Parques nacionales del Chaco paraguayo
Ko tenda gran chaco americano ha’e peteĩ yvy pe oguerekóva 1.000.000 km² rupi. Oĩ Volivia, Paraguái, Vrasil ha Argentina yvýpe.
Ha’e yvy guasu oguerekóva imba’eteéva, ãva umi yvyra térã mymbakuéra rehegua.
Ko Gran Chaco sudamericano ha’e ñu guasu ha oiko hague, hetaiterei ary ymaite guare, oĩ pe mba’eichaitépa oiko ypyva’ekue pe Cordillera de los Andes ha umi mba’e oikoveva’ekue uperire. Ñepyrũrãme ko Chaco ha’eva’ekue peteĩ yvykua guasu, heta ary pukukue, henyhẽ peguekatúva ohóvo umi sedimento hérava eólico (yvytu rupive) ha avei y rehegua (ysyryguasukuéra ogueraháva opámba’e Chaco ryepýpe).
El Chaco paraguayo
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Acontecimientos de gran impacto en el Chaco paraguayo
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Ñemba’apo tanino rehegua oikóva pe Quebracho Colorado-gui (opávo pe siglo XIX guive mbyte siglo XX peve).
- Oikéramo guare umi colonos mennonitas, ary 1925 rupi, Chaco Central-pe.
- Pe Guerra del Chaco Paraguái ha Bolivia ary 1932 guive, ary 1935 peve.
- Pe petróleo jeheka prospección petrolífera.
- Tape ha tape hũ jejapo, tuichamba’evéva ha’e pe Ruta 9 “Carlos Antonio López” hérava avei “Transchaco”, ambue Pozo Colorado – Puerto Militar, ha pe corredores bioceánicos.
- Umi jehasaha (puentes) ysyryguasu árigua Paraguái: Puente Remanso (Paraguay-Villa Hayes) ha Nanawa (Concepción-Puerto Militar).
- Avei umi mba’e kokue ha mymba ñangareko rehegua (estaciones experimentales agropecuarias).
Areas Silvestres Protegidas: Parques Nacionales y Reservas Naturales
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- PARQUE NACIONAL DEFENSORES DEL CHACO.
- RESERVA NATURAL CABRERA – TIMANÉ
- PARQUE NACIONAL RÍO NEGRO
- RESERVA NATURAL CERRO CHOVORECA
- PARQUE NACIONAL TENIENTE AGRIPINO ENCISO
- PARQUE NACIONAL MÉDANOS DEL CHACO
- PARQUE NACIONAL TINFUNQUE
Parque Nacional Defensores del Chaco
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Kóva ha’e área protegida tuichavéva tetã Paraguáipe oĩva. Oguereko 720.000 ha. Oiko pe Decreto Nº 16.806 rupi ára 6 jasypoapy ary 1975 jave.
Ko tenda oguereko peteĩ yvype tuicháva oĩháme ka’aguy ha yvyrakuéra: kebracho morotĩ, palo santo, samu’ũ, ñanandy karape, ñana hatĩmbáva ha opaichagua tunakuéra. Ko tendápe avei oĩ opaichagua mymba saite: jaguarete (yaguareté), puma, tirika ha jaguarundi, heta especie tatu ha ka’i (ka’i mirikina ha ka’i pyhare), tagua ha mborevi (tapir).
Peteĩ mba’e iporãva avei ha’e pe yvyty Cerro León. Oguereko 40 km ipukukue ha ijykére oĩ heta yvyty michĩvéva.
Ko tendápe ikatu oñeguahẽ peteĩ tape orekóva 177 km Mcal. Estigarribia guive Gral. Patricio Colmán peve, upégui peteĩ tape ohóva Lagerenza peve (yvate gotyo), Cerro León ha Madrejón peve (kuarahy resẽ gotyo).
Reserva Natural Cerro Cabrera – Timané
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ojejapova’ekue ary 1998 jave, oguereko 125.823 ha. Pe ysyryguasu Timané oĩ pe tendápe ha oje’e hese ha’eha peteĩ ysyry endorreico (ho’a’ỹva ambue ysyry térã ypápe). Ko yvyty Cabrera oĩ tetã Bolivia ypýpe. Yvyrakuéra rehegua: oĩ yvype guasu ha ka’aguy para. Oĩ heta kebracho morotĩ, samu’ũ ha palo santo. Mymba: felinos saite, tatu, ñurumi ha mborevi.
Parque Nacional Río Negro
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Oiko ary 1998 jave, oreko 30.000 ha ñepyrũrã, ary 2004 jave oñembotuichave 123.786 ha. Oñangareko pe ecosistemas típicos del Pantanal ha avei pe Chaco Húmedo rehe. Ko’ápe oĩ yvy y renda ha avei Karanda’yty. Oje’e hese Sitio Ramsar ary 1995 guive pe Convención sobre Humedales de Importancia Internacional rupive, ha’e haguéra guerakuéra ováva róga (aves migratorias), ha avei ambue mymbakuéra ha yvyra he’õhamegua rehe. Mymbakuéra oĩva: jaguarete, gua’a, ciervo de los pantanos, lovope ha jakare. Ndoguerekói gueteri peteĩ plan ha avei tembipuru ikatu haguáicha ojeho upépe (turismo). Ikatu oñeguahẽ ko tendápe tape Lagerenza – Bahía Negra rupi, pe Parque Nacional Defensores del Chaco rupi.
Monumento Natural Cerro Chovoreca
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ojejapo ary 1998 jave, ijyvy oreko 100.953 ha. Ika’ague iñambue heta tenda Chaco peguágui, ha ikatu ha’e péichagua ndaiporiha tetã Paraguáipe.
Ijyvy ha’e yvyku’i pytã, ha’ete oĩ Región Oriental gotyo, ndaipypukúi. Iporãnguépe ndaijojahái, pe ka’aguy karape ha pe ka’aguy yvate oĩháme yvyra ikatúva opa rehegua: ha’éva trébol (Amburana cearensis). Mymba oĩ hetavéva: jurumi, kaguare, ha felino rehegua, tatukuéra.
Parque Nacional Teniente Agripino Enciso
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ojejapo ary 1980 jave, ijyvy oguereko 40.000 ha. Tuichakue ha ijyvy oĩporã rupi, ikatu oñangareko pe hérava diversidad biológica oĩva rehe. Oguereko techapyrã oĩvavoi pe Chaco Seco-pe. Ndahi’yguasúi rupi, oguereko ñanandy vai, ka’aguy ipa’ũ’ỹva, iñuatĩ hetáva ha ikautu’ỹháme ojeike. Yvyra tendagua: kebracho morotĩ, palo santo ha samu’ũ.
Mymbakuéra: heta oĩ okambúva saite rehegua: jaguareté ha ambuéva, pe tagua ha’e especie símbolo ko tendápe. Tte. Enciso, avei, oguereko trincheras ha taoe po’i Guerra del Chaco-rõ guare, ikatúva ojehecha umi tapicha omba’apóva (guardaparques) upépegua ndive oñangarekóvo mayma ohóvare.
Parque Nacional Médanos del Chaco
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Oguereko 514.233 ha. Oĩ pe Proyecto Paraguay Silvestre de la SEAM ryepýpe, oreko ñepytyvõ pe GEF ha PNUD-gui. Ikatúva ñamomba’eguasu ko parque nacional rehe ha’e umi yvyku’i aty oku’éva (médanos) ijyvyrakuéra tendagua ha umi guanaco. Umi tapicha omba’apóva (guardaparques) oguereko henda pe sede administrativa Parque Nacional Tte. Enciso peguápe.
Parque Nacional Tinfunqué
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Oñepyrũ ary 1996 jave parque nacional-ramo, ijkyvy ha’e 280.000 ha. Ko’ãga rupi oñembohéra ambuese pe tenda réra, péicha “reserva de recursos manejados”, pe ijyvy tuichakue ha’e rupi avakuéra mba’éva ha pe categoría “parque nacional” ha’e pe áreas silvestres protegidas tetã oñangarekóva. Ko Tinfunqué oñembohéra Sitio Ramsar ha, upévare, oĩ pe lista guasu humedales de importancia internacional reheguápe. Oguereko tenda hi’ypáva ojupi jave ysyryguasu Pilcomayo ha oreko avei tenda tuicháva kapi’ipe oĩha.
Oĩ ápe heta ñanandy vai oikovekuaáva y tuicha ha oikepa jave yvyháre ha mymbakuéra, ãva ha’e: ñandu, ype saite, cigüeña, chahã, aguara guasu, jurumi, carpincho ha jakare. Ponóike iñambue ko tenda naiñambueiva’erã avei mymbakuéra saite reko ha rekoha. Ikatu ojehecha py’ỹi umi ñandu ha carpincho oĩmbáramo oñondive y rembe’ýpe vakakuéra ndive.
Ikatu oñeguahẽ ko tendápe pe ruta Transchaco, 180 km peve, upéi Pozo Colorado, oĩ tape ohóva kuarahy reike gotyo General Díaz peve.
Referencias
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Dirección de Áreas Silvestres Protegidas DAP/SEAM.
- Proyecto Paraguay Silvestre / PAR/98/G33/SEAM.
- Gobernación Departamento Central.