Tunísia

Vikipetãmegua
República Tunecina
الجمهورية التونسية (en árabe)
Tagduda en Tunest (en bereber)
Estado miembro la Unión Africana


Poyvi

Ha'erã'i
Tetã ñe'ẽ akã: حرية، نظام، عدالة (árabe)
Tilelli, Udus, Taɣdemt (bereber)
«Orden, Libertad, Justicia»
Tetã Momorãhéi: حماة الحمى
Humat el Hima
(Áraveñe'ẽme: «Umi oñangarekóva Sy Retãre»)
Tavusu
(ha táva tuichavéva)
Túne
Ñe'ẽ tee Áraveñe'ẽ
Tetãygua réra tunecino, -na
Tekuái reko Tavakuairetã mburuvichavy rapépe
 • Tendota Kaïs Saied
Tetã Amandaje Asamblea de Representantes del Pueblo
Formación
 • Estado púnico
 • Dinastía Aglabí
 • Dinastía Fatimí
 • Dinastía Almohade
 • Dinastía Hafsí
 • Eyalato
 • Beylicato
 • Protectorado
Independencia
 • Reino
 • República
 • Revolución tunecina

s. VIII a. C.-146 a. C.
800-909
909-1171
1171-1229
1229-1574
1574-1705
1705-1881
1881-1956
de Francia
20 de marzo de 1956
25 de julio de 1957
14 de enero de 2011
Yvy apekue Ñemoĩha 93.º
 • Opaite 163 610 [1] km²
 • Y (%) 5
Tembe'y 1495 km [1]
Y rembe'y 1148 km [1]
Yvyty yvatevéva Djebel Chambi
Ava hetakue Ñemoĩha 79.º
 • Hetakue 11725253 hab. (2019)
 • Typy'ũ 71,6 hab./km²*
PIB (PPA) Ñemoĩha 78.º
 • Opaite (2019) US$ 151 566 sua
 • Per cápita US$ 12 862 dólar
PIB (nominal) Ñemoĩha 93.º
 • Opaite (2019) US$ 42 272 sua
 • Per cápita US$ 3 587 dólar
IDH (2017) Crecimiento 0,739[2] (91.º) – Iporã
Viru Dinar tunecino (DT, د.ت, TND)
Ára CET (UTC + 1)
 • Arahakúpe Ndorekói
ISO Jehero 788 / TUN / TN
Tetã renda tee Ñandutíme .tn
Tetã pumbyry papapy +216
Tetã puhoe papapy 3VA-3VZ, TSA-TSZ
Tetã aviõ papapy TS
Mba'yrumýi papapy tee TN
COI Jehero TUN
Opaite Tetã Yvýgui
  1. De jure

  2. De facto

[editar datos en Wikidata]

Tunísia (Vereve ñe'ẽme: Tunest, araveñe'ẽme: تونس) héra tee niko Tavakuairetã Tunísia ha'e hína peteĩ tetã hekosãsóva ojejuhúva Áfrika ipehẽngue yvateguápe, upe para Yvy mbytépe rembe'ýre. Ko tetã rekuái heko tavakuairetã hína, oñesãmbyhýva mburuvichavy rapépe. Ijyvy apekue oñemohenda 24 tetãvore térã wilayat. Itavusu ha'e niko Túne, ko tetã táva orekovéva tapichakuéra ipype, ko táva ombohéra ko tetã.

Kóva niko Mageréve retã michĩvéva, ojejuhu para Yvy mbytépe ha yvytyrysýi Atlas ijapykuéra yvatéva kuarahyresẽygua mbytépe. Tunísia yvy apekue ha'e 163 610 km²,[1] hetãygua retakue ha'e amo 11,8 sua tetãygua. Haimete amo 40 % ko tetã yvýgui oñemo'ã Saára tave'ỹme, hembýva katu yvy porã hína, ikatúva oñemitỹhápe; hi'ariete, ijerére y rembe'y pukukue niko 1148 km.[1] Kuarahyreike gotyo ijerére ojejuhu Ahélia retã ha ñemby kuarahyresẽ ngotyo Lívia ojejuhu.

Ymaitépe, Tunísiape oiko verevekuéra añónte. Umi Fenísia retãygua oñepyrũ oguahẽ Tunísiape amo saro'y XII Kirito mboyve aja. Umi oguahẽva omoheñói Kártago, táva guasu oñeñemuitehápe ha ombohováiva ñorairõhápe Rróma tavakuairetãre. Umi Rróma retãygua ipu'aka Kártago rehe, ary 146 Kirito mboyve. Umíva opyta Tunísia apekuépe 800 ary aja ha omoguahẽ upépe Hesu rape, upéicha avei oheja hikuái óga guasu opaichagua, techapyrãme upe óga ñoha'ãngarã El Djem pegua. Musulmãnguéra oñembojára Tunísiare amo ary 697-pe, oñepyrũ rire oñeha'ã omoĩ hag̃ua ipoguýpe ko tetã ary 647 guive, ha upéi Mburuvi otománo oñeha'ã oñembojára hese 1534 guive 1574 peve. Otomanokuéra ipoguýpe oĩ akue ko yvy pehẽngue amove 300 ary aja, oiko peve imburuvi oñemokangy ha ko yvýgui oiko Hyãsia retãvore 1881-me. Ary 1956-me, ko tetã oñemosãso Hyãsiagui ha oiko chugui peteĩ tetã oporokuái peteĩme léi guasu rupive, hákatu peteĩ ary rire oñemosẽ porokuái peteĩme. Aty ojokuaikuaáva héra Neo-Destour ruvicha, Habib Bourguiba, ojapo ko tetãgui peteĩ tavakuairetã ha opyta imburuvicháicha oñemosẽ meve chupe 1987-me, oñemoĩ hendáre ombuekovia hag̃ua chupe karai Zine El Abidine Ben Ali, oúva ambue aty ojokuaikuaávagui. Ben Ali oisãmbyhy ha'eño ha hatã hetãre osẽse peve tetã rekuáigui ára 14 jasyteĩme ary 2011-me, oiko aja upe Tunísia ñepu'ã, avano'õ revolusiõ guasu opáva oiko peve jeporavo guasu opavavépe ha ojejapo peve léi guasu ipyahúva, tekorãnguéra oheko me'ẽ ko tetã 2014 guive. Upe aryitépe, tetãyguakuéra ikatu oiporavo peteĩháme hetã mburuvicharã ha umi hetã rekuái ruvichakuéra ambuéva.[3][4]

Upe léi guasu pyahu rupive, oiko Tunísiagui peteĩ tavakuairetã oñesãmbyhýva mburuvichavy rapépe ha heko peteĩva, tetã rekuái oguata jekopytyjoja oporombuekoviáva rupive. Hetaite atyvete ohechakuaáva mba'éichapa oĩ tekoiterape opa tetãme he'i Tunísia añónte upe tetã jekopytyjojáre oikóva añetehápe tetãnguéra Árave apytépe.[5][6] Ojehechakuaa avei ko tetã oĩha umi iporãvéva yvypóra oikove hag̃ua Áfrika-pe, yvypóra ñakãrapu'ã rechaukaha rupive.[7]

Héra[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

Tunísia ou ñe'ẽnguegui Tunis, umíva Gyrésia retãygua ymaguare ombohérava Tynes, Tunísia retã itavusu ko'ãgagua. Karaikuéra Hyãsia pegua ombohéra ko tetã Tunisie saro'y XIX guive, haimete opa ñe'ẽme oiko upéicha, karaiñe'ẽme katu oipuru gueteri Túnez ombohéra ko tetã ha itavusu, upéicha avei ojejapo araveñe'ẽme, upe ñe'ẽ ymaguare Tunicia ndojeipuruvéiva karaiñe'ẽme.

Mandu'apy[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]

  1. 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 CIA. «Túnez - Geografía - Libro Mundial de Hechos». Ojehechákuri árape: 1 de febrero de 2017.
  2. PNUD (14 de septiembre de 2018). hdr.undp.org (ed.): «Informe sobre Desarrollo Humano 2018» (en inglés) (pdf). Ojehechákuri árape: 4 de diciembre de 2018.
  3. «Tunisie : les législatives fixées au 26 octobre et la présidentielle au 23 novembre», Miércoles, 25 de junio de 2014.
  4. «Tunisia holds first post-revolution presidential poll». BBC News (Domingo, 23 de noviembre de 2014).
  5. «Tunisia | Country report | Freedom in the World | 2015Archive copy». Archivado desde el original, el 2017-10-102017-10-10. Ojehechákuri árape: Lunes, 12 de septiembre de 20162020-12-08.
  6. «Tethered by history». Ojehechákuri árape: Lunes, 12 de septiembre de 2016.
  7. «2016 Human Development Report». United Nations Development Programme (2016). Ojehechákuri árape: Lunes, 4 de abril de 2016.

Joajuha[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]


Áfrika

Angola | Arhélia | Cháde‎ | Ehíto | Erityréa | Eswatini | Etiopía | Gámbia‎ | Gána | Gavõ‎ | Ginéa | Ginéa Ekuatogua‎ | Ginéa Mbisáu‎ | Jimbúti‎ | Kamerũ | Kávo Véyde‎ | Kéña‎ | Komóra‎ | Lesóto‎ | Livéria‎ | Lívia | Maláui‎ | Mali | Mandagaka | Marfil Rembe'y‎ | Marruéko‎ | Maurísio‎ | Mauritáña‎ | Mosambíke | Mbenĩ‎ | Namívia‎ | Nihéria | Níher‎ | Rruánda‎ | Sámbia | Santo Tome ha Príncipe‎ | Séichele‎ | Senegal | Siérra Leõ‎ | Simbávue | Somália | Sudano | Tavakuairetã Kóngo | Tãsáña | Tetã Jekopytyjoja Kongo | Tetã Mbyteafrikagua | Tógo | Tunísia | Ugánda | Votusuana | Vukína Fáso | Vurundi | Yvyáfrika‎ | Yvy Sundã