Eho kuatia retepýpe

Tuykomenitã

Emoambue joajuhakuéra
Vikipetãmegua
Tavakuairetã Tuykomenitã
Türkmenistan Respublikasy
Tuykomenitã


Poyvi
Ha'erã'i
Tetã Momorãhéi: Garaşsyz, Bitarap Türkmenistanyň Döwlet Gimni
Nerehendúirõ
Tavusu
(ha táva tuichavéva)		 Achagaváte
Ñe'ẽnguéra Tuykománo ñe'ẽ, Rrusiañe'ẽ
Tetãygua réra Tuykománo, Tuykominitãgua
Tekuái reko Mburuvicharape
 • Tendota Gurbanguly Berdimuhamedow
 • Ombuekoviáva Raşit Meredow
Tetã Amandaje Asamblea de Turkmenistán
Consejo Nacional de Turkmenistán
Sãso
 • Arange
 • Hechakuaapyre
 • Léi Guasu		 URSS pegua
27 jasypa ary 1991
12 jasypakõi ary 1991
18 jasypo ary 1992
Yvy apekue Ñemoĩha 53.º
 • Opaite 488100 [1] km²
 • Y (%) 4,9
Tembe'y 4 158 km [1]
Y rembe'y 0 km oceánica; 1 768 km con el Mar Caspio [1]
Yvyty yvatevéva Monte Aýrybaba
Ava hetakue Ñemoĩha 117.º
 • Estimación 5662544[2] hab. (2016)
 • Typy'ũ (est.) 10,5 hab./km²
PIB (PPA) Ñemoĩha 78.º
 • Opaite (2018) US$ 112.659 sua
 • Per cápita US$ 19.526
PIB (nominal) Ñemoĩha 89.º
 • Opaite (2018) US$ 42.764 sua
 • Per cápita US$ 7.411
IDH (2019) Crecimiento 0,710[3] (108.º) – Iporã
Viru Manat turcomano - TMM
Ára UTC+5
 • Arahakúpe ndorekói
ISO Jehero 795 / TKM / TM
Tetã renda tee Ñandutíme .tm
Tetã pumbyry papapy +993
Tetã puhoe papapy EZA-EZZ
COI Jehero TKM
Opaite Tetã Yvýgui
[editar datos en Wikidata]

Tuykomenitã (Tuykománo ñe'ẽme: Türkmenistan Respublikasy) ha'e peteĩ tetã hekosãsóva ojejuhúva Mbyte Ásiape ha omohembe'y Kasahitã rehe yvate kuarahyreikévo, Uvekitã retãre yvate ha yvate kuarahyresẽ ngotyo, ñemby kuarahyreikévo omohembe'y Irãre, ñemby kuarahyresẽ ngotyi Ahyganitã rehe ha kuarahyreikévo para Káspio rehe, ojehechakuaa ramo jepe ko tetã yguasu rembe'y'ỹvaha. Tave'ỹ Karakũ, yvy ojeiko'ỹha oñuvãmba haimete opa tetã apekuére, ysyry mba'eguasuvéva ijapekuére osyrýva niko Amu Daria, Atrak ha Murgab. Itavusu ha táva tuichavéva ha'e Achagaváte. Oñemosãso osẽvo URSS poguýgui ára 27 jasypa ary 1991-me.

Ko'ãga, Tuykomenitã yvy apekue ojaho'i yvy pehẽngue oñoñuvaitĩhápe avano'õ opaichagua ymaguare guive. Amo ary 1000 jave, Merv (ko'ãga niko ojehero Mary) oĩ akue umi Islã táva tuichavéva apytépe ha pytaha mba'eguasúva umívape guarã oipurúva pe Aopo'i Rape, tape ojeipuru va'ekue oñeñemu hag̃ua Chína rehe amo saro'y XV peve. Rrúsia mburuvi oñembojára hese ary 1881-me, Ary 1924-pe, oiko Tuykomenitãgui peteĩ Tavakuairetã Soviétiko. Ko tetã osẽ Rrúsia poguýgui ha oñemosãso jasypakõi 1991-me, URSS oñembovo rire.[4]

Oñemosãso rire, Tuykomenitãre oisãmbyhy mburuvicha Saparmurat Niyazov —ojeheróva Türkmenbaşy térã «tuykomenokuéra ruvicha»— omano meve ára 21 jasypakõi ary 2006-pe. Ojeporavo Gurbanguly Berdimuhamedow tetã ruvicharã pyahu ára 11 jasykõi 2007-me. He'iháicha ku atyvete ohechakuaáva mba'éichapa oĩ tekoiterape opa tetãme, Human Rights Watch, Tuykomenitã «ha'e gueteri tetã oñemoha'eñóva ha oporojopýva, mburuvicha Gurbanguly Berdymukhamedow rekuái hatã ha iñirũnguéra poguýpe», «onupã ha ombohasa asy umi omomaranduséva hemiandu tetã rekuái rehe térã jeroviapy rehe. Tetã rekuái ndohejái tapichakuéra tohecha mba'ekuaarã ohechaséva. Ndohejái toiko ijyvýpe atyvete ohechakuaáva mba'éichapa oĩ tekoiterape. Oñeimo'ã oĩ hetaite tetã rekuái omokañýva ka'irãme». Mburuvicha Berdimuhamedow ojapouka hetãyguakuéra tomomba'eguasu chupe, upéicha hogayguakuéra ha iñirũnguéra ikatu ojapo ojaposéva ha oporokuái hendive.[5]

Okakuaaháicha PIB Tuykomenitã retãme, amo 11 % 2012 arýpe, upe hína heta ary aja ko tetã viru remimono'õ okakuaágui, ndaha'éi ramo jepe oreko apopy opaichagua oñemu hag̃ua tetã ambuévare, peteĩ mba'epy mante oreko ha oñemu,[6] gas natural ojejuhúva ijyvy guýpe, ko tetã niko pe irundyha orekovéva gas natural opa tetã ambuéva apytépe.[7] Oreko ramo jepe ijyvy apekue guýpe hetaite mba'epy omoñemu hag̃ua, ko tetã apekue pehẽngue tuichavéva rehe ojaho'i pe tave'ỹ Karakũ, héra he'ise «yvyku'i hũ». Ary 1993 guive, tetãyguakuéra oreko hógape tendyry, y ha gas natural hepyme'ẽ'ỹre, tetã rekuái ome'ẽ chupekuéra, upéicha ojapose ary 2030 peve.[8] Peteĩ umi gas natural rupa herakuãvévagui ha'e Darvaza yvykua, ojeheróva avei «añaretã rokẽ», ombou ko tetãme heta pytagua ohecha ha oikuaa chupe.

Mandu'apy

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 CIA. «Turkmenistán - Geografía - Libro Mundial de Hechos». Ojehechákuri árape: 31 de enero de 2017.
  2. ↑ Department of Economic and Social Affairs Population Division (2017) (PDF). World Population Prospects, Table A.1. 2017 revision. United Nations. https://population.un.org/wpp/DataQuery/. Consultado el 18 de marzo de 2019. 
  3. ↑ PNUD (14 de septiembre de 2018). hdr.undp.org (ed.): «Informe sobre Desarrollo Humano 2018» (en inglés) (pdf). Ojehechákuri árape: 18 de marzo de 2018.
  4. ↑ «The World FactbookArchive copy». Cia.gov. Archivado desde el original, el 2007-06-122007-06-12. Ojehechákuri árape: 25 de noviembre de 20132020-12-01.
  5. ↑ Avenue, Human Rights Watch | 350 Fifth (10 de diciembre de 2019). «World Report 2020: Rights Trends in Turkmenistan» (en en). Ojehechákuri árape: 3 de marzo de 2020.
  6. ↑ «Turkmen GDP ups by 11.1 per cent since early 2012». En.trend.az (17 de diciembre de 2012). Archivado desde el original, el 3 de diciembre de 2013. Ojehechákuri árape: 25 de noviembre de 2013.
  7. ↑ «Turkmenistan». Ojehechákuri árape: 6 de noviembre de 2012.
  8. ↑ Turkmenistan's Leader Promises Citizens Free Gas, Electricity and Water Through 2030

Joajuha

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]


Ásia

Ahyganitã | Arávia Saudíta | Ayméña | Aservaijã | Chína Tetarã Retã | Arávia Emiráto Joapykuéra | Filipína | Hapõ | Horytáña‎ | Índia‎ | Indonésia‎ | Irã | Irake | Israel‎ | Jemẽ | Kambója | Kasahitã | Katára‎ | Kirigitã‎ | Kuáite‎ | Kuarahyresẽ Timor | Láo‎ | Lívano | Malásia‎ | Mayndíva‎ | Miama | Mongólia | Mburunéi‎ | Nepal | Ñemby Koréa | Omána | Pakitã | Paletína‎ | Rrúsia‎ | Singapúra | Síria‎ | Siri Lãka | Tajikitã | Tailándia | Tuykía | Tuykomenitã | Uvekitã | Varéĩ | Vangyladẽ | Vienã | Vutã | Yvate Koréa

Ko marandu ou "https://gn.wikipedia.org/w/index.php?title=Tuykomenitã&oldid=128363" pegua