Eho kuatia retepýpe

Malásia

Emoambue joajuhakuéra
Vikipetãmegua
Malásia
Malásia


Poyvi
Ha'erã'i

Tetã ñe'ẽ akã: «Bersekutu Bertambah Mutu»

(Malájo ñe'ẽme: ‘Joaju hína mbaretekue’)
Tetã Momorãhéi: Negaraku
Nerehendúirõ
Tavusu Kuala Lumpur
Putrajaya [1]
Táva tuichavéva Kuala Lumpur
Ñe'ẽnguéra Malájo ñe'ẽ
Tetãygua réra Malásiagua, malájo
Tekuái reko Porokuái peteĩme léi guasúre joatýpe poravopyre
Yang di-Pertuan Agong
Sãmbyhyhára peteĩha		 Abdullah al-Haj
Ismail Sabri Yaakob
Tetã Amandaje Parlamento de Malasia
Sãso
 • Oñembokuaa
 • Joaty		 Tavetã Joaju pegua
31 jasypoapy ary 1957[1]
16 jasyporundy ary 1963[2][2]
Yvy apekue Ñemoĩha 67.º
 • Opaite 330 803[3] km²
 • Y (%) 0,3 %
Tembe'y 2742 km [4]
Y rembe'y 4675 km [4]
Yvyty yvatevéva Monte Kinabalu
Ava hetakue Ñemoĩha 42.º
 • Hetakue 34 564 810 hab. (2024)
 • Typy'ũ 69 hab./km²*
PIB (PPA) Ñemoĩha 27.º
 • Opaite (2016) US$ 913.593 sua
 • Per cápita US$ 28.490
PIB (nominal) Ñemoĩha 35.º
 • Opaite (2016) US$ 375.633 sua[5]
 • Per cápita US$ 12.127
IDH (2015) Sin cambios 0,789[6] (59.º) – Iporã
Viru Ringgit (MYR)
Ára UTC+8
ISO Jehero 458 / MYS / MY
Tetã renda tee Ñandutíme .my
Tetã pumbyry papapy +60
Tetã puhoe papapy 9MA-9MZ, 9WA-9WZ
COI Jehero MAS
Opaite Tetã Yvýgui
  1. ↑ Kuala Lumpur ha'e itavusu tee ha Tetã Amandaje Guasu renda tee. Putrajaya ha'e itavusu oisãmbyhýva tetãre ha Tetã Tekojoja renda tee.

  2. ↑ Singapur ohupyty isãso ára 9 jasypoapy ary 1965-pe.[7]

  3. ↑ Noiméi ipype ary 2015-2016 mbytépe.

[editar datos en Wikidata]

Malásia (Malájo ñe'ẽme ha ingleñe'ẽme, Malaysia) térã Joaty Malásia pegua, ha'e peteĩ umi 49 tetã hekosãsógui ojejuhúva Ásia yvyrusúpe. Itavusu ha itáva orekovéva tapichakuéra ipype ha'e táva Kuala Lumpur, hákatu táva Putrajaya ha'e Malásia rekuái renda tee.

Ko tetã ojejuhu Ásia ipehẽngue ñemby kuarahyresẽme, oñemyasãi yvy apekuére mboja'opyre mokõi pehẽnguére upe para Ñemby Chína rehe. Tetã pehẽngue hérava Malásia Yvyapýgua ojejuhu upe yvyapy malájo ha ijerére ojejuhu yvate gotyo tetã Tailandia ha ñemby gotyo tetã Singapúra. Tetã pehẽngue hérava Kuarahyresẽ Malásia ojejuhu ypa'ũ Vonéo ipehẽngue yvatépe ha ijerére ojejuhu ñemby gotyo tetã Indonésia ha yvate gotyo ojejuhu tetã Mburunéi.[8]

Joaty Malásia pegua oñemohenda 13 tetãvore ha mbohapy yvy joatýgua rupive, upéicha ijyvy apekue ohupyty amo 330 803 km².[9][4][8] Ipype oiko amo 27 sua tekovekuéra.[8] Ko tetã oĩ ekuato hi'aguĩ ha hi'árahakumeméva.

Malásia ruvicha ha'e hína mburuvichavete Yang di-Pertuan Agong, ha Malásia rekuái ruvicha ha'e upe Sãmbyhyhára peteĩha.[10] Malásia rekuái reko oho amandaje rapére.[11]

Ko tetã oñepyrũnte, tetã ñembojoajupyre ramo, ary 1963-pe; ijyvy apekue, oĩ akue Tavetã Joaju ipoguýpe sa'ary XVIII guive isãso meve, oñemohenda akue hetaite kolónia ambuéva pe ary 1963 peve. Tetã pehẽngue hérava ko'ãga Kuarahyresẽ Malásia oñemohendákuri heta tetã ambuéva, ojehero akue Malásia Vyretáña pegua, opa peve ko kolónia ary 1946-pe, ha oñemohenda jey Malásia Joaty ramo. Ko kolónia ohupyty isãso ára 31 jasypoapy ary 1957-pe.[1][12] Singapúra, Sarawak, kolónia Yvate Vonéo ha Joaty Malásia pegua oñembojoaju ojapo hag̃ua ko tetã ko'ãgagua "Malásia" upe ára 16 jasyporundy ary 1963-pe.[2][13] Hákatu iñepyrũ guive hetaite Malásia ha Indonésia oñorairõ ha Joaty Malásia pegua omosẽ Singapúra ijyvy apekue teégui ára 9 jasypoapy ary 1965-pe.[14][15][16][17]

Sa'ary XX ipehẽngue mbytegua mokõiha guive, ko tetã imba'eheta pya'e ha tuicha oñemongakuaa. Jekakuaa oiko ko tetãme umi ary 1980 ha 1990 mbytépe, ohupytymeméva 8 % umi ary 1991 ha 1997 mbytépe, ombopyahu tetã Malásia ha omoporãve opaichagua apoha ko tetãme.[18][19] Malásia ijyvy apekue oñehembe'ýgui upe ypo'i Maláka (mokõi tetã ambuéva ndive), mba'eguasuite ñemu tetã ambuére Malásiape guarã.[20] Malásia ha'ékuri avei upe omoñemúva tenondegua mba'ekuéra estáño, aysy ha pindo ñandyry opaite yvýgui.[21] Umi tembipuru apoha róga opaichagua oipytyvõite ko tetã viru remimono'õre.[22] Malásia ijyvy apekue ojehecha avei tekove'etaita guasu, opaichagua mymba ha ka'a, ha ojeikuaa Malásia ha'eha peteĩ umi 17 tetãgui ijyvy apekuére ojehecha tekove'etaita guasuitereíva.[23]

Haimete opa Malásia ypykuekuéra ha'ehína upe te'ýi malájo pegua. Oime avei hetaite tapicha ijypykue Chína Tekoha Tetã pegua ha Índia pegua.[24] Pe malájo ñe'ẽ ha'e hína tetã iñe'ẽ teéva ha Islã ha'e tetã ijeroviapy teéva. Oñeñe'ẽ avei ingleñe'ẽ, chinañe'ẽ ha tamil.[8][25]

Héra ypy

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Ojehecha «Malaysia» peteĩ yvyra'angápe ojejapo ingleñe'ẽme ary 1914-pe.

Amo ary 1850 karai Vyretáña pegua hérava George Samuel Windsor Earl he'i ikatu ojehero umi ypa'ũ Indonesia pegua Melayunesia térã Indunesia ramóicha, oiporavókuri jehero peteĩha.[26]

Peteĩ yvyra'angápe ojejapo ary 1914-pe ojehecha Insulindia.[27] Filipina retãme haimete oipuru ko téra Insulindia ombohero hag̃ua upe ypa'ũ aty.[28] Haimete ojeipuru avei Langkasuka, tetã ymaguareitégua oĩ akue ko yvýpe.[29]

Ko téra "Malaysia" ojeipuru ary 1963 guive, Singapúra, Sarawak, kolónia Yvate Vonéo ha Joaty Malásia pegua oñembojoajúvo ojapo hag̃ua ko tetã ko'ãgagua. [13] Ojeipurúramo jepe ko téra ymagua ojehero hag̃ua heta tenda ambuéva Ásia ipehẽngue ñemby kuarahyresẽme.


Mandu’apykuéra

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
  1. ↑ 1,0 1,1 The UK Statute Law Database: Federation of Malaya Independence Act 1957 (c. 60)
  2. ↑ 2,0 2,1 «United Nations Treaty Series Nr.10760: Agreement relating to Malaysia» (pdf). United Nations Treaty Collection. United Nations (July ary 1963). Archivado desde el original, el 19 de mayo de 2011. Ojehechákuri árape: 29 de julio de 2010.
  3. ↑ "Laporan Kiraan Permulaan 2010." Jabatan Perangkaan Malaysia.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Mandu'apýpe ojejavy: Etiqueta <ref> no válida; no se ha definido el contenido de las referencias llamadas superficie
  5. ↑ Fondo Monetario Internacional Datos: Malasia
  6. ↑ PNUD (27 jasyapy 2017). hdr.undp.org (ed.): «Human Development Report 2016 Data» (en ingleñe'ẽ) (html). Ojehechákuri árape: 14 de abril de 2017.
  7. ↑ Naciones Unidas los Estados miembros
  8. ↑ 8,0 8,1 8,2 8,3 CIA. The World Fact Book: Malaysia. Consultado el 12 de septiembre de 2009.
  9. ↑ Article 1. Constitution of Malaysia.
  10. ↑ Artículo 33 de la Constitución de Malasia.
  11. ↑ Federación de Asociaciones de Comercio Internacional. General Information of Malaysia. Consultado el 12 de septiembre de 2009.
  12. ↑ Time Magazine. A New Nation. Edición del 9 de septiembre de 1957.
  13. ↑ 13,0 13,1 Paragraph 22. Singapore. "Road to Independence". Federal Research Division, Library of Congress. Country Studies/Area Handbook Series. U.S. Department of the Army. Consultado el 12 de septiembre de 2009.
  14. ↑ INDEPENDENCE OF SINGAPORE AGREEMENT 1965
  15. ↑ PROCLAMATION OF SINGAPORE
  16. ↑ Time Magazine. The Art of Dispelling Anxiety. Consultado el 12 de septiembre de 2009.
  17. ↑ Paragraph 25. Singapore. Road to Independence. "Federal Research Division", Librería del Congreso de los Estados Unidos. Estudios sobre países. Consultado el 12 de septiembre de 2009.
  18. ↑ Paweł Bożyk (2006). «Newly Industrialised Countries». Globalisation and the Transformation of Foreign Economic Policy. Ashgate Publishing, Ltd. p. 164. ISBN 0-75-464638-6. 
  19. ↑ N. Gregory Mankiw (Cuarta edición, 2007). Principles of Economics. Mason, Ohio: Thomson/South-Western. ISBN 0-32-422472-9. 
  20. ↑ The Prime Minister's Office. "The Security of the Straits of Malacca and its implications to the Southeast Asia regional security". Consultado el 12 de septiembre de 2009.
  21. ↑ American University. "Tin Mining in Malaysia". Consultado el 12 de septiembre de 2009.
  22. ↑ Bank Negara. BNM Estadísticas nacionales. Consultado el 12 de septiembre de 2009
  23. ↑ «Biodiversity Theme Report». Departamento del Gobierno Australinao del Medioambiente, el Agua, la Memoria y las Artes. Archivado desde el original, el 8 de diciembre de 2008. Ojehechákuri árape: Consultado el 12 de septiembre de 2009.
  24. ↑ «Culture in Malaysia, Malaysia Tradition Culture - Allo' Expat Malaysia». Archivado desde el original, el 21 de marzo de 2009.
  25. ↑ Article 3. Constitution of Malaysia.
  26. ↑ Earl, George S. W. (1850). «On The Leading Characteristics of the Papuan, Australian and Malay-Polynesian Nations». Journal of the Indian Archipelago and Eastern Asia (JIAEA):  p. 119. 
  27. ↑ The New Student's Reference Work. 1914.
  28. ↑ Sakai, Manako. Reviving Malay Connections in Southeast Asia.
  29. ↑ Páginas 46–47. Suarez, Thomas. Early Mapping of Southeast Asia.

Joaju

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]


Ásia

Ahyganitã | Arávia Saudíta | Ayméña | Aservaijã | Chína Tetarã Retã | Arávia Emiráto Joapykuéra | Filipína | Hapõ | Horytáña‎ | Índia‎ | Indonésia‎ | Irã | Irake | Israel‎ | Jemẽ | Kambója | Kasahitã | Katára‎ | Kirigitã‎ | Kuáite‎ | Kuarahyresẽ Timor | Láo‎ | Lívano | Malásia‎ | Mayndíva‎ | Miama | Mongólia | Mburunéi‎ | Nepal | Ñemby Koréa | Omána | Pakitã | Paletína‎ | Rrúsia‎ | Singapúra | Síria‎ | Siri Lãka | Tajikitã | Tailándia | Tuykía | Tuykomenitã | Uvekitã | Varéĩ | Vangyladẽ | Vienã | Vutã | Yvate Koréa

Ko marandu ou "https://gn.wikipedia.org/w/index.php?title=Malásia&oldid=133068" pegua