José Luis Appleyard
| José Luis Appleyard | |
 Foto de José Luis Appleyard | |
| Téra teñõikua | José Luis Appleyard |
| Teñõi | 5 jasypo 1927 Paraguaýpe, Paraguái |
| Mano | 1998 Paraguaýpe, Paraguái |
| Nacionalidad | Paraguaya |
| Área | Poesía Periodismo Derecho |
| Tembiapokue | Ñe'ẽpoty El sauce permanece |
José Luis Appleyard heñói Paraguay Paraguái Retã Táva Guasúpe, Paraguái, 5 jasypo 1927-me.
Imitã ha imitãrusúpe
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Imbo’esyry ypy ojapo Escuela Normal de Profesores-pe ha secundaria pehẽ peteĩha katu Colegio de San José de Paraguái, ha omohu’ã bachillerato Colegio San Martín, Buenos Aires, Argentina-pe.
Oiko chugui avogádo Universidad Nacional de Paraguaýpe-pe ha omba’apo pype pa ary rupi, upe rire omba’apo mbarete hagua periodismo ha ñe’ẽpoty apo-pe.
Jeguata ñepyrũ
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Pa’i España-gua César Alonso de las Heras, imbo’ehára, ohayhuetemími chupe, Colegio de San José-pe. Pa’i Alonso heta oipytyvõ oñemyasãi hagua Ñe'ẽpoty tuichaite ojehaíva Castilla ñe’ẽme ojeheróva generaciones del ‘98 y del ’27; upéichante avei ha’e oipytyvõ osẽ hagua heta tapicha arandu jehaipegua tetã Paraguáipe, ñepyrũrã Academia Literaria Colegio de San José pegua guive, ha upe rire Academia Universitaria guive. Ko hu’ãmeguápe Appleyard oĩva’ekue sãmbyhyháraramo ha tapicha ojekuaáva pypegua.
Appleyard oĩ “Generación del ‘50” -pe ñe’ẽpoty Paraguáipe, José María Gómez Sanjurjo, Ricardo Mazó ha Ramiro Domínguez ndive oikuaaka ko período porãite kóva.
Mokõipa ary rupi oĩ momaranduhára kuatiahaipyre “La Tribuna”, Paraguay apytépe, pépe omyakã Área Cultural ha avei oisãmbyhy suplemento cultural osẽva arateĩ jave. .Ko kuatiahaipyrépe oĩva’ekue avei editorial haiháramo ha hembiapo oheróva “Monólogos” rupive omyasãi heta ñe’ẽ mba’e ojehúva jepi rehegua, hetaite tapicha omoñe’ẽmiva, ohaiva “tapichakuéra oñe’ẽháicha” Paraguáipe. Upéichante avei omba’apo kuatiahaipyre “Ultima Hora”-pe, pe columna oheróva “Desde el tiempo que vivo” ha’emiva’ekue marandu hetaite imoñe’ẽhára oha’arõva.
Opeipirũ chupe heta tetã rekuái pytagua, ha umíva apytépe Amérika Tetãvorekuéra Joaju gua ha Alemaña; avei oho heta ambue tetãme, ome’ẽhápe charla, conferencia ha he’ihápe iñe’ẽpotykuéra.
Hapykuere
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ha’eva’ekue PEN Club del Paraguay Sãmbyhyhára, Academia Paraguaya de la Lengua Española miembro peteĩha, ha’eva’ekue secretario ko aty arandukuaa myasãihárape.
Roque Vallejos, avei ñe’ẽpapára ha ñe’ẽporãhaipyre resa’ỹijohára, ohai oikuaauka hagua arandura “José-Luis Apppleyard - Antología poética”, osẽva’ekue 1996-me: “...Oreko ñe’ẽpoty omoha’angakuaa añetéva ñande rekoha ha Rafael Barret omoingeseteva’erãichagua hembiapo “Moralidades actuales”-pe. Iñe’ẽpoty “Hay un sitio” he’i peteĩ ipehẽme: Oĩ ñe’ẽhe’isejojáva naiñypytũiva, hesakã’asýva: / tekosã’y ha’e jeikove ha katu ndojejapói ojejaposéva, / ñemonda ha’e tembiapo, mborayhu ha’e royrõ, / ha jeikove ha’e ñemano. / Ta’eño héra ñemoirũ / ha poropogyrõ katu angirũ ykére jepytaso,. / Ipyahúva, itujáva. Opa mba’e ipyahúva iporã tujánte avei.
Jeguaka’ỹme ha oipe’a’ỹme mba’evete, Appleyard omoha’angahai hekoitépe mba’éichapa oñemoambuepa ñane ánga, oñembopirekuepa ñe’ẽnguéra ha jehesajokua pukue ha añaite régimen oñemboguatava’ekue omombaretéva ko tetãme kyhyje ha jejopy mbohapypa ary rasa. Peteĩ ñe’ẽpapára omboguatava’ekue hembiapo tekosã’ỹ rekávo ningo ndakatuivoi –ha noha’ãivoi katu ojapo hagua- tekomorãngatu yma guare ikatútavakuri ogueraha chupe tape karẽ rehe”.
Ambue ñe’ẽpapára, Hugo Rodríguez-Alcalá, tapicha ohapykueho mbaretéva Paraguaí ñe’ẽporãhaipyre rape katu ohai péicha: “Appleyard ome’ẽ estampa-pe... aranduka hembiapokue iporãvéva: Entonces era siempre... Umi oĩva Academia Universitaria, Appleyard ha’e pe ojapova’ekue hendaitéma umi ñe’ẽrã atypegua: la nostalgia de un tiempo ido, el amor adolescente, la magia de la niñez no muy lejana. Ko’ã ñe’ẽpoty oĩmbaite ñe’ẽpoty ryru Entonces era siempre-pe; pépe pe ñe’ẽpapára imandu’a imitãramo guare- héva he’ise pe ñe’ẽ “upéramo”- ha umi tekoha ijojaha’ỹva ohasa haguépe hi’ãrakuéra kyrỹi imitãramo guare.”.
Estilo oiporúva
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Ko ñe’ẽpapára voi, ohai 1981-pe omoñe’ẽñepyrũvo iñaranduka “Tomado de la mano”, he’i iñe’ẽpotykuéra rehe: “Ha péicha, añekaramávo iporekuéra ajehecha chete voi peteĩ jeguata puku hi’aréva heta ary, ára ha aravo ome’ẽva’ekue chéve hetaite mba’e. Pe jeguatápe ojeykekóvo che ñe’ẽpotykuérare añeñandu ñembyasy ha vy’ápe, añeñandu che’añoieterei ha upéichante avei cherenyhẽ che rapichakuéra ñemochichĩgui. Ajehecha chemitãmírõ guare Areguápe. Ajehecha che mitãrusúramo guare Buenos Aires-pe. Añeñandu chepyahujeyha Academia Universitaria-pe, upe aty neporãitévape.che angirũnguéra omboguatava’ekue. Ha upéichante avei ama’ẽvakue chejehe, ha ahecha cheakatĩmbaitéma, cherovarague morotĩmbáma, ko’ága aiko háicha”. Ha ombohuguaive: “Umi omoñe’ẽtava che rembiapokue resa ndacherechamo’ãi peichaite. Ága katu ikatueténte omohekojey ndaha’evéima pe che ra’anga, katu peteĩ tape ijyképe akóinte oĩtava che rekove. Péva ojehupytýramo, ko’ã ñe’ẽpoty aipyaháva ohupytýta hembiaporã, ha’ekuéra rupi ahejase che ñe’ẽ ko kuatiáre. Upéicha ndokóiramo ha’étante che ñemoñarekuéra heñoiva’ekue angapyhy chejopyrasyetéva apytépe, che ñemoñarekuéra opytáva ipore’ỹ, che ñemoñarekuéra opytáva ha’eño ha oykeko’ỹme chupekuéra ogueruva’ekue chupekuéra yvy ape árimbykymi térã tekove ijapyra’ỹva peteĩ Ñe'ẽpoty. Opyta imoñe’ẽharakuéra ndive, ha’eñoite hikuái, umi ñe’ẽpoty. Ha’ekuéra te’i, oiméramo oguereko, he’iséva”.
Jehechakuaa
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]1961 ohupyty Premio Municipal de Teatro peteĩ ñe’ẽpoty ñoha’angarãicha ohaiva’ekue oñe’ẽa Paraguái sãso rehe hérava “Aquel 1811”.
Hembiapokue
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Hembiapokuéra apytépe ojejuhu: “Poesía”, ohaiva’ekue ambue iñirũnguéra Academia Universitaria ndive (1953)-pe, ñe’ẽpoty ryru “Entonces era siempre”, ha’éva iñaranduka peteĩha (1963), “El sauce permanece” (1965), “Así es mi Nochebuena” (1978), aranduka oĩhápe iñe’ẽpoty “Cigarra, tonta cigarra”, omoĩva’ekue chupe purahéi Maneco Galeano, “Tomado de la mano” (1981), “El labio y la palabra” (1982) ha “Solamente los años” (1983). Jepéramo ohai heta ñoha’anga mbykymimi, haimete opaite hembiapokue ndojekuaaukáiri. Narrativa ohai mombe’upyrusu: “Imágenes sin tierra” (1965) ha mokõi monólogo aty: “Los monólogos” (1971) ha “La voz que nos hablamos” (1983).
Hembiapo paha apytépe oĩ “Las palabras secretas”, ñe’ẽpoty ryru ohaiva’ekue 1988-pe ha “Desde el tiempo que vivo” (1993), pokõipa ñemombe’u mbykymimi oñe’ẽva ojehuva’ekue tuichavéva milenio mokõiha Era Cristiana-pe, aranduka ohupytykava’ekue chupe Premio Municipal de Literatura 1994-pe. Iñaranduka paha ohaiva’ekue, “Cenizas de la vida”, ojekuaaukava’ekue 1997-me, ohupyty jopói tuichavéva ñe’ẽporãhaipyre rehegua, Premio Nacional de Literatura ome’ẽvakue chupe Paraguái Parlamento upe ro’ýpe voi.
Hekove paha
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Omano Paraguaype 1998-pe.
Referencias
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- Centro Cultural de la República El Cabildo
- Diccionario Biográfico "FORJADORES DEL PARAGUAY", Primera Edicción Enero de 2000. Distribuidora Quevedo de Ediciones. Buenos Aires, Argentina.