Ñembojoja
MOÑEPURŨ
ÑEMBOJOJA GUARANÍME (LA CONCORDANCIA EN GUARANI)
- Teroñe’ẽ ha ñe’ẽtéva ñembojojoa (del Sujeto con el Verbo)
- Ñe’ẽtéva ha moĩmbaha ñembojoja (del Verbo con sus Modificadores)
- Tero ha teroja tekome’ẽva ñembojoja (del Sustantivo con el Adjetivo Calificativo)
Teroñe’ẽ ha ñe’ẽtéva ñembojojoa[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Teroñe’ẽ oñembojoja ñe’ẽtéva ndive avaite ha papapy ñe’ẽpehẽtai rupive.
Techapyrã:
Tero
- Ja’ekuaa: Peru oguata ita’ýra ndive
- Ndaja’ekuaái: Peru aguata ita’ýra ndive
- Ja’ekuaa: Kalo ha Tani ohóta Paraguaýpe
- Ndaja’ekuaái: Kalo ha Tani rehóta Paraguaýpe
Terarãngue
- Ja’ekuaa: Che ajogua peteĩ jopói
- Ndaja’ekuaái: Che rejogua peteĩ jopói
- Ja’ekuaa: Ñande jaguatákuri kuehe ka’aru
- Ndaja’ekuaái: Ñande roguatákuri kuehe ka’aru
Jesarekopyrã: Ñe’ẽteva oñemosusũ jave, avaite peteĩha ha mokõihãme, papyteĩ ha papyetápe, omoambue iñe’ẽpehẽtai avaite ha papapyguigua (asẽ, resẽ, rosẽ, ñasẽ, pesẽ). Ko mba’e ndojehúi avaite mbohapyha, papyteĩ ha papyetápe, ojepuruhápe peteĩ ñe’ẽpehẽtai año mokõivévape (ha’e osẽ --- ha’ekuéra osẽ).
Ñe’ẽtéva ha moĩmbaha ñembojoja[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Ñe’ẽtéva naiñambuéi, upévare noñembojojái imoĩmbahakuéra rehe.
Techapyrã:
- 1. Che ajoguákuri ao che sýpe
- Ko techapyrãme, ajoguákuri oĩ papyteĩme ha upéicha avei “ao” (papyteĩ). “ao” oĩ moĩmbaha mbohasapyrévarõ.
- Che ajoguákuri aoita che sýpe
- Ko techapyrãme, ajoguákuri oĩgueteri papyteĩme ha “aoita” katu papyetápe. Jepémo péicha, ñe’ẽjoaju oñeikũmby porã.
- 2. Nde regueru ajakami nde kypy’ýpe
- Ko techapyrãme, regueru oĩ papyteĩme ha upeicha avei “kypy’y” (papyteĩ). “kypy’y” oĩ moĩmbaha mbohasapyre’ỹvarõ.
- Nde regueru ajakami nde kypy’ykuérape
- Ko techapyrãme, regueru oĩgueterei papyteĩme ha “ky-py’ykuéra” katu papyetápe. Jepémo upéicha, ñe’ẽjoaju oñeikũm-by porã.
- 3. Ha’e ohova’ekue iñangirũ ndive
- Ko techapyrãme, ohova’ekue oĩ papyteĩme ha upéicha avei “angirũ” (papyteĩ). “angirũ” oĩ moĩmbaha opaichagua moirũ-guávarõ.
- Ha’e ohova’ekue iñangirũnguéra ndive
- Ko techapyrãme, ohova’ekue oĩgueterei papyteĩme ha “angirũnguéra” katu papyetápe. Jepémo upéicha, ñe’ẽjoaju oñeikũmby porã.
Tero ha teroja tekome’ẽva ñembojoja[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
Guaraníme teroja tekome’ẽva naiñambuéi, upévare noñembojojái tero rehe.
Techapyrã:
- Pe karai marangatu oguata
- (tero ikuimba’emeñáva ha ipapyteĩva)
- Pe kuñakarai marangatu oguata
- (tero ikuñameñáva ha ipapyteĩva)
- Umi karai marangatu oguata
- (tero ikuimba’emeñáva ha ipapyetáva)
- Umi kuñakarai marangatu oguata
- (tero ikuñameñáva ha ipapyetáva)
Jesarekopyrã: Jahechahaguéicha “Pe karai”, “Pe kuñakarai”, “Umi karai” ha “Umi kuñakarai” iñambue ohóvo, ha “marangatu” katu naiñambuéi. Ko mba’e ohechauka ñandéve Guaraníme tero ha teroja tekome’ẽva ndikatuiha oñembojoja.
Fuentes[jehaijey | emoambue kuatia reñoiha]
- Por David Galeano Olivera (ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI)