Ñe'ẽteja Guaraníme

ÑE'ẼTEJA GUARANÍME (ADVERBIO EN GUARANI)

ÑE'ẼTEJA

1. He’iséva (concepto)
2. Ñe’ẽteja ñemohenda (clasificación)
3. Ñe’ẽteja moambueha (accidentes)

HE’ISÉVA

Ha'e ñe'ẽ otekome'ẽ térã omoteĩva ñe'ẽtévape, ikatu avei omoambue ambue ñe'ẽtejápe térã peteĩ terojápe.

Techapyrã:

• Oguata porã
• Oho mombyry
• Oúta ko'ẽrõ

ÑE’ẼTEJA ÑEMOHENDA

• 2.1. Ñe'ẽteja tekoguáva (adverbio de modo)
• 2.2. Ñe'ẽteja tendaguáva (adverbio de lugar)
• 2.3. Ñe'ẽteja araguáva (adverbio de tiempo)
• 2.4. Ñe'ẽteja papyguáva (adverbio de cantidad)
• 2.5. Ñe'ẽteja porandúva (adverbio de interrogación)
• 2.6. Ñe'ẽteja moneĩva (adverbio de afirmación)
• 2.7. Ñe'ẽteja mbotovéva (adverbio de negación)

2.1. ÑE'ẼTEJA TEKOGUÁVA: Ko’ãva ha’ehína umi oteko-me’ẽva ñe’ẽtévape. Ñe’ẽjoajukatúpe oiko ichuguikuéra moĩm-baha opaichagua tekoguáva.

Techapyrã:

• Oguata porã / oguata vai
• Oñe’ẽ hatã / oñe’ẽ kangy
• Osapukái po’i / osapukái pyrusu
• Ohai mbyky / ohai puku
• Oiko pya’e / oiko mbegue

2.2. ÑE'ẼTEJA TENDAGUÁVA: Ko’ãva katu ohechuka moõitépa ojehu ñe’ẽtéva omoandúva. Ñe’ẽjoajukatúpe oiko ichuguikuéra moĩmbaha opaichagua tendaguáva.

Techapyrã:

• Oguata mombyry / oguata agui
• Oike ko’ápe / osẽ amo

2.3. ÑE'ẼTEJA ARAGUÁVA: Ko’ãva katu oñanduka araka’etépa ojehu ñe’ẽtéva omoandúva. Ñe’ẽjoajukatúpe oiko ichuguikuéra moĩmbaha opaichagua araguáva.

Techapyrã:

• Ogueru ko'ága (ogueru ága)
• Oguerúkuri kuehe
• Oguerúta ko'ẽrõ
• Oguerúta upéi

2.4. ÑE'ẼTEJA PAPYGUÁVA: Ko’ãva oñanduka mboýpa ñe’ẽtéva retakue. Ñe’ẽjoajukatúpe katu oiko avei ichuguikuéra moĩmbaha opaichagua tekoguáva

Techapyrã:

• Oguata heta /
• sa'i ogueru /
• mbovy ojogua /

2.5. ÑE’ẼTEJA PORANDÚVA: Ko’áva jaipuru ñe’ẽtéva ndive ñaporandu hagua omoandúvare. Ko'ã ñe'ẽteja oguerahava’erã ñe'ẽpehẽtai upeigua "pa" térã "piko".

Techapyrã:

• moõpa reiko /
• araka'épa reju /
• mba'éichapa reñeñandu /
• mba'épa reipota /
• mba'érepa rejogua /
• mávapa he’i /
• mávapepa remombe’úta /
• mboýpa reguereko /
• mba'ẽrãpa reho /

2.6. ÑE'ẼTEJA MONEÍVA: Ko’ãva ha’ehína umi omboajéva ñe’ẽtéva omoandúva.

Techapyrã:

• Héẽ /
• nei /
• néi /
• tove /

2.7. ÑE'ẼTEJA MBOTOVÉVA: Ko’ãva ha’ehína umi omboa-je’ỹva ñe’ẽtéva omoandúva.

Techapyrã:

• nahániri /
• ahániri /
• tove /
• ani /
• anive /
• araka’eve /

ÑE’ẼTEJA MOAMBUEHA

• 3.1. Papapy (número)
• 3.2. Meña (género)
• 3.3. Kokatu (grado)

3.1. Papapy Ñe’ẽteja naiñambuéi papapýpe.

Techapyrã:

• Che aha mombyry /
• Ha’ekuéra oho mombyry /

3.2. Meña Ñe’ẽteja naiñambuéi avei imeñáme.

3.3. Kokatu Ñe’eteja rehe ñambojoapykuaa umi ñe’ẽpehẽtai kokatuguigua, avei ñambojoajúva tero, teroja ha ñe’ẽtéva rehe.

Techapyrã:

• 3.3.1. Kokatu’ypy : mombyry (naiñe’ẽpehẽtaíri)
• 3.3.2. Kokatu Mbojojáva : mombyryve
• 3.3.3. Kokatu Tuicháva : mombyryete
• 3.3.4. Kokatu Tuichavéva : mombyryeterei
• 3.3.5. Kokatu Tuichaitéva : mombyryrasa
• 3.3.6. Kokatu Tuichaitevéva : mombyryetereirasa

Fuente

Por David Galeano Olivera (ATENEO DE LENGUA Y CULTURA GUARANI)