Amérika

Amérika

Apekue	42.900.000 km²
Tapichakuéra	988.520.780 ava
Ava apekuére	22,1 ava/km²
Oikovéva ipype herotee	Amérikano
Tetãnguéra	35 tetãnguéra Antigua ha Barbuda Arhentína Vaamakuéra Varvado Velíse Vorívia Pindoráma Kanatã Chíle Kolómbia Kosta Rrika Kúva Ndominíka Ekuator Salvador Tetãvore Joapykuéra Gyranáta Guatemála Gujána Haiti Ondúra Hamáika Méhiko Nikarágua Panama Paraguái Perũ Tavakuairetã Ndominikagua San Cristóbal ha Nieves San Vicente ha Granadinas Santa Lucía Surinã Trinidad ha Továgo Uruguái Venesuéla
Ñe'ẽ tendáre
karaiñe'ẽ, inglyesñe'ẽ, poytugañe'ẽ, hyãsiañe'ẽ, holandañe'ẽ, kechuañe'ẽ, aimarañe'ẽ, avañe'ẽ, criollo haitiano, náhuatl, etc.
Aravo	UTC-10 a UTC-2
Táva orekovéva tapicha	Méjiko táva^[1] Nueva York São Paulo Buenos Aires^[2] Los Ángeles^[3] Río de Janeiro Bogotá Lima^[4] Santiago ^[5] Caracas Belo Horizonte Guadalajara Monterrey

Amérika térã "Awya Yala" ningo yvyrusu ojeipysóva paraguasu Árktiko guive paraguasu Antártiko peve. Ipukukue rupi, 42.000.000 km², opyta mokõihápe yvyrusukuéra apytépe. Hete oñemboja'o irundy hendápe: Amérika Yvateogua, Amérika Mbyteogua, Antillas ha Amérika Yvyogua.

Hera ypy[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Ko yvyrusúpe ningo oñembohéra raẽ "América"-icha peteĩ kuatia Cosmographiae Introductio Európa-pe ohaíva'ekue Mathias Ringmann, oñe'ẽ jave yvýre ojuhúva Cristóbal Colón. Ypykuéra ombohéra ichupe "Awya Yala", he'iséva "Yvy ityarõ etéva". Ko ñe'ẽ ou te'ýikuéra hérava Kúna Panama-gua ha ojerureva'ekue ojeipuru hag̃ua mburuvicha aimara Takir Mamani.(1)

Amérika Hembiasakue[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Jepéramo oñeimo'ã avakuéra ou raẽ Amérika-pe Sivéria-gui 12-14.000 ary Beringia Yvyvovo rupi ko'ãga heta hetave tembikuaahára oimo'ã ndaupéichai ojuhúgui heta mba'e ohechaukáva ikatuha avakuéra ou América-pe ymave guive.

Mbohapy sa ary oipu'aka rire Európa América-pe oñepyrũ oñemosãso, tenonderãme umi pa'apy colonia Amérikayvateogua, ary 1776. Péicha heñói tetã USA. Uperire ary 1804-pe umi tembiguái Áfrikagua oĩva Hyãsia poguýpe oñemopu'ã avei omombyta hag̃ua ambue tetã pyahu hérava Haiti.

Ary 1811 oñepyrũ oñemosãso avei ambue tavakuéra oĩva Epáña poguýpe. 1811-pe isãso Paraguái, 1816-pe isasõ Arahentína ha hera Provinsias Joaju Río Plata-gua, 1818-pe isasõ Chíle, 1819-pe isãso Kolómbia, Perũ ha Venesuéla, Ary 1822 isãso Méhiko upeo Peteĩha Mburuvi Méhiko, Panama ha Tavakuairetã Ndominikagua, ha Tavakuarairetã Federal Mbyteamérika-gua, ha Pindoráma hera Pindoráma Mburuvi Poytuga-gui.

Tetãnguéra hekosãsova[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Antigua ha Barbuda	Gujána
Arhentína	Guatemála
Vaamakuéra	Haiti
Varvado	Ondúra
Velíse	Hamáika
Vorívia	Méhiko
Pindoráma	Nikarágua
Kanatã	Panama
Chíle	Paraguái
Kolómbia	Perũ
Kosta Rrika	San Cristóbal ha Nieves
Kúva	San Vicente ha Granadinas
Ndominíka	Santa Lucía
Tavakuairetã Ndominikagua	Surinã
Ekuator	Trinidad ha Továgo
Salvador	Uruguái
Tetãvore Joapykuéra	Venesuéla
Gyranáta

Mandu'apy[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Yvyrusu ha tetãnguéra ñande Yvýgui

Európa	Áfrika	Ásia	Oseanía	Yvateamérika	Mbyteamérika	Ñembyamérika
Eurásia	Eurafrásia	Yvyrusu ymaguare Gondwana • Laurásia • Pãhéa • Panótia • Odínia Kolúmbia • Sahul • Kenorland • Albarra			Amérika	Antártida

[1] INEGI:Población de Zona Metropolitana de Ciudad de México por INEGI

[2] ttp://www.indec.gov.ar/nuevaweb/cuadros/4/EPHcont_2trim10.pdf

[3] ttp://factfinder2.census.gov/faces/tableservices/jsf/pages/productview.xhtml?pid=DEC_10_NSRD_GCTPL2.US24PR&prodType=table

[4] ttps://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/index.html

[5] ttp://www.ine.cl/canales/chile_estadistico/demografia_y_vitales/proyecciones/Informes/Microsoft%20Word%20-%20InforP_T.pdf

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]