Amérika

Vikipetãmegua
Amérika
Americas (orthographic projection).svg
Apekue 42.900.000 km²
Tapichakuéra 988.520.780 ava
Ava apekuére 22,1 ava/km²
Oikovéva ipype herotee Amérikano
Tetãnguéra
Ñe'ẽ tendáre
karaiñe'ẽ, inglyesñe'ẽ, poytugañe'ẽ, hyãsiañe'ẽ, holandañe'ẽ, kechuañe'ẽ, aimarañe'ẽ, avañe'ẽ, criollo haitiano, náhuatl, etc.
Aravo UTC-10 a UTC-2
Táva orekovéva tapicha
Méjiko táva[1]
Nueva York
São Paulo
Buenos Aires[2]
Los Ángeles[3]
Río de Janeiro
Bogotá
Lima[4]
Santiago [5]
Caracas
Belo Horizonte
Guadalajara
Monterrey

Amérika térã "Awya Yala" ningo yvyrusu ojeipysóva paraguasu Árktiko guive paraguasu Antártiko peve. Ipukukue rupi, 42.000.000 km², opyta mokõihápe yvyrusukuéra apytépe. Hete oñemboja'o irundy hendápe: Amérika Yvateogua, Amérika Mbyteogua, Antillas ha Amérika Yvyogua.

Hera ypy[jehaijey | editar código]

Ko yvyrusúpe ningo oñembohéra raẽ "América"-icha peteĩ kuatia Cosmographiae Introductio Európa-pe ohaíva'ekue Mathias Ringmann, oñe'ẽ jave yvýre ojuhúva Cristóbal Colón. Ypykuéra ombohéra ichupe "Awya Yala", he'iséva "Yvy ityarõ etéva". Ko ñe'ẽ ou te'ýikuéra hérava Kúna Panama-gua ha ojerureva'ekue ojeipuru hag̃ua mburuvicha aimara Takir Mamani.(1)

Amérika Hembiasakue[jehaijey | editar código]

Jepéramo oñeimo'ã avakuéra ou raẽ Amérika-pe Sivéria-gui 12-14.000 ary Beringia Yvyvovo rupi ko'ãga heta hetave tembikuaahára oimo'ã ndaupéichai ojuhúgui heta mba'e ohechaukáva ikatuha avakuéra ou América-pe ymave guive.

Mbohapy sa ary oipu'aka rire Európa América-pe oñepyrũ oñemosãso, tenonderãme umi pa'apy colonia Amérikayvateogua, ary 1776. Péicha heñói tetã USA. Uperire ary 1804-pe umi tembiguái Áfrikagua oĩva Hyãsia poguýpe oñemopu'ã avei omombyta hag̃ua ambue tetã pyahu hérava Haiti.

Ary 1811 oñepyrũ oñemosãso avei ambue tavakuéra oĩva Epáña poguýpe. 1811-pe isãso Paraguái, 1816-pe isasõ Arahentína ha hera Provinsias Joaju Río Plata-gua, 1818-pe isasõ Chíle, 1819-pe isãso Kolómbia, Perũ ha Venesuéla, Ary 1822 isãso Méhiko upeo Peteĩha Mburuvi Méhiko, Panama ha Tavakuairetã Ndominikagua, ha Tavakuarairetã Federal Mbyteamérika-gua, ha Pindoráma hera Pindoráma Mburuvi Poytuga-gui.

Tetãnguéra hekosãsova[jehaijey | editar código]

Flag of Antigua and Barbuda.svg Antigua ha Barbuda Flag of Guyana.svg Gujána
Flag of Argentina.svg Arhentína Flag of Guatemala.svg Guatemála
Flag of the Bahamas.svg Vaamakuéra Flag of Haiti.svg Haiti
Flag of Barbados.svg Varvado Flag of Honduras.svg Ondúra
Flag of Belize.svg Velíse Flag of Jamaica.svg Hamáika
Flag of Bolivia.svg Vorívia Flag of Mexico.svg Méhiko
Flag of Brazil.svg Pindoráma Flag of Nicaragua.svg Nikarágua
Flag of Canada.svg Kanatã Flag of Panama.svg Panama
Flag of Chile.svg Chíle Flag of Paraguay.svg Paraguái
Flag of Colombia.svg Kolómbia Flag of Peru (state).svg Perũ
Flag of Costa Rica.svg Kosta Rrika Flag of Saint Kitts and Nevis.svg San Cristóbal ha Nieves
Flag of Cuba.svg Kúva Flag of Saint Vincent and the Grenadines.svg San Vicente ha Granadinas
Flag of Dominica.svg Ndominíka Flag of Saint Lucia.svg Santa Lucía
Flag of the Dominican Republic.svg Tavakuairetã Ndominikagua Flag of Suriname.svg Surinã
Flag of Ecuador.svg Ekuator Flag of Trinidad and Tobago.svg Trinidad ha Továgo
Flag of El Salvador.svg Salvador Flag of Uruguay.svg Uruguái
Flag of the United States.svg Tetãvore Joapykuéra Flag of Venezuela.svg Venesuéla
Flag of Grenada.svg Gyranáta

Mandu'apy[jehaijey | editar código]