Kuarahyresẽ Timor
| República Democrática de Timor Oriental República Democrática de Timor-Leste Repúblika Demokrátika Timor Lorosa'e | ||||
|---|---|---|---|---|
| Timor Oriental | ||||
| ||||
|
Tetã ñe'ẽ akã: Unidade, Acção, Progresso (Poytugañe'ẽme: «Unidad, acción, progreso») | ||||
|
Tetã Momorãhéi: Pátria (Poytugañe'ẽme: «Tetã») | ||||
.svg) | ||||
| Tavusu (ha táva tuichavéva) | Ndíli | |||
| Ñe'ẽnguéra | Poytugañe'ẽ ha tetun | |||
| Tetãygua réra | Timorense[1] | |||
| Tekuái reko | República semipresidencialista | |||
| • Presidente | José Ramos-Horta | |||
| • Primer ministro | Taur Matan Ruak | |||
| Tetã Amandaje | Parlamento Nacional | |||
| Independencia • Declaración • Fin de la ocupación indonesia |
de Poytuga 28 de noviembre de 1975 20 de mayo de 2002 | |||
| Yvy apekue | Ñemoĩha 159.º | |||
| • Opaite | 14 874 [2] km² | |||
| • Y (%) | Imichĩete | |||
| Tembe'y | 253 km[2] | |||
| Y rembe'y | 706 km[2] | |||
| Yvyty yvatevéva | Tatamailau | |||
| Ava hetakue | Ñemoĩha 151.º | |||
| • Hetakue | 1201500 hab. (2013 est.) | |||
| • Typy'ũ | 71,45 hab./km²* | |||
| PIB (PPA) | Ñemoĩha 164.º | |||
| • Opaite (2014) | 2234 sua US$ | |||
| • Per cápita | 5479 US$[3] | |||
| IDH (2017) |
 0,625 (132.º) – Mbyte | |||
| Viru |
Dólar 1 ($, USD) | |||
| Ára | UTC + 9 | |||
| • Arahakúpe | Ndorekói | |||
| ISO Jehero | 626 / TLS / TL | |||
| Tetã renda tee Ñandutíme |
.tl | |||
| Tetã pumbyry papapy |
+670 | |||
| Tetã puhoe papapy |
4WA-4WZ | |||
| Mba'yrumýi papapy tee | TL | |||
| COI Jehero | TLS | |||
| Opaite Tetã Yvýgui | ||||
| ||||
| [editar datos en Wikidata] | ||||
Kuarahyresẽ Timor, héra tee hína Tavakuairetã Jekopytyjojáva Kuarahyresẽ Timor (Poytugañe'ẽme: República Democrática de Timor-Leste; tétũ ñe'ẽme: Republika Demokrátika Timor Lorosa'e) ha'e peteĩ tetã hekosãsóva ojejuhúva Ásia ipehẽngue ñemby kuarahyresẽyguápe.[4] Ijyvy apekue oñuvã ypa'ũ Timor pehẽngue kuarahyresẽygua, umi mokõi ypa'ũmi Atauro ha Jako, ha upe yvy pehẽnguemi héra Oecusse (Oecussi-Ambeno), ijerepáre Indonésia pehẽngue Timor ypa'ũgui. Ijapekue ohupyty amo 14 874 km²[2], oikohápe amove 1 100 000 tetãygua
Kuarahyresẽ Timor yvy pehẽngue ko'ãgagua ha'e akue peteĩ Poytuga kolónia saro'y XVI guive ha oñembohéra Timor Poytuga pegua. Ko kolónia isãso 1975-pe, hákatu ohasa rire arami Indonésia oñembojára hese ha oiko chugui Indonésia retãvore papaha 27. Ary 1999-pe, ONU ojapo rire upépe porandu guasu umi Timor retãyguápe, Indonésia osẽ Timor yvýgui, ONU oisãmbyhy ha oñangareko ko tetãre 2002 peve, ha upe rire, ára 20 jasypo 2002-me, oiko Kuarahyresẽ Timor-gui tetã hekosãsóva peteĩha saro'y XXI-me. Isãso rire, oike ONU atýpe ha upe Tetãnguéra Oñe'ẽva Poytugañe'ẽ Atyvetépe. Hi'ariete, Kuarahyresẽ Timor ha'e peteĩ umi mokõi tetã apytépe ijerovia mba'eguasuvéva ha'e katóliko jerovia (upe ambuéva niko Filipína).
Kuarahyresẽ Timor iviru remimono'õ naiporãitéi ha ndaivaietéi.[5] Ary 2014 aja, ko tetã PIB per cápita ha'e akue 5 479 dólar he'iháicha Viruróga Yvoragua.[3] Amo 40 % opaite Kuarahyresẽ Timor retãygua hetakuégui orekónte 1,25 dólar oikove hag̃ua ára ha ára,[6] ha amo mbyte opaite tetãyguágui noñe'ẽkuaái.[4] Upéicha avei, Kuarahyresẽ Timor ohasa asy gueteri Indonésia oñembojáragui hese heta ára jave, heta tetã remimoĩmbyre oñembyai ha amove 100.000 tekove omano. Ojehecha ramo jepe mbeguehápe oñemoporãha yvypóra ñakãrapu'ã rechaukaha ko tetãme, oñeimo'ã avei iviru remimono'õ okakuaataha..[7] Kuarahyresẽ Timor añónte upe Ásia retã iñe'ẽ teéva ha'e niko Poytugañe'ẽ ha tétũ ñe'ẽ.
Mandu'apy
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]- ↑ Real Academia Española (2005). «Timor Oriental». Diccionario panhispánico de dudas. Madrid: Santillana. Ojehechákuri árape: 30 de agosto de 2010.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 CIA. «Timor Oriental - Geografía - Libro Mundial de Hechos». Ojehechákuri árape: 8 de febrero de 2017.
- ↑ 3,0 3,1 Report World Bank
- ↑ 4,0 4,1 CIA (29 de noviembre de 2012). «East and Southeast Asia:Timor-LesteArchive copy». The World Factbook. Washington, DC: Central Intelligence Agency. Archivado desde el original, el 2018-01-282018-01-28. Ojehechákuri árape: 2020-12-142020-12-14.
- ↑ «World Bank Country Groups». Web.worldbank.org.
- ↑ «Timor Leste: Human Development Indicators». International Human Development Indicators. Programa de Desarrollo de las Naciones Unidas. Archivado desde el original, el 27 de junio de 2012.
- ↑ «Now Portugal's former colonies are performing much better than Portugal». Washingtonpost.com.
Joajuha
[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Kuarahyresẽ Timor reheguaCommons.- Yvyra'anga (Poytugañe'ẽme)
- Kuarahyresẽ Timor rekuái (Poytugañe'ẽme, ingleñe'ẽme ha tétũ ñe'ẽme)
|
Ahyganitã | Arávia Saudíta | Ayméña | Aservaijã | Chína Tetarã Retã | Arávia Emiráto Joapykuéra | Filipína | Hapõ | Horytáña | Índia | Indonésia | Irã | Irake | Israel | Jemẽ | Kambója | Kasahitã | Katára | Kirigitã | Kuáite | Kuarahyresẽ Timor | Láo | Lívano | Malásia | Mayndíva | Miama | Mongólia | Mburunéi | Nepal | Ñemby Koréa | Omána | Pakitã | Paletína | Rrúsia | Singapúra | Síria | Siri Lãka | Tajikitã | Tailándia | Tuykía | Tuykomenitã | Uvekitã | Varéĩ | Vangyladẽ | Vienã | Vutã | Yvate Koréa |