Jekopytyjoja rembiasakue
|
| Jekopytyjoja |
|---|
| Mba'e Ojokuáiva |
Umi jekopytyjoja reko ko'ãgagua, tekuái reko ojokuáiva heta tetãnguéra, oñepyrũ saro'y XIX imbyte mokõime, oñepyrũvo upe jeporavo pavẽ (vóto opavavéva), opávo upe tembiguái reko ha ojejapóvo léiguasu omoañetéva umi yvypóra rekoiterape opa tekovépe.
Ypykue
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Atena Ymaguare
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Ko ñe'ẽ gyresiañe'ẽ pegua "tavayguarekuái" ("porokuái tetãygua pegua"), umi ñe'ẽ δῆμος pegua ([dḗmos, ikatu he'ise «umi tetãygua») ha ñe'ẽ κράτος pegua (krátos, ikatu he'ise «tekuái»), ojapo umi Atenagua ohechauka hag̃ua mba'éichapa pe táva porokuái omba'apo, umi tavaygua amandaje oiporavo opa mba'e (tavaygua ndaha'éi akue kuñanguéra, umi tembiguái ha pytagua) ha umi mburuvicha ndoiporavói ambue tavaicha térã ambue tetãicha. Hákatu opa nunga umi Atenagua ha'e va'ekue tembiguái kuéra. Upévare, Gyresia jekopytyjoja ojoguamínte jekopytyjoja ko'ãgagua omotenondéva tekosãso ha yvypóra rekoiterape.
Atena jekopytyjoja oiporavo umi tuvicharã oporombuekoviáva po'a rupive ha ojejapo va'ekue heta amandaje guasu oiporavo hag̃ua mba'e ambuéva, amandajépe oĩ opa Atena kuimba'e. Umi karai poravopyre ndoiporavokatuvéima — Atenagua oimo'ã umi karai poravopyre oiporavoramo tetãgua oiporavo rangue omoheñóita peteĩ tetã "en oligarquía" (sa'iverekuáipe). Tavayguarekuái he'ise chupekuéra guarã ojeporavóta joaujúpe. Oĩ va'ekue mbovy mba'e oñangarekóva umi jeporavo, hákatu oĩ avei peteĩ tekorã he'íva ndaikatúiva oñemoañete peteĩ teko me'ẽ pyahu ombohováiva peteĩ teko me'ẽ tuja.
Rróma Ymaguare
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Rróma jekopytyjoja ojogua va'ekue Atenape, omohetã ramo jepe umíva pytagua ndoheñóiva Rróma mburuvípe. Rróma jerovia, he'íva yvypóra oĩva umi tupãnguéra mba'e apytépe, ha upe hudío jerovia ha Hesu rape, oñangarekóva umi mboriahúpe ohupyty hag̃ua tekoiterape porã ha he'íva opavavéva ijoja Tupã renondépe, umi mba'e oipytyvõ ojapo hag̃ua ko jekopytyjoja ko'ãgagua.
Rróma tavakuairetã oñembyái umi mburuvicháre oiporavóva ipehẽngue ojokuái hag̃ua, ha upei umi táva hekosãsóva Itália pegua, Alemaña ha Tetãnguéra Yvýi pegua opyta jekopytyjojápe Ára Mbytegua jave, umi tembiguái ndaha'evéima umiva hetavéva tetãmeos. Mburuvi reko opávo oheñói peteĩ avano'õ mba'ehetáva oikéva jokuaikuaápe.
Jekopytyjoja osẽ tenonde
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Saro'y XVI-XVII
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]Peteĩ umíva Európa tetã jekopytyjojáva pegua ha'e akue Poloña-Lituaña, Tavakuairetã Mokõi Tetãgua, ojejokuáiva "aranduverekuái" rupive (umíva mba'ehetavéva ha aranduvéva ohecha mba'épa ojapóva upe mburuvicha guasu) ha peteĩ amandaje guasu rupive. Ko jekopytyjoja reko hína upe ypykue umi tekuái reko ko'ãgagua pegua,[1] tetã oporokuái peteĩme leiguasúre,[2][3][4] ha tetã ñembyatypyre.[5]
Saroy XVIII-XX
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Umi saro'y jave oñembohovái upe aranduverekuái ha tavayguarekuái omoambue mba'éichapa ojehecha akue upe tavayguarekuái Európape. Ojejapo leiguasu ha teko me'ẽ pyahu ohechaukáva mba'épa ikatu ojapo umi mburuvicha ha sãmbyhyhára. Umi ary 1789 ha 1799 jave, upe Ñorairõ Hyãsia jave, osẽ ku Ñe'ẽme'ẽ Yvypóra Rekoiterape pegua ára 26 jasypoapy ary 1789-pe, oñemoañete upe jeporavo pavẽ kuimba'épe guarã ary 1792-pe ha opa tembiguái reko opaite Hyãsia retãvorépe ára 4 jasykõi ary 1794-pe.
Sro'y XIX iñepyrũme ojejuhu umi aty ojokuaikuaáva, omoporã tekove kuéra jeikeha jokuaikuaápe ha omohasy'ỹ ava ñembyaty ohechauka hag̃ua peteĩ temiandu jokuaikuaáre.
Saro'y XX jave ohasa heta tembiasakue omotenonde ha omombarete jekopytyjojá, ha omoĩ chupe tekuái reko tenondeguápe. Ñepyrũrãme, Peteĩha Ñorairõ Guasu rire umi tetã oporokuáiva peteĩme hekosa'ive; ha umíva oporokuái peteĩme ko'ãga oipuru leiguasu ha mba'e ambuéva ombuekoviáva mburuvichápe, ojekuaa avei mboriahukuéra, okarakuéra ha ambuéva ndorekóiva ijyvyrã ikatu oiporavo tetã mburuvicharã ha raperã avei, ojekuaa avei kuñanguéra ikatu oiporavo avei.
Heta tetãnguéra hekosãso ku saro'y jave Afrikape ha Ásiape, ymaguare umi tetãnguéra oiko Európa retãnguéra ipoguýpe. Amérikape ava kupera oñepyrũ oheka hekoiteraperã hembiapópe, oiko porãve hag̃ua, ha omboyke'ỹ hag̃ua avavépe ipiresa'y. Ojejuhu avei heta tetãme opa porokuái milíko ha oñepyrũ peteĩ tekuái jekopytyjojáva.
Mandu'apy
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- ↑ Maciej Janowski, pensamiento liberal polaco, Universidad de Europa Central, 2001, ISBN 963-9241-18-0, Google Print: p.3, p.12
- ↑ Paul W. Schroeder, Transformación de políticas europeas 1763-1848, Universidad de Oxford, 1996, ISBN 0-19-820654-2, Google print p.84
- ↑ Rett R. Ludwikowski, Haciendo la constitución en la región de dominio soviético, Universidad de Duke, 1997, ISBN 0-8223-1802-4, Google Print, p.34
- ↑ George Sanford, Gobierno democrático en Polonia: políticas constitucionales desde 1989, Palgrave, 2002, ISBN 0-333-77475-2, Google print p.11 - constitutional monarchy, p.3 - anarchy
- ↑ Aleksander Gella, clase de desarrollo cultural en Europa del este: Polonia y sus vecinos del sur, SUNY Press, 1998, ISBN 0-88706-833-2, Google Print, p.13