra oikuaa porã haguã ko'ã tapicha aveve voi oikua porã'yva araka'eve.
Etnología
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ko'a ijestudio pypuku mba'épa oipuru ha mba'éichapa oiko ko'ã ñande ypykueragui chupe omongu'e ikatu haguãicha oho meme ohechávo ãva tapichápe oikuaave haguã hekovekuéra ha avei ikatu haguãicha ogueru techaukapyrã.
Oñepyrũvo década 40-pegua, Cadogan ojeguereko peteĩ karai arandúramo herakuã mombyrýva ñande ypykuéra reheguáva, oikuaa porã ha oikuaa pai´teva mbya guaraní rekove ha iñe'ẽ. Ikuaakatupy oñemosarambi opárupi, iñepyrũrã kuatiahaipyre El Pueblo de Villarrica-pe, omboguapymihápe ha'e ombyapu'áva investigación jehecharamo kuéra rupive.
Avei umi ohaíva kuatia hesegua omboguapy voi hóga barrio Ybaroty-peguápe jeko oguãhẽmiva umi tapicha táva mbya kuérapegua
Oñeha'ãmbaitégui cultura indígena-re ojapomante va'erã tembiapo ohupytyka asýva chupe viru hembikotevẽkuéra ojogua haguã. Upéicha ohómi ombo'e ñe'ẽ ambue inglés, avei oiko kuri chugui karai mburuvicha Policía de Investigaciones táva Guairápegua.
1949-pe Gobierno nacional ojokuái kuri chupe mbya guaraní Guairá-guakuéra curador ramo. Ko tembiapo rupive ikatu kuri hetave ára omba'apo oikuaa porãve haguã mba'eichaitépa ojoguereraha ko'ã tapicha hogayguakuéra ha itavakuéra rupi avei.
Ojapo tembiapo porãte omorambívo imba'ekuaa tapichakuérape, upéva katu ombojoaju chupe heta tapicha arandúre ha ko'ãva apytépe oĩ general Juan Belaieff ha karai pohanohára Andrés Barbero. Nohóiramo jepe mbo'ehaoguasúpe, oñembokatupyry rupi ijeheguireínte ha ijesarekokuaa heta mba'ére ohupytyka chupe oikuua haguã heta mba'e ha omorambi umi oikuaamíva tapicha kuéra ñande ypykue rehegua.
Ko tembiapo porãite ha'e omotenondéva rupi ojesareko hese heta tapicha arandu aty ambue tetãnguéra pegua, ha'éva: Miguel Angel Portilla México-gua, Paulo de Carvalho Neto ha Egon Schaden Brasil-gua, Adolfo Berro García Uruguay-gua ha Alfred Metraux ha Claude Levy-Strauss Francia-gua.
Uperire ojokuaa Pa'i Bartomeu Melia-ndi, ha'eichagua karai aranduete avei. Meliá ha'ehína pe ombojuapy va'ekue ko karai rembiapokuérakue.
Cadogan avei oñeha'ãmbaite kuri ojehayhuka haguã umi kasíkepe ikatu haguãicha ko'ãva ohechauka ha oikuaauka chupe imba'ekuaakuéra paje umíva rehegua ha'ekuérante oikuaáva. Upévare umi tapicha ñande ypykuéra oguereko chupe ijapytepekukéra ha'ekuérarõ guáicha ha ombohéra chupe Tupa Cuchuvi veve
Ohai va'ekue
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Facultad de Filosofía, Ciencias y Letras de la Universidad de São Paulo, Brasil boletín omboguapy kuatiápe peteĩ ensayo hérava Ayvu rapyta, haipyre míticos Mbyá Guaraní Guairá-gua rehegua.
Tekove oñamindu'úva ha atykuéra pa tetã megua omboguapy kuri kuatiahai revista ha boletín umíape hetá kuatiañe'ẽ ohai va'ekue ko karai arandu paraguái ra'y momoramby ohayhúva ñande ypykuérape.
León Cadogan ñande reja 30 de mayo 1973-pe parundy omba'apo jetu'u rire pehẽngue guaranikuéra ndive, odenunciahápe persecución, jerereko'asy, jerereko vaípe ojerereko haguére ko'ã tapichápe.
Ordenanza municipal 9513/76 rupide peteĩ tape barrio La Residenta o karai arandu réra. Kóa ha'ehína mbohapyha paralelo norte gotyo tape calle Teniente 1º Cáceres Sanabria gui, oñepyrũ tape guasu Transchaco-pe ha este-oeste gotyo oho.
Referencias
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- “Los indios del Paraguay”. Branislava Susnik y Miguel Chase-Sardi
- “Cien paraguayos del Siglo XX”. Fascículos coleccionables de Última Hora