Ñorairõ Guasu Mokõiha

Ñorairõ Guasu Mokõiha
	; El Alamein ñorairõ peteĩha, 1942; Nangĩ jejuka guasu, 1937-38; Atlántiko ñorairõ, 1939-45; Stalingrado ñorairõ, 1942-43; Berlin ñorairõ, 1945; Pearl Harbor rehe oñendyrýrõguare, 1941;
Arange	1 jasyporundy 1939 guive 2 jasyporundy 1945 peve
Tenda	Yvy jerekuévo, tuichavéva Európape, Yvate Áfrikape, Paraguasu Py'aguapýpe ha Paraguasu Atlántikope.
Causas	Alemáña ondyry Polóñare; Chína-Hapõ ñorairõ mokõiha
Ipaha	Umi Oñoirũva ipu'aka
Consecuencias	Ho'a Alemáña nási; Ho'a Hapõ Mburuvi ha Itália mburuvi; Oñepyrũ Tetãnguéra Joaju; Tetãvore Joapykuéra ha URSS oñemoĩ tetã mbaretetéicha; Ñorairõ Ro'y oñepyrũ; Chína retãygua ñorairõ oñepyrũ jey; Európa oñepyrũ oipe'a ikolónia Ásia-gui ha Áfrika-gui; Koréa oñemboja'o; Tetã ambuéva oike Alemáñame ha Hapõme;
Tetã renda ñemoambue	Karaiñe'ẽme
Oñorairõva
Umi Tetã Mbaretete Mbyteguágui ; Alemáña nási; Tavetã Itália; Hapõ Mburuvi; Hyãsia Vichy pegua; Hungyria; Tavetã Rrumáña; Tavakuairetã Elovákia pegua; Tavetã Vugária; Kyoásia; Mengjiang; Manchukuo; Chetniks; Hĩlándia; Tailándia; Irake; Índia Hekosãsóva; Vienã Mburuvi; Tetã Virmaña; Tavetã Kambója; Tavetã Luang Phrabang;	Oñoirũva; Tavetã Joaju; Joaty Soviétiko; Tetãvore Joapykuéra; Hyãsia Hekosãsóva; Polóña; Chekía-Elovákia; Noruéga; Tetãnguéra Yvýi; Véyhika; Luxemburgo; Resistencia italiana; Etiopía Mburuvi; Tavetã Gyrésia; Jugolávia; Filipína; Chína; Índia Vyretáña pegua; Kanatã; Autarália; Selánda Pyahu; Méhiko; Pindoráma; Joaty Yvyáfrika pegua; Transjordania; Mongólia;
	[editar datos en Wikidata]

Ñorairõ Guasu Mokõiha ha'e akue peteĩ ñorairõ oikóva hetaite tetãme Yvy ape ári, oñepyrũ va'ekue ary 1939-pe ha opa ary 1945-pe. Kóvape oñorairõ haimete opa tetã yvy jerekuévo ―avei oñorairõmbaite umi tetã mbaretéva― oñembyaty mokõi atýre oñembohováiva: Umi Ñorairõ Guasu Mokõiha Oñoirũva ha umi tetã mbaretete mbyteguágui. Kóva ha'e pe ñorairõ tuichavéva oikóva yvypóra rembiasakuépe, ko ñorairõme umi tetãnguéra omongu'e va'erã 100 sua ñorairõhára ha oiko «ñorairõ guasu» reko, he'iséva umi tetã oñorairõva oipurupaite ñorairõ ñeha'ãme iviru remimono'õ, imboka atykuéra ha hembikuaaty rembiapo, upéicha ojeiporujoapa viru remimono'õ tetãyguápe guarã ha ñorairõme guarã. Ko ñorairõ herakuãite avei heta tetãygua omanógui (techapyrãme, Holocausto, ojeity mboka okapúva táva guasu ári, Hirochíma ha Nagasáki ojekapupa mboka guasúre átomo rendyry oipurúva), Ñorairõ Guasu Mokõiha ha'e upe ñorairõ oporojukavéva, ndaipóri ñorairõ ambuéva ivaivéva kóvagui, amo 50 térã 100 tekove omano, ha'e va'ekue 2,5% yvy rekovekuéra retakuégui.^[1]

Oje'e jepi ko Ñorairõ oñepyrũhague ára 1 jasyporundy ary 1939-pe, Alemáña ondyrývo Polóñare, Alemáña nási ojaposégui hetã guasurã oñembohérata Reich Mbohapyha Európa yvýpe, ha upéi ára 3 jasyporundy Tavetã Joaju, Hyãsia ha umi oĩva Tetãnguéra Ñembojoajúpe oñemoĩ Alemáña rehe, ombohovake hese. Ary 1939 paha guive ha 1941 ñepyrũ meve, Alemáña ondyry ha oñemomba'e pya'eite heta tetãre Európa yvyrusúpe. Nási kuéra ha soviétiko kuéra ojapókuri jekupytyha, upéicha URSS oñemomba'e ha oñembojára heta yvy pehẽnguére umi hetã ijykeguávagui, kuarahyreike gotyo. Tavetã Joaju ha Tetãnguéra Ñembojoaju añónte ipokatu ombohovake hag̃ua umi tetã mbaretete mbyteguágui amo Áfrika pehẽngue yvateguápe ha ñorairõ ýpe. Jasypoteĩ 1941 aja, tetã mbaretete mbyteguágui oñepyrũ ondyry URSS rehe, upéicha oñepyrũ ñorairõ yvýre tuichavéva ndaijojáiva ko'ãga peve. Jasypakõi 1941-me, Hapõ pya'e ondyry Tetãvore Joapykuéra rehe, Hyãsia, Vyretáña Guasu ha Tetãnguéra Yvýi retãvorekuéra rehe Ásia-pe ha paraguasu Py'aguapýpe, oñembojára voi yvy tuichavévare, Hapõ niko oñorairõ Chínare 1937 guive^[2]^[3] ha ombotuichave hetã apekue Ñembykuarahyresẽ Ásiape.

Umi tetã mbaretete mbyteguágui noñemotenondevéima Hapõ nosẽ pu'akáigui heta yguasu ñorairõme, tetãnguéra mbaretete mbyteguágui ndaipu'akáigui avei ñorairõ Yvate Áfrika-pe ha Stalingrado ñorairõme. Ary 1943 aja, Alemáña ndaipu'akái Kuarahyresẽ Európa-pe, tetãnguéra oñoirũva ondyry Itália rehe ha Tetãvore Joapykuéra ipu'aka meme heta ñorairõme paraguasu Py'aguapýpe, upéicha tetãnguéra mbaretete mbyteguágui ikangyve ha oñemomichĩ. Ary 1944 aja umi Ñorairõ Guasu Mokõiha Oñoirũva kuarahyreikegua ondyry Hyãsiare, upe aja Joaty Soviétiko oñemomba'e jey hetãvorére ha upéi ondyry hikuái Alemáña retãre.

Umi tetãnguéra oñoirũva ipu'akaite tetãnguéra mbaretete mbyteguágui rehe ary 1945 aja, upéicha opa ko ñorairõ guasu, upe rire oñemosãso opa umi tapicha Alemáña omoĩ ka'irãme ojuka hag̃ua. Ñorairõ Európa-pe opa URSS ha Polóña oñemomba'e Berlin rehe, upe rire Alemáña oñeme'ẽ ha omomarandu hekópe ndaipu'akaiha, ára 8 jasypo 1945-pe. Tetãvore Joapykuéra ipu'aka avei Hapõ Mburuvi aty ñorairõhára rehe ha sapy'aite oñeha'arõ upe tetã ondyrýta voi Hapõ ypa'ũnguéra rehe. Tetãvore Joapykuéra oity rire Hirochíma ha Nagasáki ári tembipu mboka guasu okapúva ha URSS ondyry rire Manchúria rehe, ñorairõ Ásia-pe opa, ára 15 jasypoapy 1945-pe, Hapõ oñeme'ẽvo ha omomarandu hekópe ndaipu'akaiha.

Ñorairõ Guasu Mokõiha niko omoambue mba'éicha tetãnguéra ojejokupyty ha mba'éicha avano'õnguéra oñemohenda. Ipaha rire, ojejapo Tetãnguéra Joaju oipytyvõ hag̃ua tetãnguéra ojeheko porãve, ojejokupyty ha ani hag̃ua oiko ñorairõ guasu ambuéva. Tetãvore Joapykuéra ha URSS oñemoĩ tetã mbaretetéicha oñombohovakéva, upéicha oñepyrũ Ñorairõ Ro'y, hi'arékuri 46 ary. Upe aja, Európa retãnguéra mbaretete ikangyve ha mbeguehápe oñepyrũ hikuái oipe'a ikolónia Ásia-gui ha Áfrika-gui. Oñepyrũ avei tetãnguéra omba'apo jey oñondive, omoporã iviru remimono'õ ha ojejokupyty porãve hag̃ua.

Mokõi oñorairõva

Tetãnguéra oñorairõ oñembyaty mokõi atýre: Umi Ñorairõ Guasu Mokõiha Oñoirũva (tetãnguéra oñoirũva) ha umi Tetã mbaretete Mbyteguágui (tetãnguéra mbyteguágui).

Oñepyrũvo ñorairõ, umi Tetã mbaretete Mbyteguágui ha'e akue Alemáña, Itália ha Hapõ. Oiko akue heta jekupytyha ha ñembyaty ombojoaju hag̃ua ã mbohapy tetã, oho oñondive hag̃ua ñorairõme. Upe rire oñembojoaju avei hese Hĩlándia, Elovákia, Rrumáña, Vugária, Hungyria, ha Tailándia. Ñorairõ pukukuévo, oĩ tetã oheja ko atýpe ha oñembojoaju tetãnguéra oñoirũva rehe, Itália techapyrãme.

Umi Tetãnguéra Oñoirũva ha'e akue Tavetã Joaju ha umi Tetãnguéra Ñembojoaju atygua, Hyãsia, Polóña, Jugolávia, Gyrésia, Véyhika ha Chína oñepyrũvo ñorairõ.

Marandu'i

↑ Ásia oĩma ñorairõme 1931 guive.

Mandu'apy

↑ Sommerville, Donald (2008). Lorenz Books. ed. The Complete Illustrated History of World War Two: An Authoritative Account of the Deadliest Conflict in Human History with Analysis of Decisive Encounters and Landmark Engagements. p. 5. ISBN 0754818985.
↑ Barrett, David P; Shyu, Lawrence N (2001). Peter Lang. ed. China in the anti-Japanese War, 1937–1945: politics, culture and society. Volume 1 of Studies in modern Chinese history. New York. p. 6. ISBN 0-8204-4556-8.
↑ Hotta, 2015.

Joajuha

Wikimedia Commons oguereko ta'ãnga Ñorairõ Guasu Mokõiha reheguaCommons.

[1] Ásia oĩma ñorairõme 1931 guive.

[2] Sommerville, Donald (2008). Lorenz Books. ed. The Complete Illustrated History of World War Two: An Authoritative Account of the Deadliest Conflict in Human History with Analysis of Decisive Encounters and Landmark Engagements. p. 5. ISBN 0754818985.

[3] Barrett, David P; Shyu, Lawrence N (2001). Peter Lang. ed. China in the anti-Japanese War, 1937–1945: politics, culture and society. Volume 1 of Studies in modern Chinese history. New York. p. 6. ISBN 0-8204-4556-8.

[FOOTNOTEHotta2015-4] Hotta, 2015.

[Nota 1]

[1]

[2]

[3]