Eho kuatia retepýpe

Amérika

Vikipetãmegua
(Ojegueraha jey Amerika guive)
Amérika
Apekue 42.900.000 km²
Tapichakuéra 988.520.780 ava
Ava apekuére 22,1 ava/km²
Oikovéva ipype herotee Amérikano
Tetãnguéra
Ñe'ẽ tendáre
karaiñe'ẽ, inglyesñe'ẽ, poytugañe'ẽ, hyãsiañe'ẽ, holandañe'ẽ, kechuañe'ẽ, aimarañe'ẽ, avañe'ẽ, criollo haitiano, náhuatl, etc.
Aravo UTC-10 a UTC-2
Táva orekovéva tapicha
Méjiko táva[1]
Nueva York
São Paulo
Buenos Aires[2]
Los Ángeles[3]
Río de Janeiro
Bogotá
Lima[4]
Santiago [5]
Caracas
Belo Horizonte
Guadalajara
Monterrey

Amérika térã "Awya Yala" ningo yvyvusu ojeipysóva paraguasu Árktiko guive paraguasu Antártiko peve. Ipukukue rupi, 42.000.000 km², opyta mokõihápe yvyvusukuéra apytépe. Hete oñemboja'o irundy hendápe: Amérika Yvateogua, Amérika Mbyteogua, Antillas ha Amérika Yvyogua.

Ko yvyrusúpe ningo oñembohéra raẽ "América"-icha peteĩ kuatia Cosmographiae Introductio Európa-pe ohaíva'ekue Mathias Ringmann, oñe'ẽ jave yvýre ojuhúva Cristóbal Colón. Ypykuéra ombohéra ichupe "Awya Yala", he'iséva "Yvy ityarõ etéva". Ko ñe'ẽ ou te'ýikuéra hérava Kúna Panama-gua ha ojerureva'ekue ojeipuru hag̃ua mburuvicha aimara Takir Mamani.(1)

Amérika Hembiasakue

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Jepéramo oñeimo'ã avakuéra ou raẽ Amérika-pe Sivéria-gui 12-14.000 ary Beringia Yvyvovo rupi ko'ãga heta hetave tembikuaahára oimo'ã ndaupéichai ojuhúgui heta mba'e ohechaukáva ikatuha avakuéra ou América-pe ymave guive.

Mbohapy sa ary oipu'aka rire Európa América-pe oñepyrũ oñemosãso, tenonderãme umi pa'apy colonia Amérikayvateogua, ary 1776. Péicha heñói tetã USA. Uperire ary 1804-pe umi tembiguái Áfrikagua oĩva Hyãsia poguýpe oñemopu'ã avei omombyta hag̃ua ambue tetã pyahu hérava Haiti.

Ary 1811 oñepyrũ oñemosãso avei ambue tavakuéra oĩva Epáña poguýpe. 1811-pe isãso Paraguái, 1816-pe isasõ Arahentína ha hera Provinsias Joaju Río Plata-gua, 1818-pe isasõ Chíle, 1819-pe isãso Kolómbia, Perũ ha Venesuéla, Ary 1822 isãso Méhiko upeo Peteĩha Mburuvi Méhiko, Panama ha Tavakuairetã Ndominikagua, ha Tavakuarairetã Federal Mbyteamérika-gua, ha Pindoráma hera Pindoráma Mburuvi Poytuga-gui.

Tetãnguéra hekosãsova

[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Antigua ha Barbuda Gujána
Arhentína Guatemála
Vaamakuéra Haiti
Varvado Ondúra
Velíse Hamáika
Vorívia Méhiko
Pindoráma Nikarágua
Kanatã Panama
Chíle Paraguái
Kolómbia Perũ
Kosta Rrika San Cristóbal ha Nieves
Kúva San Vicente ha Granadinas
Ndominíka Santa Lucía
Tavakuairetã Ndominikagua Surinã
Ekuator Trinidad ha Továgo
Salvador Uruguái
Tetãvore Joapykuéra Venesuéla
Gyranáta