Paraguái Ñorairõ
Paraguái Ñorairõ, hérava avei Paraguáipe Ñorairõ Guasu, (karaiñe'ẽ: Guerra de la Triple Alianza, peroñe'ẽ: Guerra do Paraguai), niko peteĩ guarinĩ Ñemby Amerikagua oñerairõ vaekue roy 1864 guive, 1870 peve, Paraguái ha Argentina, Poguyvusu Pindoramagua ha Uruguái apytépe. 400.000 tekove oñeimo'ã omanoha, upéicha oiko chugui pe guarinĩ omanovehápe yvyporakuéra Ñemby Amérika marandekópe.[5] Ojukapaite umi Paraguaiguávape, ha 70% kuimba'e kakuaapýgui omano, avei Paraguái ome'ẽ ijyvy Argentina ha Pindorámape. Oĩ avei he'íva guarinĩ mboyve Paraguáipe oĩ vaekue 525.000 yvypóra, ha uperire 221.000 opyta, ijapytépe 21.000-nte ikuimba'e kakuaapy.[6]
Pe ñorairõ oñepyry pahápe ary 1864, Mariscal Francisco Solano López aja, Paraguái mburuvicha, opytyvõ pe Partido Blanco Uruguáipegua, guerra civil Partido Colorado Uruguái rupive, ha Pindorama opytyvõ "militarmente" pe Partido Colorado Uruguáigua. Pindorama ojasuru tetã Uruguái ary 1864-pe. Ára 12 jasypateĩ ary 1864, jepy Pindorama ojasuru tetã Uruguái rupive, Paraguái oñemomba'e peteĩ ygarata Pindoramapegua ha pe Mato Grosso Mburuvicha, ha oñepyry jepe pe ñorairõ. Pehẽngue peteĩha ha'eva pe Mato Grosso jasuru, jasypakõi 1864, Paraguái oñemomba'e Mato Grosso.
Ary 1870, opa ko ñorairõ ha ndaipu'akái Paraguái.
Acosta Ñu Ñorairõ
- Ehecha: Acosta Ñu ñorairõ
Upe ára 16 jasypoapy ary 1869-pe, ko’ẽtĩ rupi, ñorairõhára Triple Alianza-pegua osẽkuri Ka’akupégui Eusebio Ayala gotyo omuñávo ñane retãyguakuérape. Oikuaávo upe mba’e, Francisco Solano López he'i'uka Bernardino Caballero-pe ojoko hag̃ua chupekuéra, taha'eha'eháicha. Avei, kuña, mitãmimi ha umi ñorairõhára hasykatúvape omondopaite hogakuérape ohechakuaágui naiporãiha henonderã. López ha iñorairõharakuéra oñemotenodémakatu. Tapykuépe Caballero oku’e mbeguekatu omotenondévo “Batallón 40” oĩháme mitãmimi oguerekóva 8 ary guive 14 ary peve; ha oñeha'ãva hikuái omongu'e ha ombotyryry -tapepo'i ha itakuéra pa'ũ rupi- umi mboka ipohyipohýivéva ha karretaita henyhẽva mbokaraỹ ha tembi'u umívagui. Ko’ã mitãmimi omondeuka kakuaáva ao ha avei omohendyvagua’u chupekuéra ojoguahag̃uáicha kakuaávape; ha ipópekuéra katu oguereko mboka ra'ãnga yvyrágui ijapopyréva. Ijapytepekuéra oĩ avei umi ituja ha ñorairõhára ojejapiva'ekue ha ne'ĩra okueraporãva; opavave oñembopy'aguasu ojoko hag̃ua Triple Alianza-guápe. Ka'akupe ho'áma ipopekuéra. Ha'ekuéra ohapýma avei Pirĩvevui. Upéicha avei, omongusugue hikuái upe tembiapo renda oĩva Yvyku'ípe. Ñane retãyguára naimbokavéima; Triple Alianza-gua katu imboka heta ha imboka porã. Hi’arigua, umi ñane retãygua apytépe ndaiporivéima hi’upyrã ha avei oĩ heta mba’asy ojukáva ñane retã ñorairõharakuérape. Upeichavérõjepe, umi mitã oñembopy'aguasu ha oñorairõ ñane retã rayhupápe. Imotenondehárõ oĩ Bernardino Caballero ha omoirũ chupe Coronel Bernardo Franco ha Coronel Florentín Oviedo. Ñane retãyguára hetavérõ oĩ hikuái 4.000 ñorairõhára rupi. Upe ára, 8 aravo rupi, ohupytýkuri chupekuéra umi moñái. Ha'ekuéra oĩkuri 20.000 ñorairõhára ha omotenonde chupekuéra Conde D'Eu. Ijapytekuéra oĩva’ekue avei kavaju arigua omosununúva Acosta Ñu yvy. Upe ñorairõ ojepysókuri 17 aravo peve. Mitãmimi ikangy ha mbeguekatúpe oñeme’ẽ. Ha’ekuéra katu ojeity umi mitã ári ha ojuka chupekuéra mba'everõguáicha; ha opapotávo ñorairõ, ohapy hikuái Acosta Ñu. Upépe oĩ hasẽ ha osapukáiva tatatĩ apytépe. Péicha omanomba hikuái umi ñane retãygua. Ñanemba'éva omanókuri 2.000 mitã ha mitãrusu; 1.500 katu ho'a ipopekuéra; ha umi 500 hekovéva oñani ka'aguýre ha ohupytyjey Francisco Solano López-pe, haimete Karaguataýpe.
Ambue Tenda
- Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Paraguái Ñorairõ reheguaCommons.
- «La Guerra del Paraguay (Visión Argentina)», en LaGazeta.com.ar.
- «Causas que provocaron la Guerra contra la Triple Alianza», en InfoLuque.com.py.
- «La Guerra del Paraguay», en ElOrtiba.org.
- «La guerra de la Triple Alianza en la literatura paraguaya», en NuevoMundo.revues.org.
- «Las causas de la guerra», en Historia de las Relaciones Exteriores Argentinas.
- Fotos de la guerra de 1870, en Meucat.com.
- «La Guerra de la Triple Alianza contra el Paraguay aniquiló la única experiencia exitosa de desarrollo independiente», en PaginaDigital.com.ar.
- «La Guerra de la Triple Alianza», en ElHistoriador.com.ar.
- «La guerra del Paraguay», en Temakel.com.
- «South American Military History», en Reocities.com.
- Mapa de la Guerra de la Triple Alianza.
Paraguái | ||||||
---|---|---|---|---|---|---|
Tavusu: Paraguay | ||||||
Tembiasakue: Guarani • Ñorairõ Triple Alianza • Cháko Ñorairõ | ||||||
Táva Paraguáipe • Tekotevẽ Tenonde Paraguái retã mba'e • Tendota Paraguaigua • Guarani (viru) • Tetã Paraguái Momorãhéi • Poyvi Paraguái
|
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 «Las mayores guerras y genocidios del Tembiecharã:Siglo». Victimario Histórico Militar. De Re Militari. Ojehechákuri árape: 15 de mayo de 2013.
- ↑ Thompson, George (2010): La Guerra del Paraguay (págs. 65 a 67). Asunción: RP Ediciones, 2010.
- ↑ Tissera, Ramón (1971): "Riachuelo, la batalla que cerró a Solano López la ruta al océano", artículo en la revista Todo es Historia, número 46, Buenos Aires, 1971;
Doratioto: Maldita guerra, pág. 306, 308 y 309. - ↑ Garmendia, Campaña de Corrientes y de Río Grande, pág. 60.
- ↑ Bethell, Leslie, The Paraguayan War, p. 1.
- ↑ War of the Triple Alliance