Ñe'ẽ omýiva hendágui

ÑE'Ẽ OMYI'Y HA OMÝIVA HENDÁGUI, GUARANÍME (CONSTRUCCIONES FIJAS Y MÓVILES DEL GUARANI)

• Ñe’ẽ omyi’ỹva hendágui (construciones fijas)
• Ñe’ẽ omyi’yva hendágui (construciones fijas)

ÑE’Ẽ OMYI’YVA HENDÁGUI

• 1.1. Moteĩva omyi’ỹva puru (construcciones de los determinativos fijos)
• 1.2. Mba’ejára renda puru (construcción del genitivo)
• 1.3. Teroja tekome’ẽva puru (construcción de los adjetivos calificativos)
• 1.4. Ñe’ẽriregua puru (construcción de las Posposiciones)

Moteĩva omyi’ỹva puru

Ápe oike umi teroja moteĩva: techaukarã, mba’éva, papapýva ha kuaa’ỹva puru. Ava nomýiri hendágui. Katuete ojepuru ha ojehaiva’erã tero mboyve ñe’ẽjoajúpe.

Techapyrã:

Ja’ekuaa:

• Ko mitã iñakuã
• Che róga morotĩ
• Mbo’esyry mbohapyhápe aime

Ndaja’ekuaái:

• Mitã ko iñakuã
• Róga che morotĩ
• Mbohapyha mbo’esyrýpe aime

Jesarekopyrã: Teroja moteĩva papapy papyháva añoite, teroja moteĩva apytépe, oñemohendáva tero rire. Techapyrã: Mbo’esyry mbohapyha.

Mba’ejararenda puru

Ko’ápe mba’ejararaẽ oje’e ha ojehai ha upei ae mba’eguerekopy.

Techapyrã:

Guaraníme:	Peru ra’y	oguata	ha’eño
	(Pedro hijo	camina	solo)
Castellano-pe:	El hijo de	Pedro	camina solo
Guaraníme:	Chive	rembireko	ndoúikuri
	(Silverio	esposa	no vino)
Castellano-pe:	La esposa de	Silverio	no vino

Teroja tekome’ẽva puru

Teroja tekome’ẽva katuetei ohova’erã tero rire.

Techapyrã:

Ja’ekuaa:

• Pe karai marangatu ohóma
• Umi mitã akãhatã ndokéi

Ndaja’ekuaái:

• Pe marangatu karai ohóma
• Umi akãhatã mitã ndokéi

Ñe’ẽriregua puru

Ñe’ẽriregua -iñe’ẽpehẽtei ha iñe’ẽpehẽ’etáva- ojepuru ha ojehai jave, katuete ohova’erã peteĩ ñe’ẽ rire.

Techapyrã:

Ja’ekuaa:

• Che aha ógape
• Kame oho ojogua hagua peteĩ jopói

Ndaja’ekuaái:

• Che aha pe óga
• Kame oho hagua ojogua peteĩ jopói

ÑE’Ẽ OMÝIVA HENDÁGUI

• 2.1. Tero (sustantivo),
• 2.2. Ñe’ẽtéva (verbo),
• 2.3. Ñe’ẽteja (ñe’ẽteja),
• 2.4. Terarãngue (pronombre) ha
• 2.5. Ñe’ẽndýi (interjección).

Guarani ñe’ẽnguéra apytépe oĩ umi ikatúva oñemomýi ha jepérõ upéicha ñe’ẽjoaju hesakã porã, naiñambuéi hemiandúpe. Umi ñe’ẽ omyikuaáva apytépe oĩ: tero, ñe’ẽtéva, ñe’ẽteja, terarãngue ha ñe’ẽndýi.

Tero

Techapyrã:

1. Peru oguata mombyry nendive
2. Oguata mombyry Peru nendive
3. Mombyry Peru oguata nendive
4. Nendive oguata mombyry Peru

Ñe’ẽtéva

Techapyrã:

1. Pe karai ojoguákuri ao kuehe
2. Ojoguákuri ao pe karai kuehe
3. Ao pe karai ojoguákuri kuehe
4. Pe karai kuehe ojoguákuri ao

Ñe’ẽteja

Techapyrã:

1. Mbegue oñe’ẽ Chive hembirekópe
2. Oñe’ẽ mbegue Chive hembirekópe
3. Chive hembirekópe mbegue oñe’ẽ
4. Chive hembirekópe oñe’ẽ mbegue

Terarãngue

Techapyrã:

1. Ha’e oturuñe’ẽ hatã ko’ága
2. Ko’ága ha’e oturuñe’ẽ hatã
3. Oturuñe’ẽ hatã ha’e ko’ága
4. Oturuñe’ẽ hatã ko’aga ha’e

Ñe’ẽndýi

Techapyrã:

1. Cháke, pe mbói oñemboja nderehe
2. Pe mbói, cháke, nderehe oñemboja
3. Pe mbói oñemboja, cháke, nderehe
4. Pe mbói oñemboja nderehe, cháke

Fuentes

• Por David Galeano Olivera (ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI)