Hapõ

	Ásia
	Ahyganitã \| Arávia Saudíta \| Ayméña \| Aservaijã \| Chína Tetarã Retã \| Arávia Emiráto Joapykuéra \| Filipína \| Hapõ \| Horytáña‎ \| Índia‎ \| Indonésia‎ \| Irã \| Irake \| Israel‎ \| Jemẽ \| Kambója \| Kasahitã \| Katára‎ \| Kirigitã‎ \| Kuáite‎ \| Kuarahyresẽ Timor \| Láo‎ \| Lívano \| Malásia‎ \| Mayndíva‎ \| Miama \| Mongólia \| Mburunéi‎ \| Nepal \| Ñemby Koréa \| Omána \| Pakitã \| Paletína‎ \| Rrúsia‎ \| Singapúra \| Síria‎ \| Siri Lãka \| Tajikitã \| Tailándia \| Tuykía \| Tuykomenitã \| Uvekitã \| Varéĩ \| Vangyladẽ \| Vienã \| Vutã \| Yvate Koréa

日本国; Nihon-koku; Nippon-koku; Tetã Hapõ
	Hapõ
; Poyvi	; Ha'erã'i ;
	Tetã ñe'ẽ akã: 平和と進歩 Heiwa To Shinpo; (hapõñe'ẽme: 'Py'aguapy ha Tekotenonde')
	Tetã Momorãhéi: 君が代 Kimi ga yo; (hapõñe'ẽme: 'Tove iporokuái ndopamo'ãi'); Nerehendúirõ
Tavusu; (ha táva tuichavéva)	Tókio
Ñe'ẽ tee	Hapõñe'ẽ
Tetãygua réra	Hapõygua; Hapone
Tekuái reko	Porokuái peteĩme léi guasúre
Mburuvicha guasu; Primer Ministro	Naruhito; Fumio Kishida
Tetã Amandaje	Dieta de Japón
Ñepyrũ; • Ñepyrũ; ; • Meiji ñembopyahu; • Léi guasu ko'ãguagua; • Ñe'ẽme'ẽ San Francisco pegua	; 11 jasykõi ary 660 Kirito mboyve; 3 jasyteĩ ary 1868; ; 3 jasypo ary 1947; ; 28 jasyrundy ary 1952
Yvy apekue	Ñemoĩha 61.º
• Opaite	377 835 km²
• Y (%)	0,8 %
Tembe'y	0 km
Y rembe'y	29 751 km
Yvyty yvatevéva	Hujisã
Ava hetakue	Ñemoĩha 10.º
• Hetakue	127 094 745 hab. (2012)
• Typy'ũ	337,1 hab./km²*
PIB (PPA)	Ñemoĩha 4.º
• Opaite (2012)	US$ 4 627 891 mill.
• Per cápita	US$ 36 265
PIB (nominal)	Ñemoĩha 3.º
• Opaite (2012)	US$ 5 963 969 mill.
• Per cápita	US$ 46 735 (2012)
IDH (2012)	0,912 (10.º) – Tuichaeterei
Viru	Iéne (¥, JPY)
Ára	UTC + 9
• Arahakúpe	Ndorekói
Tetã renda tee Ñandutíme	.jp
COI Jehero	JPN
	Atyvete ONU, OSCE, APEC, G-8
	Opaite Tetã Yvýgui
	[editar datos en Wikidata]

Hapõ (Hapõñe'ẽme: 日本, Nihon térã Nippon), héra tee hína Hapõ Retã (日本国, o Nippon-koku), ha'e niko peteĩ tetã hekosãsóva ojejuhúva ypa'ũnguérape Ásia pehẽngue kuarahyresẽyguápe. Hapõ ypa'ũnguéra oĩ paraguasu Py'aguapýpe; ijerére ojejuhu kuarahyreike gotyo para Hapõ, Chína Tetarã Retã, Yvate Koréa, Ñemby Koréa ha Rrúsia, yvate gotyo ojejuhu para Ojotsk, ñemby ha kuarahyresẽ ngotyo para Kuarahyresẽ Chína ha Taiuã. Umi tai ojapóva Hapõ réra ikatu he'ise «kuarahy ypy» térã «kuarahy rupa», upévare ko tetã ojehero avei "Kuarahy osẽva Retã", ojehechávogui Chína guive, kuarahy osẽ arapyre Hapõ retã guive. Ndaipóri ko tetã léi guasúpe peteĩ ñe'ẽ tee, ku Hapõñe'ẽ ojehecha chupe peteĩ "ñe'ẽ tetãygua".

Hapõ ha'e niko peteĩ ypa'ũ aty, ko atýpe oĩ 6852 ypa'ũ. Ko tetã pehẽngue ojeheróva Tókio Guasu Pehẽngue Honshū ypa'ũme, oĩhápe táva Tókio, Hapõ itavusu, ha'e niko yvy pehẽngue orekóva hetavéva tapichakuéra opaite tetã ambuéva apytépe, upépe oiko amo 30 sua tavaygua.

Heta ñehesa'ỹijo (tekoypykuaaty rupi) ohechauka yvypóra oiko Hapõme ojapo amo 30.000 ary. Jehaipy peteĩha ojeikuaáva oñe'ẽ Hapõre ou Chína ymaguare pegua saro'y I aja ojejapóva. Hapõ rembiasakuépe jahecha ko tetã ohasa are tetã ambuéva poguýpe ha ohasa are avei heko añóva ha isãsóva. Amo saro'y III térã V jave, jahecha Hapõ hekopeteĩha ñemoñanga Iamáto rupive. Hákatu, ary 1185 guive 1868 peve, oisãmbyhy Hapõre aty ñorairõhára ojeheróva "chogunáto" térã bakufu (tekuái tekoháre), mburuvicha guasu réra rupi opororekuái. Saro'y XVII guive, Hapõ oñemoha'eño saro'y XIX peve, ndohejái tetã ambuéva ijyvýpe. Ohasa rire haimete 20 ary tetãygua ñorairõre, oñemoĩ jey tetã rekuáipe karai Meiji Tennō mburuvicha guasúicha ha tetã ruvicháicha ary 1868-pe ha oiko ko tetãgui pe Hapõ mburuvi upe guive.

Saro'y XIX pahápe ha XX ñepyrũme, Hapõ mburuvi okakuaa ha omomombarete iñorairõha aty ipu'akaitégui oikóvo pe Chína-Hapõ ñorairõ peteĩha, Rrúsia-Hapõ ñorairõ ha Ñorairõ Guasu Peteĩha. Chína-Hapõ ñorairõ mokõiha oñepyrũ 1937-pe ha oike Ñorairõ Guasu Mokõihápe ary 1941 guive, Hapõ ndaipu'akái ha oñeme'ẽ oiko rire Hirochíma ha Nagasáki ojekapupárõguare ary 1945-pe. Upe guive Hapõ ojapo iléi guasu pyahurã ary 1947-pe ha oiko chugui tetã oporokuái peteĩme léi guasúre, imburuvicha niko upe mburuvicha guasu ha hetãyguakuéra ikatu oiporavo umíva omba'apóva Tetã Amandaje Guasúpe.

Ko'ãga Hapõ oĩ umi tetã ipokatuvéva ha mbaretevéva apytépe.^[6] Hapõ oĩ heta aty mba'eguasúvape, umíva apytépe oĩ Tetãnguéra Joaju, G7, G4 ha APEC. Hapõ niko pe tetã mokõiha ojehechahápe sa'ive yvypóra ojukáva ambuévape, Singapúra mante upe peteĩha,^[7] ha'e avei pe tetã mokõiha ojehechahápe kuña hekove pukukue hi'arevéva^[8] ha, he'iháicha ONU, ko tetã niko pe tetã mbohapyha ojehechahápe sa'ive mitã omanóva, opaite tetã ambuéva apytépe.^[9]^[10]

Héra ypy[jehaijey | editar código]

Hapõ réra (Nippon/Nihon 日本, he'iséva: «kuarahy ypy») ijypy niko Chinañe'ẽme: rì běn, kuarahyresẽ, osẽhápe kuarahy. Tai 日 ijypy niko peteĩ apu'a omoha'angáva kuarahy, ha 本 omoha'anga yvyra rapo ha he'ise "ypy". Upévare ko tetã ojehero avei "Kuarahy osẽva Retã".

Hapõ réra, Nippon, ojeipuru umi amandaje guasúpe ha atýpe oñembyatyhápe heta tetã, ha ko téra Nihon ojeipuru Hapõ pype. Ko tetã réra avañe'ẽme ou karaiñe'ẽgui (Japón) ha upe ou Chinañe'ẽgui. Karai Europagua Marco Polo ohórõguare Chínape ary 1270-pe omoĩ kuatiápe Cipangu, ikatu he'iséne rìběnguó. Malájo ñe'ẽme upe ñe'ẽngue Chinañe'ẽgua oñemoambue ha oiko chugui Japang, ha upéi umi karai omoñemúva Poytuga retãygua oñepyrũ oipuru ko ñe'ẽngue saro'y XVI-me, umíva niko oraha va'ekue ko Hapõ réra Európa-pe.

Mandu'apy[jehaijey | editar código]

↑ «法制執務コラム集「法律と国語・日本語」» (en japonés). Legislative Bureau of the House of Councillors. Ojehechákuri árape: 19 de enero de 2009.
↑ https://www.stat.go.jp/english/data/kokusei/2015/final_en/pdf/s01.pdf
↑ ^3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 «Japan». Fondo Monetario Internacional. Ojehechákuri árape: 22 de octubre de 2013.
↑ PNUD (14 de marzo de 2013). pnud (ed.): «"Informe sobre Desarrollo Humano 2013"» (en castellano) (PDF). Ojehechákuri árape: 15/03/13.
↑ http://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf Human Development Report 2009 (p. 171, 204)
↑ «World Factbook: Japan». CIA.
↑ «Ninth United Nations survey of crime trends and operations of criminal justice systems» págs. 1-9. UN Office on Drugs and Crime.
↑ «BBC News - Japanese women fall behind Hong Kong in longevity». Bbc.co.uk (27 de julio de 2012).
↑ WHO: Life expectancy in Israel among highest in the world. mayo de 2009. http://www.haaretz.com/news/who-life-expectancy-in-israel-among-highest-in-the-world-1.276618.
↑ «Table A.17». United Nations World Population Prospects, 2006 revisión''. ONU.

Joaju[jehaijey | editar código]

Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Hapõ reheguaCommons.

[1] «法制執務コラム集「法律と国語・日本語」» (en japonés). Legislative Bureau of the House of Councillors. Ojehechákuri árape: 19 de enero de 2009.

[2] ttps://www.stat.go.jp/english/data/kokusei/2015/final_en/pdf/s01.pdf

[imf2-3] 3,0 ^3,1 ^3,2 ^3,3 «Japan». Fondo Monetario Internacional. Ojehechákuri árape: 22 de octubre de 2013.

[IDH-4] PNUD (14 de marzo de 2013). pnud (ed.): «"Informe sobre Desarrollo Humano 2013"» (en castellano) (PDF). Ojehechákuri árape: 15/03/13.

[5] ttp://hdr.undp.org/en/media/HDR_2009_EN_Complete.pdf Human Development Report 2009 (p. 171, 204)

[cia-6] «World Factbook: Japan». CIA.

[7] «Ninth United Nations survey of crime trends and operations of criminal justice systems» págs. 1-9. UN Office on Drugs and Crime.

[8] «BBC News - Japanese women fall behind Hong Kong in longevity». Bbc.co.uk (27 de julio de 2012).

[haaretz.com-9] WHO: Life expectancy in Israel among highest in the world. mayo de 2009. http://www.haaretz.com/news/who-life-expectancy-in-israel-among-highest-in-the-world-1.276618.

[Table_A.17-10] «Table A.17». United Nations World Population Prospects, 2006 revisión''. ONU.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]